İki günde 4'ün üzerinde üç sarsıntı yaşandı... Uzmanların dikkat çektiği Malatya Fayı'nda son durum ne? 'En son deprem 2600-2700 yıl önce meydana geldi'

Kahramanmaraş'ta Pazarcık ve Elbistan merkezli 7,7 ve 7,6 büyüklüğündeki depremler, 10 kenti etkiledi ve büyük bir yıkıma neden oldu. Depremin ardından yaşanan artçı sarsıntılar ise endişe yaratmaya devam ediyor.

En çok sarsıntı Kahramanmaraş’ta meydana gelse de Malatya’da da sıklıkla depremlerin yaşanması dikkat çekiyor. Hatta bu sarsıntıların artçı mı yoksa bağımsız depremler mi olduğu da merak ediliyor.

Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı’nın (AFAD) sitesinde yer alan bilgilere göre 12 Şubat saat 19.29’ta Malatya Hekimhan merkezli 4,9 büyüklüğünde bir deprem yaşandı. Depremin derinliğinin 7 kilometre olduğu bildirildi.

13 Şubat saat 18.21'de Pütürge merkezli 4,2 aynı gün Hekimhan merkezli saat 17.28’te ise 4,5 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. Bunlar son iki günde kaydedilen 4’ün üzerindeki sarsıntılar. Bu depremlerin Malatya Fayı’na yakın olması ise fayla ilgili endişelere de neden oluyor.

‘TAM FAY ÜZERİNDE OLAN DEPREMLER DEĞİL AMA FAYIN AKTİF OLDUĞUNUN ÇOK ÖNEMLİ GÖSTERGESİ’

Konuyla ilgili görüşlerine başvurduğum Tunceli Munzur Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Taylan Sançar, “Bu son depremler tam fay üzerinde olan depremler değil. Bunlar gayet normal depremler. 'Malatya Fayı’na enerji yükledi ve/ya enerji boşalttı' gibi birtakım yorumlardan kaçınmak lazım. Ama bu sarsıntılar fayın hâlâ aktif olduğunun çok önemli bir göstergesi…” dedi.

‘MALATYA FAYI ÜZERİNDE EN SON DEPREM 2600-2700 YIL ÖNCE MEYDANA GELDİ’

Uzun yıllardır Malatya Fayı ile ilgili çalışmalarını sürdürmekte olan Doç. Dr. Sançar, bu fay üzerinde en son 2600-2700 yıl önce deprem meydana geldiğinin altını çizerek şu önemli bilgileri paylaştı:

-- Malatya Fayı ile ilgili hikâye biraz eskiye dayanıyor. 1972’de bulunduktan sonra üzerine çok düşülmeyen bir fay olduğunu söyleyebilirim. 2000’li yılların başında yabancı araştırmacılar, Malatya Fayı’nın ‘ölü bir fay’ olduğu, artık deprem üretemeyeceği yönünde birtakım çalışmalar yaptı. Daha sonra Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nden araştırmacılar ise yaptıkları çalışmayla Malatya Fayı’nın yakın zamanda deprem üretme potansiyelinin olduğunu gösterdi. Biz de bunun üzerine 2014 yılında TÜBİTAK tarafından desteklenen bir projeyle Malatya Fayı’nın deprem tehlikesini araştırmaya başladık. 

-- Buradaki amaç fayın jeolojik zaman içerisindeki yıllık hareket miktarını bulmaktı. Fayın en son ne zaman deprem ürettiğini ve yakın zaman içerisinde ne zaman deprem üretebileceğini anlamak amacıyla daha eski depremlere gidip deprem tekrarlama aralığı yakalamaya çalıştık. Bu doğrultuda Malatya Fayı üzerinde en son depremin aşağı yukarı 2600-2700 yıl önce meydana geldiğini saptadık. 2019 yılı civarında çalışmalarımızı bitirdik. Çalışmalar sonucunda Malatya Fayı’nın senelik hareket miktarını hesapladık. Yaklaşık 1,2 milimetrelik hareket hızı bulunuyor. Bu da güncel hızlarla gayet uyumlu…

Malatya Fayı’nın üzerinde 2600-2700 yıl önce olan depremi paleosismolojik (Depremler oluştuktan çok sonra eski deprem izlerinin araştırılması) yöntemlerle çıkardık. Bu yöntemler bize fayın yeri ve zamanını veriyor. Fakat bu çalışmaların sayısını artırmadan Malatya Fayı üzerinde bunları çok iyi bir sayıya ulaştırmadan ya da dağılımını bilmeden daha önce olan depremin büyüklüğünü söylemek çok zor ve anlamsız.

Tunceli Munzur Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Taylan Sançar

Malatya Fayı'nın konumu ve fay civarında meydana gelen büyük depremler / Harita: Geometry and Paleoseismology of the Malatya Fault (Malatya-Ovacık Fault Zone), Eastern Turkey: Implications for intraplate deformation of the Anatolian Scholle (Sançar ve diğerleri / 2019) (Kısaltmalar: NAFZ: Kuzey Anadolu Fay Zonu, EAFZ: Doğu Anadolu Fay Zonu, OF: Ovacık Fayı, MF: Malatya Fayı, CAFZ: Orta Anadolu Fay Zonu, MOFZ: Malatya-Ovacık Fay Zonu, KTJ: Karlıova Üçlü Kavşağı)

‘ÇARDAK FAYI’NIN KIRILMASININ MALATYA FAYI’NA ENERJİ YÜKLEDİĞİNİ DÜŞÜNÜYORUZ’

Son yaşanan Kahramanmaraş merkezli depremlerden ikincisinde önemli bir hadise meydana geldiğine vurgu yapan Doç. Dr. Taylan Sançar, Fırat Üniversitesi'nde görevli Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Köküm'ün de yer aldığı arazi çalışmasında Çardak Fayı’nın tamamen kırıldığını ve bu fayın Malatya Fayı’na komşu bir fay olduğunu tespit ettiklerini belirtti.

Sançar, yaşanan büyük depremlerin Malatya Fayı’na olan etkisine dair şu önemli bilgileri paylaştı:

-- Malatya Fayı, Çardak Fayı’nın kuzeydoğusunda kalıyor. Çardak Fayı’nın devamında ise Sürgü Fayı bulunuyor. Bu fay bu depremde kırılmadı. Çardak Fayı’nda meydana gelen enerji dağılımın Malatya Fayı ile Çardak Fayı’na yeni bir enerji transferi yaptığını düşünüyoruz. Malatya Fayı’na yakın bölgelerde yer alan Doğanşehir Fayı ve bu deprem sırasında ortaya çıkan yeni makaslama zonu üzerinde de önemli bir deformasyon görüyoruz. 

-- Bu enerji yüklenmesini şöyle düşünün: Doğanşehir Fayı’nın üzerinde halihazırda yer alan enerji yeni eklenen enerjiyle birleşince fay üzerinde hareket meydana getirdi. Fakat Malatya Fayı’nın üzerinde halihazırda yer alan enerji ve yeni enerjiyle birleşimi henüz deprem üretmeye yeterli hale gelmedi. Ne var ki bunların hesabını yapmak çok zor. Sadece şunu söyleyebiliyoruz; var olan deprem tehlikesi biraz daha endişe verici duruma geldi.

Büyük depremler sonrası Malatya Fayı’nın güneyinde yer alan Akçadağ Segmenti yakınında yer alan faylar üzerinde önemli deformasyonlar ve hareketler meydana geldi. Bunlar yaklaşık 7 kilometre genişliğinde ve 25 kilometre uzunluğundaki bir alan içerisinde oldukça rahat şekilde gözleniyor / Fotoğraf: Doç. Dr. Taylan Sançar

MALATYA FAYI’NDA KAÇ BÜYÜKLÜĞÜNDE DEPREM BEKLENİYOR?

Tüm bu önemli bilgiler sonrasında akla ‘Malatya Fayı üzerinde kaç büyüklüğünde bir deprem bekleniyor?’ sorusu geliyor. Bu soruma Doç. Dr. Sançar, “Gelecek olan depremin büyüklüğünün 7’den büyük olacağını söyleyebilirim” cevabını verdi. Doç. Dr. Sançar, şöyle devam etti:

“Özellikle fayın uzunluğunu da hesaba kattığımız zaman 7,4-7,5 büyüklüğünde bir deprem bekliyoruz. Bu noktada fayın derinliği ve kırılan yüzeyi de çok önemli elbette… Fakat Malatya'nın depreme hazırlık çalışmalarında depreme daha dayanıklı hale geleceğini düşünüyorum. Bu nedenle gerekli adımların daha da hızlanması gerekiyor.”

Kahramanmaraş’taki 7.7 büyüklüğündeki depremde Malatya’da, Hamidiye Mahallesi Cezmi Kartay Caddesi’nde bulunan tarihi Yeni Cami de yıkıldı / Fotoğraf: DHA

OVACIK FAYI’NA DİKKAT!

Malatya Fayı’nın devamında ve kuzeydoğusunda Tunceli'de Ovacık Fayı’nın bulunduğuna vurgu yapan Doç. Dr. Sançar, “Bunlar birbiriyle önemli geçişlere sahip iki tane fay. Malatya Fayı üzerinde olabilecek deprem Ovacık Fayı’na da enerjiyi yükleyeceği için burayı da tehlikeli bir durum haline getiriyor” dedi. 

Depremin şiddetini otoyollarda meydana getirdiği büyük tahribat da gözler önüne seriyor. Kahramanmaraş-Malatya arasındaki otoyolun birçok yeri yarılırken, birçok yerinde de çökme meydana geldi / Fotoğraf: DHA

“Ovacık’ta olacak bir deprem Tunceli içerisinde ‘Nazımiye-Karakoçan Fayı’ üzerindeki enerji miktarını artıracak” diyen Doç. Dr. Sançar, “Fakat bizim bu faylar hakkında herhangi bir bilgimiz yok. Ovacık Fayı ile ilgili en son depremin MÖ 50 yılından sonra meydana geldiğini biliyoruz” dedi ve ekledi:

“Eğer bu deprem son 300-500 yıl içerisinde olmuşsa Ovacık Fayı’na yüklenen enerji bu fayda bir deprem meydana getirmez. Ama bu noktada da şöyle bir endişe veren durum var; tarihsel depremleri gösteren kataloglarımıza göre, son 2 bin yıl içerisinde Ovacık Fayı üzerinde bir deprem yer almıyor. Yani Malatya Fayı’ndaki bir deprem Ovacık Fayı’ndaki enerjiyi artırırsa deprem riskini artırabilir diye düşünerek hareket etmek ve önlemler almak gerekiyor.”