Hayata geçecek mi? 'Aşı pasaportu' ile ilgili merak edilenler...

Salgınla mücadelede aşı kullanımına başlanmasıyla yakın gelecekte uluslararası seyahatlerde 'aşı pasaportu' istenmesi dünya gündemine girdi. Birçok ülke konuyla ile ilgili çeşitli adımlar attı ya da planlarını paylaştı. Yalnız şunu da göz ardı etmemek lazım, hükümetlerin bu konuda vereceği kararların pandeminin sıkıntılarıyla uzun süredir savaşan toplumlarda ‘ayrımcılık yapıldığı’ yolunda algılara yol açması tehlikesi çok büyük.

Zaten Dünya Sağlık Örgütü Acil Durum Komitesi, yeni tip koronavirüs salgını nedeniyle ‘küresel acil durumun’ devamı ve uluslararası seyahatler için ‘aşı pasaportu şartı’ getirilmemesi tavsiyesinde bulunuyor. Hatta Dünya Seyahat ve Turizm Konseyi Başkanı Gloria Guevara Telegraph’a verdiği en son demeçte aşı yapılmayan yolculara ayrımcılık yapılmaması gerektiğinin altını çizmişti. Öte yandan, belirli ülkelere girmek için aşı olduğunuzu kanıtlama zorunluluğu yeni bir durum da değil.

Yıllardır bazı ülkelere seyahat eden insanlar, sarı humma, kızamıkçık ve kolera gibi hastalıklara karşı aşı olduklarını kanıtlamak zorunda kaldılar. Covid-19 mücadelesine yardımcı olan teknoloji odaklı bir kuruluş olan Linux Foundation Public Health'in yönetici direktörü Brian Behlendorf, BBC’ye bu konuya dikkat çeken açıklamalar yapmıştı.

"Sıtma, difteri ve bazı diğer hastalıklara karşı aşı gerektiren ülkelere uluslararası seyahat eden herkes sarı kart gördü” diyen Behlendorf, “Devlet okullarında çocukları olan ebeveynler, çocuklarının aşı olduğunu kanıtlamak zorunda kaldı. Bu yeni bir şey değil" diye de eklemişti.

Uluslararası birkaç havayolu firması da yolcuların aşı olduklarına veya Covid-19 testi yaptırdıklarına dair bir belge sağlamak için Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği tarafından geliştirilen dijital seyahat kartını kullanmaya başlayacağını duyurdu.

Şu ana kadar atılan adımlara bakacak olursak Avrupa Birliği ülkeleri seyahat kısıtlamalarına karşı ‘aşı pasaportu’ uygulaması hakkında bölünmüş durumda. Öte yandan Kuzey Avrupa için hazırlıklar başladı diyebiliriz.

Türkiye’de ise Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan Yunanistan'ın AB ülkelerinde ‘aşı pasaportu' uygulanması önerisi hakkında “Özellikle uluslar arası diplomasi noktasında değerlendireceğimiz bir konu. Şu anda Yunanistan böyle dedi diye böyle olacak diye şey yok. Bunu bizim de her şeyden önce dışişleri teşkilatımızla şöyle masaya yatırıp konuşmamız lazım, nedir, ne değildir diye” ifadelerini kullanmıştı.

Peki dünya nüfusunun henüz yüzde 10’u bile aşılanmamışken ülkeler aşı pasaportu ile ilgili neler düşünüyor? Kısaca bakalım…

İLK GEÇEN BAHREYN, İSVEÇ VE DANİMARKA ADIMLARI ATTI

Konuyla ilgili son beş aydır çalışmaları hızlandıran Bahreyn, dijital koronavirüs aşısı pasaportunu başlatan ilk ülke oldu. 

İki İskandinav ülkesi, vatandaşların yurt dışına seyahat etmelerini sağlamak için koronavirüs aşı pasaportu düzenleyeceğini açıkladılar. Bu pasaportlar aynı zamanda spor ve kültürel etkinliklerde aşı kontrollerinin takibinde de kullanılabilecek. İsveç Enerji ve Dijital Kalkınma Bakanı Anders Ygeman yaptığı açıklamada, “Dijital aşı pasaportu ile aşının tamamlandığını kanıtlamak hızlı ve kolay olacak” demişti. Ayrıca İsveç hükümeti, haziran ayına kadar dijital pasaportları yayınlayacak altyapıya sahip olmayı umduğunu söylüyor.

Programını İsveç’ten bir gün önce duyuran Danimarka ise ilk olarak bir kişinin aşı durumunu kontrol etmek için erişilebilecek bir sicil kaydı yayınlayacaklarını söyledi. Bu kaydın ise mart ayının ortalarına kadar uygulamaya konması bekleniyor. Danimarka hükümeti, aşı pasaportlarının sadece seyahat amacıyla değil de daha fazlası için kullanılıp kullanılamayacağına ilişkin kesin bir karara varmadan önce, daha fazla araştırma yapmayı ve programı geliştirmeyi hedefliyor.

İNGİLTERE’DE ÇALIŞMALAR HIZ KAZANDI

İngiltere’de aşıdan sorumlu bakan yardımcısı Nadhim Zahawi, hükümetin insanların başka ülkelere seyahat edebilmesi için bir aşı pasaportu uygulaması düşünmediğini söylemişti. Buna karşılık Zahawi aşı olduğunu kanıtlaması gerekenlerin aile hekimlerinden gerekli belgeyi temin edebileceklerini de duyurmuştu.

Ancak Yunanistan’ın aşı olduğuna dair belgesi olanlara sınırlarını açacağını bildirmesinin ardından Şimdilerde İngiliz vatandaşlarının yaz tatiline gidebilmeleri için aşı belgesi çalışmaları da hızlandı. Ulaştırma Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı'nın bir tür aşı sertifikası için seçenekler geliştirdiği söyleniyor. Öte yandan Yunanistan’ın, aşı olduklarını kanıtlayabilen İngilizler için karantina kurallarından feragat edebileceği konuşuluyor. 

İNGİLTERE'DE PASAPORTA YÖNELİK TEPKİLER SÜRÜYOR

İngiltere'de yürütülen imza kampanyası kapsamında aşı pasaportuna karşı şimdiden 126 binin üzerinde imza toplandığı bildirildi. Konunun parlamentoda görüşülmesi için gerekli olan 100 bin imzanın toplanmış olmasına rağmen, geçtiğimiz günlerde kabul edilen 'oturumları askıya alma kararı' sebebiyle konu parlamento gündemine taşınamadı. 

YUNANİSTAN’IN TURİZMİ CANLANACAK

Yunanistan'ın İngiltere ile yaptığı anlaşmanın, pandemiden sonra sekteye uğrayan Yunan turizm endüstrisine canlılık katacağı düşünülüyor. İngiltere'nin aşı uygulamasında gösterdiği hız, 2021'in ikinci yarısında yurt dışı tatillerine dönme umutlarını da artırdı. 

Unutmamak gerekir ki her yıl Yunanistan'ı ziyaret eden iki milyon İngiliz, ülke ekonomisine yaklaşık 9 milyar sterlin katkıda bulunuyor. Öte yandan Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis, Avrupa Birliği'nin uluslararası seyahatlerde bir tür ‘hızlı şerit’ yaratmak amacıyla ortak bir aşı belgesi kabul etmesini önerdi. Özetle Yunanistan, ağır darbe alan turizmini bu yıl canlandırmakta kararlı görülüyor ve anlaşmalar yapmaya devam ediyor.

YUNANİSTAN İLE İSRAİL ARASINDA ‘YEŞİL AŞI PASAPORTU’ ANLAŞMASI

İsrailli yetkililer, aşı olmuş kişilerin lokantalarda yemek yiyebilmesi, tiyatro ve sinemaya gidebilmesi, seyahat edebilmesi ve uluslar arası seyahatlerde karantinadan muaf olabilmesine imkân sağlayacak bir ‘yeşil pasaport’ uygulamasına gidilebileceğinin işaretlerini vermişlerdi. Bu konuda ciddi bir adım atıldı.

Geçtiğimiz günlerde bir araya gelen Yunanistan Başbakanı Miçotakis ile İsrail Başbakanı Netanyahu, iki ülke arasındaki seyahatler konusunda ‘yeşil aşı pasaportu’ kullanımı üzerine anlaşmaya vardıklarını açıkladı. Miçotakis İsrail’in Covid-19'a karşı aşılama sürecindeki başarısından dolayı Netanyahu’yu tebrik ederken, seyahat kısıtlamaları kalktıktan sonra İsrailli turistleri Yunanistan’da ağırlamayı sabırsızlıkla beklediklerini söylemişti.

AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNDE FİKİR AYRILIKLARI

Ancak AB'de çatlak sesler de var. Dünya Turizm Örgütü'nün Madrid'deki Yürütme Konseyi toplantısının açılışında konuşan İspanya Sanayi, Ticaret ve Turizm Bakanı Reyes Maroto, Yunanistan’ın Avrupa aşı sertifikası oluşturulması önerisini destekleyeceğini söyledi. Aşı pasaportunun Avrupa düzeyinde hareketliliğin yeniden sağlanmasına katkıda bulunabileceğini söyleyen Morato, “Bu, seyahat kısıtlamaları gibi gelişigüzel önlemlerden kaçınmak ve turistlere güven vermek için öngörülebilir bir ortak çerçevenin yaratılmasını sağlar” açıklamasında bulunmuştu.

Halk arasında aşı konusunda tereddüdün en yüksek olduğu AB ülkelerinden Fransa'da ise aşı belgesinin insanları aşıya mecbur etmenin yolu olarak görülebileceği yolunda yaygın itirazlar dile getirildi ve Başbakan Jean Castex bunun yasal sorunlar doğurabileceğini söyledi.

Almanya'da ise hükümete danışmanlık yapan bağımsız bir yapılanma olan Etik Konseyi aşı olanlara herhangi bir ayrıcalık tanınmaması yönünde görüş bildirdi.

Komisyon "Şu anda kişisel özgürlüklere devlet tarafından konulan özgürlüklerin kaldırılmasının kabul edilemeyeceğini" savunurken, bir yandan aşı olanların hastalanmasalar bile virüsü taşıyıp başkalarına geçirmediklerinin henüz kanıtlanmadığını, diğer yandan da aşılananlara özel ayrıcalıklar tanınmasının, hangi kesimlere öncelikle aşı yapılması gerektiği konusunda mücadelelere ve toplumsal huzursuzluklara yol açabileceğini söylüyor.

ÇİN VE TAYVAN'DA SON DURUM

Çin mart ortasına kadar 50 milyon kişinin aşılamasını tamamlamayı hedefliyor. Yetkililer, aşı kayıtlarını telefonlardaki sağlık uygulamalarına eklemeyi böylece ülke içinde kentler ve bölgeler arasında seyahatlere uygulanan karantinalardan muaf olunmasını planlıyordu.

Ancak virüsün bazı bölgelerde yeniden hızlı şekilde yayılmaya başlamasıyla bu planların şimdilik rafa kaldırıldığı bildiriliyor. Tayvan'da da aşının karantinanın ya da diğer sosyal mesafe önlemlerinin yerini almasına kuşkuyla yaklaşılıyor. Şu anda Tayvan'a giriş yapan kişilere 14 gün karantina uygulaması aşı olmuş olsa da olmasa da devam ediyor.

AMERİKA’DA ÇALIŞMALAR SÜRÜYOR

Aralarında Microsoft, Oracle, Salesforce gibi teknoloji devleri ve ABD'li çeşitli sağlık kuruluşlarının yer aldığı Vaccination Credential Initiative (VCI) isimli grup, tartışma yaratabilecek bir dijital koronavirüs aşı pasaportu üzerinde çalıştığını açıkladı. Yapılan yazılı açıklamaya göre “VCI yakın zamanda dünya genelinde hükümetlerin ve şirketlerin vatandaşların aşılandığına dair kanıt isteyeceği öngörüsüyle çalışmalarını yürütüyor” denildi.

EN BÜYÜK TEHLİKE: SAHTE VİRÜS TESTLERİ

BBC'nin yaptığı araştırma, uluslararası havayolu taşımacılığında yolcuların sahte covid testlerine daha çok başvurmaya başladığını ortaya koydu. Afganistan'da zengin ailelerden hükümet yetkililerine kadar birçok kişi, seyahat etmek için sahte covid testleri ediniyor. Afganistan Sivil Havacılık İdaresi yöneticisi Mohammad Qasim Wafayeezada, geçtiğimiz yılın ekim ayında söz konusu vakaların ortaya çıkmaya başladığını anlatarak "Başlangıçta her uçakta 10-20 kişinin sahte covid test sonuçları taşıdığını tahmin ediyorduk. Daha sonradan durum kötüleşti ve bu sayı 50'ye kadar çıktı. Bu kişiler gittikleri yerlerde teste tabi tutulduğunda pozitif sonuçlar karşılarına çıkıyor" diyor.

İsmini gizli tutmak isteyen bir laboratuvar çalışanı, BBC'ye konuşarak sahte test sonuçlarının nasıl üretildiğini anlattı. Söyledikleri oldukça ilginç: "Bazı büyük kliniklerin şubeleri, test için kişinin boğazından ve burnundan numune almak yerine, su ile test yapıyor ve merkezdeki test sonucunun negatif gelmesini sağlıyor."

Sahte Kovid testi sorunu Afganistan dışında da oldukça yaygın.

• Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği (IATA), Brezilya, Bangladeş ve Fransa'da benzeri vakaların görüldüğünü belirtiyor.
• Danimarka, 22 Ocak'tan itibaren 5 günlüğüne Dubai'den yapılacak uçuşları 'Covid testlerinin güvenilirliğine yönelik şüpheler' nedeniyle askıya almıştı.
• İran'da ise hükümet bazı test merkezlerini sahte belge düzenledikleri gerekçesiyle kapattı.
• Pakistan ve Kenya'da da benzer vakaların ortaya çıktığı basına yansıdı.

IATA, sorunun kaynağındaki faktörlerden birinin, basılı belgelerde kolaylıkla sahtecilik yapılabilmesi olduğunu düşünüyor. Belgeler farklı dillerde ve çeşitli formatlarda olduğundan denetlenmesi zorlaşıyor.

TÜM BUNLARIN IŞIĞINDA ‘AŞI PASAPORTU’NUN ARTI VE EKSİLERİLERİ NELER?

AVANTAJLARI

• İnsanları teşvik eder: Bu tür pasaportlar insanların aşılanması için güçlü bir motivasyon görevi görebilirler. 
• Fırsat yaratır, turizmi canlandırır: Aşı pasaportu çıkartarak pandemi nedeniyle belirli iş seyahatlerini gerçekleştiremeyen firmalar, bu fırsattan yararlanabilir.
• Seyahat ayrıcalıkları sunar: Pasaportlar, uluslararası seyahat açısından da değer görebilir. Aşılanmış olmak, yurt dışında hastaneye kaldırılmayı gerektirebilecek covid-19 hastalığına yakalanma olasılığınızın düşük olduğu anlamına gelir.

DEZAVANTAJLARI

• Aşı olsanız da bulaştırabilirsiniz: Bilim insanları, uygulanan aşıların semptomatik covid-19 için hastaneye yatma ve ölüm riskini azaltmada etkili olduğunu gösterse de bu noktada bulaşı engelleyebileceklerine dair somut bir kanıt bulunmadığını söylüyor. Çoğu ülke, aşı uygulamasının ilk aşamalarında ve mevcut varyantların (Özellikle Güney Afrika'da keşfedilen varyantların) aşıların koruma sağlamasına ilişkin endişeler göz önüne alındığında, pasaport sistemini uygulamaya koymak için erken olacağını savunuyor.
• Ayrımcılık yaratır: Bu tür pasaportlar, aşılanmış ve korunaklı olduğu varsayılan kişilere başkalarının yapamayacağı ayrıcalıkları sunacaktır.
• Aşıya ulaşamayan mağdur olur: Aşı uygulamasının öncelikli bir sisteme dayandığı göz önüne alındığında, bazı insanlar diğerlerinden önce aşılanacaktır. Aşı yapılmasına rağmen aşı olmamayı seçenler de fırsatlardan mahrum kalabilir.
• Sahte belgeleri artırabilir: Pasaportlar, henüz aşı yaptırmamış veya aşı olmamayı tercih eden kişileri karaborsada sertifika almaya teşvik edebilir.

Kaynak: Guardian, Dailymail, The Times, New York Times, BBC, BBC Türkçe, Reuters, İATA, CNN, Euro News, Telegraph, The Journal, Anadolu Ajansı, DHA