Prof. Dr. Ahmet Kasım Han ile Afganistan’ı konuştuk: 'Taliban iyi çocuk görüntüsü verecek'
Güncelleme Tarihi:
Uluslararası ilişkiler profesörü Ahmet Kasım Han ile Afganistan’daki son durumu ve Taliban’ı konuştuk. 'İyi çocuk görüntüsü verecekler' diye tanımladığı Taliban’la ilgili dikkat çeken tespitlerde bulunan Han, yurt dışına kaçan Afgan Cumhurbaşkanı Eşref Gani'nin makam odasındaki tablonun 'ne anlattığını' da yorumladı. İşte çok konuşulacak tespitler ve 'ünlü' tablonun sırrı...
İnsanlar neden bu kadar korkuyorlar Taliban’dan?
Taliban’ın geçmişte yaptıkları belli. Bir de Taliban’ın birlikte hareket etme ihtimali olan bir takım radikal hareketler var. Bu grupların 1996’da Kabil’e girdikleri zaman ulaştıkları şiddet eşiği de biliniyor. İnsanlara ‘bizden korkmayın’ şeklinde mesajlar veriyor olabilirler ama ‘Ayinesi iştir kişinin lafa bakılmaz’. Dolayısıyla geçmişteki şiddet insanların hafızasından kolay kolay silinmeyecektir. Ayrıca ‘akraba’ nitelikli örgütlerin Suriye’de yaptıkları da bu kitlenin algısını etkiliyor.
Kadınlar daha da büyük risk altında değil mi?
Kadının topuk sesinden tahrik olan ve onun okula gitme hakkının olmadığını düşünen bir hareket. En son yaptıkları açıklamada bile kadınların okula gitme hakkına dokunmayacaklarını belirterek bunu bir taviz veya ‘bakın iyi çocuk olduk’ gibi lanse etmeye çalışıyorlar. Hiç şüphe yok ki Taliban akıl ve çağ dışıdır. Dini anlayışı da öyledir. Bu onun kurmak istediği devlet yapısı hakkında fikir veriyor. Kadından elbette korkmakta çok haklılar.
Hürriyet.com.tr
DIŞ YARDIMA MUHTAÇLAR
Ülke bitik vaziyette, ekonomiyi nasıl ayakta tutacaklar?
Onu yapmak için kendilerince ‘taviz’ veriyorlar. Moskova’ya, Çin’e o yüzden gidiyorlar. Uluslararası yardım devam etsin istiyorlar. Afganistan 40 yıldır savaştan başka bir şey görmemiş bir ülke. Sanayi alt yapısı yok. Tarım çok zor şartlarda yapılıyor. Ürünlerin sağlıklı bir şekilde piyasaya veya bırakın onu şehirlere ulaştırılması bir sorun. Bunları üst üste koyduğunuzda Taliban için dışardan gelecek himmet ve yardımdan daha önemlisi yok. Bu yüzden de ‘iyi çocuk’ gibi de görünmeye çalışacaklar.
Ama istikbâlde bir kaos mu var?
Normal ekonomik aktiviteler çok kısıtlı. İnsanların geçim ve yaşam standardı savaşmak üzerine. Bir de bunlara ek olarak çağdışı bir yönetim hakimse oradaki insanların hayatı nasıl olur? Kâbus gibi olur. İnsanlar da o kabustan kaçıyorlar.
İÇ ÇATIŞMA OLACAKTIR
Görünürde ‘Birader’ diye biri var önde. O mu lider?
Bunun için biraz beklemek lazım. Orada güç çok hızlı el değiştirir. Şu an Kabil’e girenler arasında demek ki en güçlü olanı o. Ama o yapı içinde gereği kadar lider adayı var.
Kendi aralarında çatışma olur mu?
Muhakkak olur. Aralarında iç çatışma olacaktır. Zaten bu kadar hızla ilerlemelerinin sebebi bazı savaş ağalarının hızla taraf değiştirmesi.
‘İYİ ÇOCUK OLDUK’ DİYECEKLER
Sizce Taliban’ın ilk adımları ne olur?
Taliban en azından en başta böyle ağır bir şiddet göstermeyebilir. IŞİD ile Taliban arasında nesnel bir farklılık var. IŞİD’in uluslararası düzen içerisinde meşru bir aktör olma kaygısı yoktu. Hâkim uluslararası düzeni reddediyordu. Taliban ise iktidara geldikten sonra bir biçimde uluslararası toplumun içinde bir devlet olarak muamele görmek istiyor. O nedenle başlarda Suret-i Hak’tan görünmeye çalışacak. ‘İyi çocuk’ görüntüsü vermeye çalışacak. Ama becerebilecek mi? İçindeki bütün gruplar aynı şekilde davranabilecek mi? Şiddeti gerçekten engelleyecekler mi? Bunlar bilinmiyor. Bilinmeyince de insanlar tedirgin oluyorlar.
HALK TALİBAN’I İSTEMİYOR
Kaçanların hepsi Taliban karşıtları mı?
Buradan kaçmaya çalışanların bir kısmı koalisyon güçleri ve ABD ile iş birliği yapmış olanlar. Bunlar eski Amerikan Başkanı Bush’un ‘Bir daha sizi asla yalnız bırakmayacağız’ sözüne inanarak ABD ile hareket etmiş insanlar. Tercümanlık yapmış, operasyonlara katılmış veya başka şekillerde iş birliği yapmış insanlar. Taliban’ın bunları cezalandıracağı korkusu var. Bu mevzuyu doğru okumak lazım. Türkiye’ye gelen insanlar Taliban gibi olmayan, Taliban ile yaşamak istemeyen insanlar. Afganistan’da son dönemde yapılan araştırmalara göre halkın çoğunluğunun zaten Taliban yönetimi altında yaşama isteği yok. Bu yüzde 70 düzeyindeydi.
Nasıl yönetecek peki?
Bütün Afganistan toprağı üzerinde bir kamu otoritesi tesis edip yoluna devam edebileceğini düşünmüyorum. Taliban hâkimiyetinin dışında olan gruplar, bölgeler mutlaka olacaktır. Onların da ellerinde silah var.
KADINLAR NİYE YOK?
Kaçışlarda kadınları neden görmüyoruz?
Böyle kaçışlarda kadınları yanınıza almak öncelikle fiziki olarak zordur. Bu insanlar öncelikle kapağı bir ülkeye atacaklar. Arkasından da ailelerini alabilsinler.
ABD BİLEREK YANILTTI
ABD istihbaratının ‘3 ayda Kabil’e girerler’ değerlendirmesi vardı. 3 gün bile geçmeden girdiler...
ABD yönetimi Afganistan’dan çekilme meselesini ‘Taliban 3 gün sonra Kabil’e zaten girer’ diye anlatamazdı. Dolayısıyla bir politikayı satma söylemi. Bunun böyle olacağını biliyorlardı. Bence bilerek böyle bir açıklama yaptılar. Çünkü onlar 20 yıldır içinde oldukları ülkeyi hiç bilmeyecek durumda değiller. Konuyu izleyenler bunun bu kadar hızlı olacağını biliyorlardı. Biz de söylemiştik zaten.
Biden çok eleştirilir mi?
Cumhuriyetçiler bunu söylemeye kalkabilirler. Zaten her şeyi söylüyorlar. Trump’tan Obama’ya oradan Bush’a kadar herkesin suçu var burada. Biden herkesin eveleyip gevelediğini yaptı.
RUSYA VE ÇİN CAN YAKICI OLABİLİR
Rusya ve Çin ile biraz daha mı iyi iletişim halindeler?
Öyle olacak gibi. Çünkü Taliban bunlardan gelecek paraya muhtaç. Daha önemlisi arasını bozarsa onların da askeri müdahale gücü var. Ayrıca Taliban karşıtı bir gücü de kolayca destekleyebilirler. Her şeyden önce bölge ülkeleri bunlar, hemen yanı başında. Dolasıyla çok can yakıcı olabilirler. Çin’e Uygur meselesini kaşımayacağı garantisini verdi. Moskova’da Orta Asya’da El Kaide ve IŞİD’i desteklemeyeceğini belirtti. Yani Rusya ve Çin ile iyi geçinmek istedikleri aşikâr...
DÜNYA VE TÜRKİYE NE YAPABİLİR?
Uluslararası toplum şimdi ne yapabilir?
Hiçbir şey yapamaz. Fiili durum neyse olacak ve yaşanacak olan da odur.
Raşit Dostum nerelerde?
O da şu anda sınır dışına çekilmiş durumda. Elbette önemlidir. Elinin altında silahlı güç var. Birtakım kazanımları da zorlayacaktır. Ama bunu yapabilmesi Türkiye’nin ve uluslararası toplumun alacağı tavra da bağlı.
Türkiye’nin kısa vadede ne yapması gerekir?
Türkiye bu zamanda uluslararası toplum ile uyumlu gitmek zorunda. Bazı şeyleri ‘yapabilir’ olmak o şeyleri illa yapmak gerektiği anlamına gelmez. Taliban yardımların devam etmesi için oralarda güvenilir üçüncü bir tarafın ihtiyacı içinde olduğunun farkında. Bu da Türkiye’ye bir alan açabilir.
ARKADAKİ O TABLO NE ANLATIYOR?
Taliban yönetiminin, yurtdışına kaçtığı belirtilen Cumhurbaşkanı Eşref Gani’nin makam odasında verdiği fotoğraf kadar duvardaki tablo da konuşuldu. Tabloda Ahmet Şah Durrani’nin 1747 yılında Peştun Abdali kabile liderleri (Loya Jurga-Büyük Şura) tarafından Afganistan tahtına seçilmesi canlandırılıyor. Törende, Ahmet Şah’ın başına bir molla tarafından buğday serpilmesi canlandırılmış. Tören, Ahmet Şah’ın kendisine başkent seçtiği Kandahar’da geçiyor. Arka fonda Kandahar’ın simgesi Chil Zena (Kırkadım) dağ ikilisi görünüyor. Tören, Kandahar’ın merkezinde Cuma Mescidi önünde yapılıyor. Soldaki iki minare Cuma Mescidi. Ahmet Şah’ın türbesi de sonradan oraya yapılmış.
Tören sahnesi, Afganistan’ın resmî tarih ve dil kitaplarında da yer alıyor. Kült bir sahne.
Tablo, Afgan Cumhurbaşkanlığı Resmî Konutu’nda yer alıyordu. Geçmişte sabık lider Eşref Gani bazı basın açıklamalarını bu tablo önünde yapmıştı.
Tabloda işlenen sahnenin Peştun kimliği ve Afganistan devletinin ilk hükümdarı Ahmet Şah’a atıf nedeniyle milli birlik mesajı verdiği belirtiliyor.
PEŞTUN ADETLERİ
Ahmet Kasım Han da tabloyu Hürriyet’e şöyle anlattı: “O tabloda ilk Afgan emiri Ahmet Şah Durrani’nin 1747’de tahta çıkışı resmedilmiş. Çok tarihi değeri olan bir tablo olduğunu düşünmüyorum ama anlattığı sahne tarihi bir gerçekliği yansıtıyor. Ahmet Şah Durrani, Peştun aşiretlerini birleştirip kendi hâkimiyetini ilan ettiğinde, Peştun adetleri gereği diğer savaş beylerinin tamamı ağızlarına çimen almışlardır. Yani otlamışlardır. Böylece Durrani’nin efendileri olduğunu, yani kendilerinin onun tebaası olduğunu anlatmak istemişlerdir. Yani emir çoban, onlar da koyun... Tam o sahne mi bilmiyorum ama bu dediğim olay etrafında bir şey. Zaten bir sanat şaheseri de değil.”