Kokmuyor, görünmüyor ona sessiz katil deniyor... İlaçlama yaparken dikkat!
Güncelleme Tarihi:
Böcek ilaçlama mevsimi geldi, zehirlenme vakaları artmaya başladı. Kimi ilaçlama firmalarına yaptırıyor kimi de denetimsizce satın aldığı zehirlerle ilaçlamayı kendi yapmaya çalışıyor. Böceklerden kurtulmak için tarım ilacı tercih edenler ise hem kendilerinin hem de komşularının hayatını tehlikeye sokuyor. Firmalar “Kokusuz, zararsız, evde durmanızda sorun yok” dese de bu ilaçların solunması insan sağlığını tehdit ediyor mu? Zehirlenmeler nasıl yaşanıyor? Uzmanlarla konuştuk..
Geçtiğimiz günlerde İstanbul'da 7 katlı bir apartmanın dairelerinden birinin sakinleri, böcek ilacı ile evlerini ilaçladı.
Ailenin ikinci el eşyalarındaki tahta kurularını temizlemek için kullandıkları tarım ilacından zehirlenen 16 bina sakini rahatsızlanarak hastaneye kaldırıldı. Rahatsızlananlar arasında komşu dairede yaşayan ailenin 6 aylık ve 2,5 yaşındaki bebekleri de vardı. Ayrıca ortak havalandırma kullanan bitişik bir apartmandaki dairede banyoda olan bir kadın da aynı şekilde ilaçtan etkilendi.
Kısa sürede tedavi altına alınan kişilerin sağlık durumlarının iyi olduğu bildirilse de daha kötü sonuçlarla karşı karşıya kalınması da söz konusu olabilirdi. Zira apartman sakinlerinin ilaçlama yapılan dairenin önünden geçmeleri rahatsızlanmalarına yetti. Daireye girmedikleri halde zehrin kokusunu alan ve yoğun bir şekilde öksürmeye başlayan komşular önce yoğurt yiyip ayran içti fayda etmeyince de 112'yi aradı.
Olay yerine çok sayıda ambulans gönderildi. Zehirlenen kişilere ilk müdahale olay yerinde yapıldı. Ardından zehirlenen vatandaşlar tedbir amaçlı olarak hastaneye kaldırıldı.
Sadece ülkemizde değil dünyada da benzer vakalar yaşanıyor.
KOKUSUZ OLDUĞU İÇİN OTEL ODASININ İLAÇLANDIĞINI ANLAMADILAR
2012 yılında Kanada’dan Tayland'ın ünlü turizm bölgesi Phi Phi adalarına tatile giden Audrey ve Noemi Belanger kardeşler uyuduktan birkaç saat sonra otel odalarında ölü bulundu.
Ölümlerinin ardından yapılan incelemede Belanger'ler otele giriş yapmadan kısa süre önce odanın fumiganta(ilaçlamada kullanılan katı, sıvı veya gaz formundaki kimyasallar) maruz kaldığı ortaya çıktı. Kokusuz olduğu için odada ilaçlama yapıldığını anlayamayan kardeşler zehirlenerek can verdi.
Yapılan soruşturma sonrasında, kullanılmış olan fumigantın farklı ticari isimler ile satılan ‘alüminyum fosfit ‘olduğu, uygulanma nedeninin de seyahatler nedeniyle çok yaygınlaşan ve insan kanı ile beslenen tahta kuruları olduğu anlaşıldı.
Gaz halinde etki eden katı, sıvı veya gaz formunda olan pestisitlere ‘fumigant' denir. Fumigantlar, gaz halinde böceğe ve diğer canlılara etki eder ve gaza maruz kalan insanları da öldürebilir. Bu ilaçlar kokusuz ama sessiz katil olarak adlandırılır.
Ziraat Mühendisi Derya UlaşoğluBİTİŞİK ODADAKİ İLAÇTAN ZEHİRLENDİLER
2009 yılında yine Tayland'da Ko Phi Phi adasında tesadüfen ilaçlanmış odaya bitişik odada kalan Norveçli Julie Bergheim ve ABD'li Jill St.Onge adlı iki turist hayatını kaybetti. Turistlerin ikisi de böcek ilacına maruz kaldıktan sonraki 24 saat içinde öldü.
İLAÇLAMA FİRMASI 10 MİLYON DOLAR TAZMİNAT ÖDEDİ
ABD'de 2015 yılında 10 yaşındaki Peyton Mc Caughey, ailesiyle birlikte Delaware’deki evlerinden Palm City Florida’daki yazlık evlerine gitti. Ülkede çok yaygın olan termit zararlısı için evlerine fumigant uygulanmıştı ve küçük Peyton bundan dolayı fenalaştı. Kaldırıldığı hastanede 10 gün yoğun bakımda kalan çocukta beyin hasarı kaldığı iddiasıyla firmaya tazminat davası açıldı. Dava sonucunda uygulamayı yapan ve ABD'nin bu alandaki en iyi firmalarından biri olan ilaçlama şirketi 10 milyon dolar tazminat ödedi.
2014'te Kudüs’te bir ailenin dairesine fumigasyon uygulandı. İki kız kardeş olan 2 yaşındaki Avigail ve 4 yaşındaki Yael Gross uygulamadan sonra hayatını kaybetti. 2017 yılında yine Teksas’ta bir ailenin evlerine fumigasyon uygulatması sonucunda 4 çocuk hayatını kaybetti, ilaçtan etkilenen diğer 5 kişi hastanelik oldu. 2010 yılında Utah'ın kuzeyinde 4 yaşındaki Rebecca Toone ve 15 aylık kız kardeşi Rachel Toone çimlerine zarar veren kemirgenleri öldürmek için kullanılan fosfin gazından zehirlenerek hayatını kaybetti. Üstelik Toone ailesi bu uygulama için profesyonel bir ilaçlama firması çağırmıştı. Çocuklar evlerine girmelerine izin verildikten 24 saat sonra rahatsızlandı ve hastanede can verdi.
-- Peki, bu tarz zehirlenmelerin yaşanmaması için nelere dikkat etmeliyiz?
-- Böcek ilaçlarının içinde ne var?
-- Böcek ilacı alırken ya da firma seçerken nelere dikkat edilmeli?
-- Bu ilaçlar özellikle bebek ve çocukları nasıl etkiliyor?
-- Kokusuz da olsa bu ilaçlar riskli mi?
-- Apartman sakinlerinin kendi başına karar verip dairesini ilaçlaması suç mu?
Ziraat Yüksek Mühendisi Derya Ulaşoğlu; gaz halinde etki eden katı, sıvı veya gaz formunda olan pestisitlere ‘fumigant' dendiğini, bu maddelerin gaz halinde böceğe ve diğer canlılara etki ettiğini, gaza maruz kalan insanları da öldürebileceğini belirtti ve bu ilaçların kokusuz olduğunu ama sessiz katil olarak adlandırıldığını söyledi.
Ulaşoğlu, böcek ilaçlarının genel özelliklerini şöyle ifade etti:
“Böcek öldüren ilaçların (insektisid) ve kemirgen öldüren ilaçların (rodentisid) tümü için pestisit kelimesini kullanılır. Böceği öldürme özelliğine sahip insektisidler ‘aktif madde’ ve yardımcı maddeler içerir. Yardımcı maddelerden biri de dolgu maddeleridir. Asıl biyolojik etki yapıp öldürme özelliğinde olan böcek ilacının aktif maddesidir.”
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’ne (FAO) göre her yıl tahminen 1 ila 5 milyon arası kişi pestisit zehirlenmesine maruz kalıyor. Bunlardan birkaç bin vaka ise maalesef ölümle sonuçlanıyor.
BEKLENMEDİK KAZALAR OLABİLİR
Peki, böcekleri öldüren bu ilaçlar insanlara zarar vermez mi?
Ulaşoğlu, bu sorumuza, "Böcek ilaçları çoğunlukla kimyasal içerikli aktif madde içerdiği için insana zarar verebilir. Yanlış uygulanması durumunda ise zararı çok daha yıkıcı olabilir" yanıtını verdi.
Vatandaşın ilaçlama firmalarından ya da bu işin uzmanlarından destek almak yerine kendi evini ilaçlaması riskli mi?
“Evini ilaçlamak isteyen insanlar, kullanıma hazır formülasyonda ilaçlar alabilir. Kişi bu işlemi kendisi yaparsa belki birkaç kez kazasız atlatabilir ancak beklenmedik kazalarla karşılaşma olasılığı da var” diyen Ulaşoğlu, kullanıma hazır ürünlerin satın alınabileceğini, bunun yasak olmadığını ama bu ürünleri alırken profesyonel üretimi olan, Sağlık Bakanlığı ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) onaylıların tercih edilmesi gerektiğini vurguladı. Ulaşoğlu, bu ürünlerin kutularındaki etiketlerde kullanım miktarlarının yazdığını ama yine de halkın kullanmasını tavsiye etmediğini sözlerine ekledi.
Hazır böcek ilaçlarının onaylı olduğunu ama çeşitli satış noktalarında suyla karıştırarak hazırlanması gereken ilaçların da vatandaşa satıldığını belirten Ulaşoğlu, bunun aslında yasak olduğunu ve bu tarz ürünlerden uzak durulması gerektiğini vurguladı.
İLAÇLAMA KONUSU BAŞLI BAŞINA BİR UZMANLIK GEREKTİRİR
Ulaşoğlu, Paris'te yaşadığı bir olayı da şöyle anlattı:
“Notre Dame Kilisesi'ne yakın bir lokasyonda sadece halk sağlığı ilaçları satan bir dükkâna gittim. Deneme amaçlı olarak bir karınca jelini satın almak istediğimi söyledim ama bana satmadılar, sadece ilaçlama şirketlerine satışları olduğunu söylediler. Benim almak istediğim profesyonel kullanıcılar için olan ambalajdı. Bizde ise halk rahatlıkla bu ürünleri satın alıyor.”
Ulaşoğlu, ilaçlama konusunun başlı başına bir uzmanlık gerektirdiğinin, çünkü hangi zararlı için, nerede, hangi ürünün kullanılması gerektiğinin değiştiğinin altını çizdi.
KOKUSUZ OLMASI ZARARSIZ ANLAMINA GELMEZ
Ulaşoğlu, ilacın kokusuz olmasının zararsız olduğu anlamına kesinlikle gelmediğini, üstelik kokusuz ilaçların da kendi içinde tehlike durumuna göre değişiklik gösterdiğini hatırlattı. Bunlara en güzel örneğin böcek ve diğer zararlıları gaz yöntemi ile öldüren fumigantlar olduğunu da söyleyen Ulaşoğlu, söz konusu ürünlerin çok tehlikeli olduğunu vurguladı.
Deltamethrine, lambda cyhalothrine, pyrethrine, cypermethrine gibi aktif maddeler ev ve iş yerinde kullanılması güvenli kimyasallar arasında sayılıyor.
Ulaşoğlu, güvenli aktif maddenin dışında, bu ürünlerin son kullanım tarihi etiketlerinin ve üzerinde oynanıp oynanmadığının da mutlaka kontrol edilmesi gerektiğini önemle vurguladı. Ayrıca bu ürünlere temas durumunda; boğaz ve ciltte yanma, batma, kaşıntı, kızarıklar yaşanabileceği, hassas kişilerde şoka neden olabileceği konusunda uyardı.
KOKULU İLAÇ DAHA MI ETKİLİ?
En başta bahsettiğimiz olayda gördüğümüz üzere, bazı kişiler tarım ilacı ile ilaçlama yapmayı tercih ediyor. Burada en önemli etkenin "Kokulu ilaç böceği daha iyi öldürür" düşüncesi olduğunu belirten Ulaşoğlu, bunun kesinlikle doğru olmadığını, tarım ilaçlarının çok ciddi sağlık sorunlarına neden olabileceğini söyledi.
Ev ve iş yeri için mutlaka o şehirdeki Sağlık Bakanlığı onaylı 'Biyosidal Ürün Uygulama İzin Belgesi' olan firmalardan birinden yana olması gerektiğini ifade eden Ulaşoğlu, ilaçlama sonrası yapılması gerekenleri sıraladı:
(Not: Bu öneriler uygulamadan uygulamaya değişebilir.)
-- İlaçlanan yere tekrar giriş süresi genel hatlarıyla halk sağlığı ilaçlarında 12 saat, tarım ilaçlarında ise 48 saat olarak belirtiliyor. Buna evcil hayvanlar da dahil.
-- İlacı uygulayan kişi çatal-kaşık gibi mutfak eşyalarına sıçratmamışsa ve halk sağlığı ilacı kullanmışsa eşyaların yıkanmasına gerek yoktur. Eğer sıçratmış olma ihtimali düşünülüyorsa tabii ki yıkanmalıdır.
-- Hizmet alınan şirketin önerilerini dikkate alın.
Bir ilaçlama firmasının Sağlık Bakanlığı onaylı ilaç kullandığını anlamak için mutlaka servis raporunu isteyin. Bu belgeye kullandıkları ilaç bilgisini ve zehirlenme durumunda antidotunu yazmak durumundalar.
SEYYAR BÖCEK İLACI SATICILARINA DİKKAT
Arabasını yola park edip pet kaplarda böcek ilacı satan seyyar arabalar gördüğünü belirten Ulaşoğlu, bu kişilerin içinde ne olduğu belli olmayan kendi özel karışımlarını sattıklarını ve bu durumun çok tehlikeli olduğunu ifade etti.
Ülkemizde fumigant (zehirli gaz) uygulaması ile hayatını kaybeden insan sayısı oldukça fazla ama hepsi basına yansımadığı için hepsinden haberdar olmuyoruz. Halk ne yazık ki etiketinde ‘fumigant’ yazan bu pestisitlere çok rahat ulaşıyor çünkü çok ucuza ve internetten dahi alınabiliyor.
Peki görünmez katil olarak adlandırılan fumigantları kimler kullanabilir?
Ulaşoğlu, yönetmeliğe göre bu ilaçları her böcek ilacı firmasının dahi kullanamayacağını, firmanın Fumigasyon Operatör Belgesi’nin olması gerektiğini, bunun da Tarım Bakanlığı tarafından verildiğini söyledi.
İLAÇLAMA DURUMUNDA NE YAPILMALI?
Acil Servis Sorumlu Hekimi Dr. Veysel Balcı, böcek ilaçlarının vücudumuza solunum yoluyla, deri yoluyla ve yutma yoluyla zarar verebildiğini, özellikle solunum yoluyla alındıkları zaman daha hızlı bir şekilde zararlı etkilerini gösterdiğini belirtti. Bu nedenle ilaçlanan alanların mutlaka havalandırılması gerektiğini vurgulayan Balcı, havalandırmanın en az 4 saat olması ve temas edilen her yüzeyin, sabunla ve bol su ile yıkanması gerektiğinin altını çizdi.
Balcı, çocukların solunum sayıları hızlı derileri de ince olduğu için zararlı etkilere yetişkinlere göre daha çok maruz kalabildiğini sözlerine ekledi.
Balcı, böcek ilaçlarının zararlı etkilerinden korunma yollarını ise şöyle sıraladı:
-- İlaçlanan odaları havalandırmak,
-- Temas edilen bölgeleri bol su ve sabunla yıkamak,
-- Eğer yutma/ağız yoluyla alındıysa mutlaka en kısa zamanda sağlık kuruluşuna ulaşmak.
YOĞURT, AYRAN GİBİ GIDALAR ZEHİRİ ETKİSİZ HALE GETİRMEZ
Böcek ilaçlarıyla ilgili olan zehirlenmelerde ağızdan alınan yoğurt ayran gibi gıdaların vücuda herhangi bir faydası bulunmuyor. Yani zehrin toksisitesini azaltmıyor. Eğer zehir ağız yoluyla alındıysa, ağızdan alınan gıdalar, kişinin kusmasına neden olabileceği için bu sıvının akciğere kaçmasına ve çok daha ciddi sorunlarla karşılaşılmasına neden olabiliyor.
Peki, apartmanda yaşayanların kendi dairesini ilaçlamaya hakları var mı? Bir zehirlenme vakasında apartman sakinlerinin yasal hakları nedir?
Avukat Bilal Çelik, böyle bir olay yaşandığında bu durumun hem cezai hem de hukuki boyutunun olduğunu, çünkü zirai ilaç kullanımının izin ve profesyonellik gerektirdiğini söyledi ve bu durumda neler yapılabileceğini sıraladı:
-- Zirai ilaç kullanımına bağlı bir zehirlenme vakası yaşandığında bilinçli taksir boyutunda bir zarar verilmiş olur ve bu kişiler hakkında şahsi suç duyurusunda bulunabilir.
-- Kat mülkiyet kanunu, “Şahıslar kendi bağımsız bölümleri ile ilgili yapılacak tüm işlerde genel sağlık kurallarına uygun davranmak zorundadır” der. Kat malikleri yasaklı, yanıcı, patlayıcı madde kullanımında toplum sağlığına uygun davranmak zorundadır, maddi ve manevi zararlardan sorumludur.
-- Bu durumun cezai boyutunda ise yönetim karar alarak bu kişileri binadan çıkarma veya dairesini satışa çıkarma gibi kararlar alabilir. Kat mülkiyet kanunu kapsamında binadan çıkarma veya malikler çoğunluk kararı ile dairenin satışını Sulh hukuk mahkemesinden isteyebilir.