Meme kanseri aşısı ilk insan denemelerini geçti! Neleri değiştirecek? 'Düşüncesi bile heyecanlandırıyor'
Güncelleme Tarihi:
Vücudu meme kanseriyle savaşacak şekilde eğitmeyi amaçlayan deneysel bir aşı, klinik denemelerin ilk aşamasını geçti. Uzmanlar, bu gelişmeyi aşının meme kanserine karşı çözüm olabileceği yönünde önemli bir adım olarak yorumluyor. Peki aşı hastalıkla mücadelede nasıl bir rol oynayabilir? Ne zaman kullanıma sunulabilir? Uzmanlara sorduk...
Türkiye’de her yıl yaklaşık 19 bin kadına meme kanseri teşhisi konuyor. ABD’de yapılan çalışmalar da 7 milyondan fazla kadının meme kanseriyle mücadele ettiğine işaret ediyor.
Kanserin erken evrelerde tespit edildiği durumlarda çoğu zaman hem tedavi olumlu sonuçlar veriyor hem de hastanın yaşam kalitesi önemli ölçüde artıyor. Ancak tedavi pek çok hasta için uzun, yorucu, yıpratıcı bir süreç. Üstelik hastalığı yenemeyen hastaların sayısı da azımsanamayacak düzeyde. Bu nedenle uzun yıllardır meme kanserini önleyici aşı çalışmaları yürütülüyor.
‘FAZ 1 DENEMELERİ OLDUKÇA SEVİNDİRİCİ’
Washington Üniversitesi Tıp Fakültesi'ndeki (UWSM) bir araştırma ekibi son 20 yıldır meme kanseri aşısı üzerinde çalışıyor. Bu çalışmanın birinci aşama insan denemelerinin sonuçları geçtiğimiz haftalarda açıklandı.
Bilim insanları, deneysel meme kanseri aşısının ‘HER2’ olarak bilinen ve kanser tümör hücrelerinin büyümesini teşvik eden bir proteinin üretimini önlemede etkili olduğunu kanıtladı. Çalışmanın en umut veren tarafı ise hiçbir katılımcının ciddi bir yan etki yaşamamış olması…
Araştırmaya ilişkin açıklamalarda bulunan Prof. Dr. Mary. L. Nora Disis, “Sonuçlar aşının çok güvenli olduğunu gösterdi. Hastaların yaklaşık yarısında gördüğümüz en yaygın yan etkiler, Covid aşılarında gördüğümüze çok benziyordu. Bunlar; enjeksiyon bölgesinde kızarıklık ve şişlik, biraz ateş, titreme ve grip benzeri semptomlar. Şu ana kadar ortaya çıkan sonuçta Faz-1 denemeleri oldukça sevindirici… Güzel bir yoldayız” ifadelerini kullandı.
Mary. L. Nora Disis ve meslektaşları tarafından geliştirilen HER2 aşısı, UW Kanser Aşı Enstitüsü'nde üzerinde çalışılan tek aşı değil. Fakat klinik deneylerde en ileri olanı... Hatta birçok yönden Disis'in 30 yıllık çalışmasının doruk noktası. Disis bu konuyu şöyle açıklıyor; “Genel anlamda her seferinde bir aşı olmak üzere kanserleri tedavi etmeyi hedefliyoruz. Bu durum biraz hayal gibi gelebilir ama değil. Son yıllarda aşı ve kanser alanlarında çok güzel gelişmeler oldu. Artık genel olarak kanser aşılarında çok önemli bir noktaya gelindi.”
Hayatı boyunca her 8 kadından birinde meme kanseri görülme riski bulunuyor. Ülkemizde her 4 kadın kanserinden birisi meme kanseri olarak açıklanıyor. Meme kanseri insidansı dünya genelinde yüz binde 47,8 iken, Kuzey Avrupa ülkeleri için 86,4, Doğu Asya'da 43,0, Amerika Birleşik Devletleri'nde 90,3 ve ülkemizde ise 47,7 olarak öne çıkıyor / Fotoğraflar: iStock
'HASTAYA VE HASTALIĞA YAKLAŞIMI DEĞİŞTİREN UMUT VERİCİ GELİŞME’
Bu güzel gelişme sonrası konuyla ilgili görüşlerine başvurduğum Genel Cerrahi Meme Cerrahisi Uzmanı Doç. Dr. Pelin Basım, “Kanserlere karşı aşı geliştirmeyi amaçlayan tüm çalışmalar 21’inci yüzyılda en gözde bilimsel çalışmalar arasında yerini alıyor. Bunların hepsi oldukça umut verici gelişmeler. Bu son gelişme ise bilim camiası tarafından heyecanla takip edilen ve sonucu merakla beklenen bir çalışma” dedi.
Kanserde umut veren yeni gelişmelerDoç. Dr. Basım, şöyle devam etti:
-- Dünyada ve ülkemizde meme kanserinin görülme sıklığında belirgin bir artış yaşanıyor. 2000’li yılların başında 11 kadından 1’inde görülen meme kanseri sıklığı günümüzde 8’de 1 olarak ifade ediliyor. Bu artışın en önemli nedenlerinden birisi endüstriyel topluma tam geçişin sağlanması ve bunun getirdiği sosyoekonomik ve kültürel değişiklikler.
-- Bunların içinde sedanter yani hareketsiz yaşam tarzı, beslenme alışkanlıklarında hazır gıda tüketimine evrilen değişimler, aşırı stres yükü ve genetik mirasın git gide bozulması geliyor. Bir diğer ve daha az göz önünde olan faktör ise ortalama insan ömrünün uzuyor olması ve buna bağlı genetik kırılmalarda yaşanan artışlar.
-- Hastalık gücünü böylesine artırıyorken aşı ile sorunun çözümünde adım atılması çok önemli… Henüz aşı başlangıç aşamasında… Kısıtlı sayıda insan üzerinde denendi ama çalışma daha da genişletilecek. Özellikle hastalığa yaklaşımı değiştirmesi ve tedavisi güç hastalara umut olduğunu çok net bir şekilde söyleyebilirim.”
Washington Üniversitesi Tıp Fakültesi araştırmacıları tarafından geliştirilen meme kanseri aşısı, 2023 Gizmodo Bilim Fuarı’nda tanıtıldı. Uzmanlar Faz-1 çalışmasının oldukça umut verici olduğunu belirtiyor.
HANGİ AŞAMALARDAN GEÇTİ? NE ZAMAN KULLANIMA SUNULACAK?
Uzmanlar üzerinde çalışılan meme kanseri aşısının, diğer kanser aşılarından daha önce piyasaya sürülebileceğini söylüyor. Bu noktada da şu soru akla geliyor; ‘Aşı geliştirilirken nasıl bir yol izlendi? Kullanıma ne zaman sunulacak?’
Doç. Dr. Basım, “Meme kanseri için sürdürülen aşı çalışmalarının sonucuna göre aşının 5 yıl sonra piyasada yer bulacağı açıklandı” dedi. Doç. Dr. Basım, şu ana kadar yapılan çalışmada ortaya çıkan sonuca dair ise şu önemli bilgilerin altını çizdi:
-- Gündemde olan meme kanseri aşısı çalışması, meme kanserlerinin yüzde 20 ila yüzde 30’unu oluşturan HER2 yolağı üzerinden yürütülüyor. HER2 ya da diğer adıyla cERB2 ,epitelyal (olgunlaşmış tümör) hücrelerinin zarında bulunur ve hücre büyümesi, kontrolü ve bölünmesinden sorumludur. Bu nedenle aşı çalışmalarında bu alanın hedef alınması önemli...
-- İlk çalışmada 66 ileri evre meme kanseri hastasıyla sürdürülen aşının, henüz Faz-1 aşaması tamamlandı. Burada şunu belirtmekte fayda var; 66 hasta daha önce meme kanseri nedeniyle klasik yöntemlerle tedavi görmüş ve halihazırda hastalığı bulunmayan ama nüksetme ihtimali yüksek hastalar arasından seçildi. Hastaların yüzde 80’i 10 yıllık periyotta hastalıksız sağ kalıma ulaştı ki bu oran aşısız takip edilen hasta grubunun 10 yıllık hastalıksız sağ kalım oranı olan yüzde 43’e oranla büyük bir üstünlük gösteriyor. Bu nedenle de bizlere umut veriyor.”
Kanser aşıları, ilk ve tek olarak prostat kanserlerinin tedavisinde uygulamaya girmişti. Halihazırda onaylı tek kanser aşıları mesane ve prostat kanserleri için olanlar. Günümüzde meme kanserlerinin yanı sıra serviks (rahmin vajinaya bağlanan boyun şeklindeki kısmı), akciğer ve karaciğer kanserleri için de hem önleyici hem de tedavi edici kanser aşıları üzerinde çalışmalar sürüyor.
Doç. Dr. Pelin BasımFAZ-1 ÇALIŞMALARINDAN SONRA HANGİ AŞAMALARA GEÇİLECEK?
Faz-1 çalışmasında şimdilik olumlu bir sonuç alındı. Peki bundan sonra hangi aşamalardan geçilecek?
Bu soruma Doç. Dr. Basım, “Faz-1'de ilaç ve aşı uygulamalarında az sayıda gönüllü denekle uygulanan, farklı dozlarda aşı ya da ilaç kullanarak optimum dozu tespit etmeyi amaçlayan çalışma yapıldı. Faz-2 ve Faz-3 daha belirleyici olacak” cevabını verdi. Doç. Dr. Basım, şu bilgileri paylaştı:
-- Faz-2 çalışmasında aşının güvenliği ve bağışıklık tepkisi oluşturma yeteneği daha fazla değerlendirilecek. Bu aşamada genellikle çeşitli yaş grupları ve farklı aşı formüllerini değerlendirmek için birden fazla denemeye ihtiyaç duyulur. Aşıyı almayan bir grup, aşılanan gruptaki değişikliklerin aşıya mı atfedildiğini veya tesadüfen mi gerçekleştiğini belirlemek için genellikle bir karşılaştırma grubu olarak faza dahil edilir.
-- Faz-3 aşamasında çalışmaya katılan gönüllü sayısı oldukça yüksek tutulur ve iki gruba ayrılır. Bir grup gönüllüye aşı verilirken diğer grup gönüllüye içeriğinde aşı bulunmayan plasebo adı verilen çözelti enjekte edilir. Aşı uygulayan ve uygulanan kişilere hangi grupta olduğu bilgisi verilmez. Plasebo kullanılması, aşının etkinliği konusunda karşılaştırma yapılabilmesine olanak sağlar.
-- Aşı ve plasebo verilen gruplardan elde edilen sonuçlar, aşının etkinliği ve güvenliliği açısından karşılaştırılır. Bu fazda etkinliğin kanıtlanması ve yan etkilerin izlenmesi esastır. Faz 3’te binlerce gönüllüden elde edilen veriler değerlendirilerek toplumda kullanım kararı ve ruhsat verilir. Umarım üzerinde çalışılan aşı ilk fazda olduğu gibi diğer fazda da başarılı sonuçları ortaya çıkarır. Ama ben çok umutluyum…
AŞIDA TÜM ÇALIŞMALAR YÜZDE 100 BAŞARIYA ULAŞIRSA MEME KANSERİNDE NASIL BİR ROL OYNAYACAK?
Bu soruya yanıt verebilmek için diğer faz çalışmalarının görülmesi gerektiğinin altını çizen Doç. Dr. Pelin Basım, “Meme kanseri aşısı düşüncesi bile tıp dünyasını heyecanlandırıyor. Burada bahsedilmesi gereken en önemli nokta yürütülen çalışmada deneyi yapılan aşının HER2 meme kanserli hastalarda tedaviye yönelik bir aşı olarak planlanmış olması. Aşı 5 yıl içinde kullanıma girerse pozitif etkiler yapacak. Ama yine de hastalık her zaman tedavi edilmesi gereken yapısını koruyacak. Bununla birlikte tek doz aşı ile meme kanserinin nüksünü engelleme fikrinin diğer çalışmalara umut ışığı olduğunu da atlamamak gerek” ifadelerini kullandı.
Meme kanserinin kadınlara özgü bir hastalık olduğu sanılır. Ancak meme kanserlerinin yaklaşık yüzde 1’i erkeklerde görülür. Erkeklerde bu kadar az görülmesinin iki nedeni, meme dokusunun nispeten azlığı ve erkeklerin hormonal yapısının kadınlardan farklı olması...