Ercan Kumcu: Cumhuriyet'in Merkez Bankası (1)

Ercan KUMCU

Genç Cumhuriyet İdaresi kuruluşunun yedinci yılında Merkez Bankası'nı kurdu. Dönemin idarecileri para basma yetkisini üzerlerine almaktan korkmuşlar. Bir yanda egemenliğin simgesi olarak para basma yetkisinin devlette olması gerektiğini kabul ederlerken, diğer yanda [bu yetkiyi sorumsuzca kullanıp enflasyon yaratma olasılığından çekinmişler].

Bir merkez bankası kurulması fikri 1925'lerde oluştuğu halde, beş yıl süren çalışmalar yapılmış. Yerli ve yabancı bir çok uzmana danışılmış. Enflasyon yaratmadan para basma tekelinin devlet tarafından nasıl kullanılabileceğinin temelleri oluşturulmuş.

SELAHATTİN ÇAM

Enflasyon yaratmaktan o kadar korkulmuş ki, Hazine'nin Merkez Bankası'ndaki pay sahipliği yüzde 15 ile sınırlandırılmış. Vatandaşlara tanesi 100 liradan hisse senedi satılarak Banka'ya sermaye toplanmış.

Meclis'e sunulan ilk tasarıda Banka'nın adı Cumhuriyet Merkez Bankası olarak önerilmiş. Milletvekillerinin itirazları üzerine Banka'nın adının önüne Türkiye kelimesi konulmuş ve Banka Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası adını almış. Diğer devlet kurumlarından farklı olarak Türkiye Cumhuriyeti değil.

Banka'nın ilk Umum Müdürü Selahattin Çam adında Ziraat Bankası eski Umum Müdür Yardımcısı olan bir bankacı. Banka'nın yöneticileri ilk yıllarda merkez bankacılığı ilkelerini yerleştirmeye başlamışlar. İlkelerin başında da karşılıksız para basmamak var.

İsmet İnönü Hükümeti'nin Tarım Bakanı destekleme alımları amacıyla Merkez Bankası'ndan kredi alabilmek için Başbakan'ın Merkez Bankası Başkanı ile konuşmasını rica eder. İsmet Paşa, Selahattin Bey'i makamına çağırır. Bir saatlik toplantıdan sonra İnönü Bakanlar Kurulu toplantısına geçer. Tarım Bakanı'nı yanına çağırarak bir daha kendisinin Merkez Bankası Umum Müdürü ile muhattap edilmemesini ister.

Selahattin Bey Merkez Bankası'nın böyle bir krediyi vermesi durumunda enflasyon yaratacağını anlatarak Başbakan'ı ikna etmiştir. İstenen kredi verilmemiştir.

Bu olaydan beş-altı yıl sonra kendisinin fikri sorulmadan Selahattin Çam'ın yardımcısı görevden alınır ve yeni bir kişi atanır. Selahattin Çam aynı gün Merkez Bankası Umum Müdürlüğü'nden istifa eder.

SİYASET GİRMEMİŞ

Bugünkü Merkez Bankası Selahattin Çam, Nusret Metya ve Naim Talu gibi yöneticilerin bıraktığı miras üzerinde çalışmaktadır. O nedenle de, mevzuat ne olursa olsun, Merkez Bankası devlet içinde her zaman müstesna bir saygınlığa sahiptir.

Siyasetçi her zaman Banka'nın içine elini sokmaya çalışmıştır. Bir kaç istisna dışında, Merkez Bankası yöneticileri siyasetçilerin bu girişimlerine her zaman karşı çıkmışlardır.

Özellikle döviz kontollerinin olduğu dönemlerde Banka yöneticilerine iftiralar edilmiştir. Siyasetçiler bu iftiralardan prim yapmaya çalışmışlardır. Fakat, hiçbir siyasetçi Banka'nın saygınlığını sarsamamış, kendi saygınlıklarını yitirmişlerdir.