Avrupalılarda 3'te 1, Afrikalılarda 10'da 8... Covid'i hafif geçirenlerin sırrı çözüldü: Bu varyant bambaşka
Güncelleme Tarihi:
Covid-19 iki yıldır dünyayı kasıp kavuruyor ama ilginç bir şekilde herkesi aynı şekilde hasta etmiyor. Bazıları "Ağır bir grip gibi geçirdim" derken günlerce solunum cihazına bağlı halde yoğun bakımda yatan Covid hastalarını da biliyoruz. Peki bu iki grup arasındaki fark ne? Neden bazıları Covid'i diğerlerinden çok daha hafif atlatıyor? İşte cevabı...
Yaklaşık iki yıldır hayatımızın bir gerçeği olan Covid-19 hakkında her gün yeni bir şey öğreniyoruz. Geçirdiği mutasyonlar, bulaşma şekli, korunma önerileri derken, bu hastalığa dair bilgi dağarcığımız genişlemeye devam ediyor.
Bu süreçte en çok merak edilenlerden biri neden herkesin hastalığı aynı ağırlıkta geçirmediğine dair. Yani neden birileri Covid nedeniyle yoğun bakımda tedaviye ihtiyaç duyacak hale gelirken, diğerleri hastalığı hafif grip gibi geçiriyor.
Uzmanlar bu sorunun cevabında en önemli etkenlerden birinin aşılama olduğunu belirtiyor. Covid-19 aşıları, aşılama süreci tamamlanmış kişilerde enfeksiyonu tamamen durduramasa bile, ağır hastalık ihtimalini yüzde 90'ın üzerinde bir oranla engellemeyi başarıyor. Hem Türkiye'de hem de dünyada doktorlar ve araştırmacılar, sık sık "Yoğun bakımlar hiç aşılanmamış ya da aşı etkinliği azalmış hastalarla dolu" diyerek bu detaya vurgu yapıyor. O nedenle herkesin en az iki doz aşısını zamanında olması, son dozunun üzerinden 3 ay ve daha fazla zaman geçenlerin ise hatırlatma dozlarını geç kalmadan alması çok önemli.
COVID'İ HAFİF GEÇİRENLERİN ORTAK ÖZELLİĞİ BUYMUŞ
Bununla birlikte, bilim insanları geçtiğimiz günlerde oldukça önemli bir çalışmaya daha imza attı. Sonuçları 13 Ocak günü bilim dergisi Nature Genetics'te yayımlanan bir araştırmada, Covid-19 daha hafif geçirenlerde ortak bir gen tespit edildi.
Aslına bakılırsa bilim insanları pandeminin ilk günlerinden bu yana, hastaların genetik yapısının SARS-CoV-2 enfeksiyonunun ağırlığını nasıl etkilediğini anlamaya çalışıyordu. İnsanların hastalığı daha ağır geçirmesine neden olan (ya da daha hafif geçirmesini sağlayan) bazı kalıtsal özellikler olup olmadığına bakılıyordu. Bu çabalar sonunda meyvesini verdi ve oldukça ümit verici bazı sonuçlar elde edildi.
2020'nin sonunda yapılan bir başka araştırmada ölümcül Covid-19 vakalarıyla bağlantılı çok sayıda genetik mekanizma ortaya konmuştu. Uzmanlar bu araştırmanın bulguları üzerine inşa ettikleri yeni çalışmada, insanları ağır hastalıktan koruyan özel bir gen varyantıyla karşılaştı.
AVRUPALILAR VE AFRİKALILARIN GENLERİ İNCELENDİ
2020 yılında, Avrupalı bir grup insandan toplanan genetik veriler üzerinde yapılan analizde, OAS1/2/3 gen kümesinde, çeşitli antiviral mekanizmalarla bağlantılı bir grup genetik varyant bulunmuştu. Bu varyantların SARS-CoV-2 enfeksiyonu taşıyan kişilerde ağır hastalık riskini yüzde 23 civarında azaltabildiği keşfedilmişti.
Ancak çoğunluğu Neandertallerden miras kalmış bu DNA parçasının hangi kısmının Covid'e karşı koruma sağladığı henüz çözülememişti. Yani Covid'e kalkan olan genin ya da genlerin adı konmamıştı.
Nature Genetics'te yayımlanan araştırma bu boşluğu doldurdu. Afrika kökenli insanlarla Avrupa kökenli insanların genetik veri setlerinin incelenmesiyle o gen bulundu.
Bilim insanlarının amacı OAS1/2/3 bölgesini daraltabilmekti. Afrikalı insanların gen verileri de tam olarak bu noktada devreye girdi. Zira Afrikalılar Avrupalılara kıyasla daha kısa haplotiplere sahipler çünkü gen havuzlarında Neandertal ve Denisova insanlarının etkileri bulunmuyor. Bu nedenle belli özelliklerin sebebi olan varyantlar Afrikalıların DNA'larında Avrupalılara kıyasla daha kolay tespit edilebiliyor.
İŞİN SIRRI rs10774671 İMİŞ MEĞER…
Bu çalışmada da öyle oldu. 2787'si Covid-19 hastası olan 130.997 Afrika kökenli kişinin genetik verilerini inceleyen araştırmacılar rs10774671 geninde ağır hastalık ihtimalini azaltan bir alel buldu. Bu sonuç, 2020'de Avrupalılar üzerinde elde edilen bulgularla paralellik gösteriyordu.
Araştırmanın yazarı ve VA Boston Sağlık Sistemi genom araştırmacısı Jennifer Huffman, yaptığı açıklamada, "Afrika kökenli bireylerde de aynı koruma mekanizmasının bulunması sayesinde, DNA'da Covid-19'a kalkan olan o özel varyantı bulabildik" diye konuştu.
Daha önce de benzer varyantlar gündeme gelmişti. Ancak söz konusu varyant (yani rs10774671 G) Afrika kökenliler dışındaki gruplarda bulunan diğer varyantlardan bağımsız olarak koruma sağlayabildiği için koruma etkisi nedensel olan tek varyant kabul ediliyor.
rs10774671 her üç Avrupa kökenli kişiden birinde görülürken, bu oranın Afrika kökenlilerde her 10 kişiden 8'i olduğu belirtildi.
Geçtiğimiz günlerde derlediğimiz benzer araştırmalarda da "Neden bazı kişiler Covid'e yakalanmıyor?" sorusuna yanıt aranıyor. İngiltere ve Brezilya'dan araştırmacılar, bazı insanların virüs karşısında doğal bir bağışıklığa sahip olup olmadığını değerlendiriyor. Uzmanlara göre, bu kişilerin bağışıklık sistemleri, virüsle savaşmanın yolunu daha önceden biliyor. Oxford Üniversitesi ve Londra Emperyal Koleji'ndeki güncel bir çalışmada gönüllülere burunlarına çektikleri bir sıvı çözeltisi ile belli miktarda virüs bulaştırılıyor. Bu kişilerin bazılarında antikor ve T hücrelerinin patlama yapacağı, bazılarında ise böyle bir tepkinin ortaya çıkmayacağı tahmin ediliyor. COVIDSortium çalışmasında ise pandeminin başlangıcında, Londra'daki sağlık kurumlarında çalışan personelin yüzde 15'inde düşük seviyeli "abortif (yarıda kesilmiş) enfeksiyon" yaşadıkları ve PCR sonuçlarının negatif olduğu belirlenmişti. Bu kişilerin kanlarında Covid antikorları yoktu ama T hücresi sayıları ortalamanın üzerindeydi. Özellikle de Covid'le savaşan spesifik T hücreleri çok yüksekti. T hücreleri, virüsün başını küçükken ezmiş, vücutlarında kamp kurup yerleşmesine izin vermemişti. Pandeminin ilk günleri olmasına karşın, bağışıklık sistemleri Covid'le nasıl savaşacağını çoktan biliyor gibi görünüyordu. Bu doğal bağışıklık hali için iki alternatif açıklama bulunuyordu. Bunların ilki bu insanların bağışıklık sistemlerinin yıllar yıllar önce SARS-CoV-2'ye çok benzeyen bir başka koronavirüse maruz kalmış ve T hücrelerinin bu sayede diğer koronavirüslere karşı da savaşmayı öğrenmiş olmasıydı. İkinci açıklama ise bazı kişilerin belli virüsler karşısında bir bağışıklıkla doğmuş olma ihtimaliydi. rs10774671 G varyantının bulunması bu ikinci ihtimali destekleyen bir durum. Brezilya'da Sao Paulo Üniversitesi'nde çiftler üzerinde yapılan bir başka araştırmada da bu durumun kanıtları aranıyor.
YAKLAŞIK YARIM MİLYON YAŞINDA
Afrika kökenliler (Afrika'dan kuzeye doğru uzun göçleri esnasında Neandertallerle çiftleşen Avrupalıların aksine) neredeyse hiçbir zaman Neandertal haplotipleri taşımadıkları için, rs10774671 G varyantının hem modern insanların hem de Neandertallerin ortak atası olan bir topluluktan miras kalmış olduğu da araştırmanın makalesinde altı çizilen önemli bir detay.
Uzmanlar şu yorumu yapıyor: "Böyle varyantlar modern insanlarda aşağı yukarı yarım milyon yıldır var. Bu nedenle modern insanların 60.000 yıl kadar önce Neandertallerden aldıkları genlerle bir arada bulunabiliyorlar."
Bu varyantların insanların DNA'lardaki geçmişi çok geriye gitse de bulunmaları çok kolay değil. Çünkü öyle özelliklerin bulunabilmesi için tıpkı bu araştırmada olduğu üzere farklı genetik kökene sahip insan topluluklarının verilerinin oldukça kapsamlı bir biçimde karşılaştırılması gerekiyor.
İsveç’te bulunan Karolinska Enstitüsü'nden üst düzey araştırmacı ve evrim genetikçisi Hugo Zeberg, "Bu araştırma sayesinde farklı kökene sahip insanların örnekleme dahil edilmesinin ne kadar önemli olduğunu görüyoruz" diye konuştu ve ekledi:
"Eğer sadece bir grup üzerine çalışmış olsaydık, gen varyantını tespit etme konusunda başarılı olamazdık."
YENİ COVID İLAÇLARININ TEMELİ ATILMIŞ OLDU
rs10774671 G varyantı üzerinde üzerine yapılması gereken daha çok araştırma bulunuyor. Ancak araştırmacıların ilk yorumlarına göre, varyantın koruma özelliği OAS1 geni üzerindeki etkisinden kaynaklanıyor. Bu etki sayesinde daha uzun bir OAS1 proteini sentezleniyor o da SARS-CoV-2'yi parçalama konusunda sıradan bir OAS1 genine kıyasla daha başarılı oluyor.
Eğer bu öngörü doğruysa bağışıklık sistemini benzer şekilde destekleyecek ve Covid-19'un sonunu getirecek yeni tedaviler geliştirilmesi mümkün olabilecek.
Kanada'da bulunan McGill Üniversitesi'nden üst düzey araştırmacı ve genetik uzmanı Brent Richards, "Genetik risk faktörlerini ayrıntılarıyla anlamaya başlamamız, Covid-19'a karşı yeni ilaçlar geliştirilmesi için kritik önemde" ifadelerini kullandı.
Science Alert'te bulunan "Scientists Identify Specific Gene Variant That Protects Against Severe COVID-19" ve Daily Mail'de bulunan "Gene that can slash Covid severity by 20 per cent explains why symptoms hit some victims harder than others, scientists say" başlıklı haberlerden derlenmiştir.