TEMMUZ ayının gelmesiyle birlikte tüm çalışan kesimin gözü de ara zamma çevrildi. Son iki yıldır temmuzda asgari ücrete ara zam yapılması, tüm çalışanların da yılda iki kez zam almasını sağlamış; artan enflasyon karşısında eriyen maaşlar bu şekilde toparlanmaya çalışılmıştı. Çalışanların bu yıl için de beklentisi yine ara zam yapılması yönünde. Ancak yapılan araştırmalar, bu yıl ara zam yapmayı düşünen şirketlerin sayısının geçen yıla kıyasla azaldığını ortaya koyuyor. Konuştuğumuz iş insanlarının da ara zam konusuna mesafeli yaklaştığını gözlemledik. Ancak yine de, bazı araştırmalardan çıkan sonuçlar, ara zam yapacak şirketlerin sayısının azalsa da ‘bu yıl iki kez zam yapacak şirketlerin sayısının, bir kez zam yapacaklara göre daha fazla’ olduğunu gösteriyor.
Konuyla ilgili haziranda yaptıkları bir araştırmanın detaylarını Hürriyet’e anlatan Türkiye İnsan Yönetimi Derneği (PERYÖN) Yönetim Kurulu Üyesi Dinçer Güleyin, “MERCER Türkiye olarak haziranda yaptığımız araştırma kapsamında 886 şirkete ‘temmuz ara zammını’ sorduk, 381 şirketten yanıt aldık. Şirketlerin yüzde 49.2’si bu yıl iki defa zam yapacağını söylüyor” dedi. Güleyin, bu şirketlerin yapmayı düşündükleri ara zam oranının da medyanda yüzde 20 olduğunu ifade etti.
BELİRGİN DÜŞÜŞ
PERYÖN’ün geçen yıllardaki araştırmaları ise, şirketlerin 2022’de yüzde 63’ünün, 2023’te ise yüzde 67’sinin yılda iki kez çalışan ücretlerine zam yaptığını ortaya koymuştu. Böylece, çalışan ücretlerine ara zam yapmayı düşünen şirketlerin sayısı geçen yıla kıyasla 17.8 puan gerilemiş oldu.
Ancak yine de, yılda iki zam yapacak şirketlerin oranı, yılda bir kez zam yapacaklardan daha fazla. Aynı zamanda insan kaynakları danışmanlığı şirketi Mercer Türkiye’nin CEO’su da olan Güleyin, “Şirketlerin yüzde 43.4’ü bu yıl bir kez zam yaptığını ya da yapacağını söylüyor. Yüzde 49.2’si iki defa; yüzde 7.4’ü ise yılda 3 veya üzerinde yapacağını söylüyor” dedi.
Güleyin’in aktardığına göre, ara zam şirkete göre değişmekle birlikte temmuz yerine nisan, eylül ya da ekim aylarında da yapılabiliyor. Geçmiş aylarda yaptıkları bir araştırmada, araştırmaya katılan şirketlerin yüzde 13’ü nisanda zam yaptıklarını söyleyen Güleyin, şirketlerin bu yıl, yıl sonuna kadar çalışan ücretlerine toplamda yüzde 65 civarında zam yapmış olmayı planladıklarını kaydetti.
ASGARİ ÜCRET NEREDEN NEREYE...
TÜRKİYE’DE enflasyonun hızlanması nedeniyle 2022 ve 2023’te asgari ücretlilere temmuz ayından geçerli olacak şekilde ara zamlar yapılmış; 2022 Ocak’ta 4 bin 253 TL olan asgari ücret temmuzdaki yüzde 29.3’lük ara zamla birlikte 5 bin 500 TL’ye çıkartılmıştı. 2023 Ocak’ta asgari ücret yüzde 54.5 artışla 8 bin 506 TL olarak belirlenmiş, 2023 Temmuz’da ise yüzde 34’lük artışla 11 bin 402 TL olmuştu. 2024 Ocak ayında ise asgari ücret yüzde 49 artışla 17 bin 2 TL’ye çıkartılmıştı. Asgari Ücret Tespit Komisyonu’nda işçiyi temsil eden Türk-İş verilerine göre ise, mayısta açlık sınırı 18 bin 969 TL’ye, yoksulluk sınırı 61 bin 788 TL’ye ulaştı.
İŞ DÜNYASI NE DİYOR?
SEKTÖREL BAZDA ZAMMA YEŞİL IŞIK
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Başkan Yardımcısı Ayhan Zeytinoğlu, yatay seyreden döviz kurunun sanayici ve ihracatçıyı zorladığını; gelir kalemlerinde artış olmazken maliyetlerindeki artışların sürdüğünü söyledi: “Ocakta tek zam yapılacak niyetiyle nispeten yüksek zam yapılmıştı. Fakat anlıyorum ki insanların alım gücü azaldı. Yılın ortasına kadar yüzde 75 enflasyonla yürüdük. Ancak şunu da biliyorum: Türkiye’nin işçilere yapılacak ilave zam ile dünya pazarındaki payını tutmasını mümkün değil.” Aynı zamanda Kocaeli Sanayi Odası Başkanı da olan Zeytinoğlu, ara zammın sektörel bazda yapılabileceğine de işaret etti ve şöyle dedi: “Herkesin kârlılıkları farklı. Bazı sektörler ara zam yapabilir durumda. Yapabilenler yapacaktır.”
‘BAŞKA DESTEKLER VERİLEBİLİR’
Ege Bölgesi Sanayi Odası (EBSO) Yönetim Kurulu Başkanı Ender Yorgancılar, şirketlerin yapacağı ara zamda asgari ücretteki artışın belirleyici olduğuna işaret etti ve “Belirleyici olan, devlet” vurgusunu yaptı. “Firmalar bu konuyu kendi içlerinde, kendi kârlılıklarına göre değerlendirirler diye düşünüyorum” diyen Yorgancılar, “Herkeste belirsizlik var. Sene başında yapılan zam oranı baz alındığında, bütçeler ona göre planlandı, yüksek oranlı zamlar yapıldı. Tabii enflasyon devam ediyor, herkes kendi bütçesine göre değerlendirecektir. Ara zam yapmayan da çalışanına başka türlü destek olmanın yolunu bulacaktır. İlave ek ödemeler vs gibi. O da bir yol” değerlendirmesinde bulundu.
‘BÜTÇELER TEK ARTIŞA GÖRE YAPILDI’
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Hazır Giyim ve Konfeksiyon Sektör Meclis Başkanı Şeref Fayat, “Sektörün, mevcut asgari ücret rakamına ‘yeterli bir rakam’ gibi bir iddiası tabii ki yok. Ancak bu yılki bütçeler tek zamma göre yapıldı” dedi. “Halihazırdaki maliyetlerle zaten para kazanamaz durumdayız” diyen Fayat, sektörün ara zamma neden sıcak bakmadığını şöyle anlattı: “Maliyetler son bir yılda yüzde 140 artarken döviz sadece 70 arttı. Fiyat tutturamamız nedeniyle ciddi sipariş kaybı yaşanıyor. Sektördeki istihdam kaybı da sürüyor. Dolayısıyla sektörün tekrar zam yapmak gibi bir düşüncesi yok. Bu konuyu tüm paydaşlarla konuşmuş değilim ancak genel kanıyı bu yönde.”
TÜRK-İŞ İYİLEŞTİRME İSTEDİ
TÜRKİYE İşçi Sendikaları Konfederasyonu (Türk-İş) Başkanı Ergün Atalay’dan Kurban Bayramı sonrası asgari ücrete ara zam konusunda yeni bir açıklama geldi. Enflasyon durdurulmazsa asgari ücrette yapılacak iyileştirmenin hükmünün bir ay bile sürmeyeceğini ifade eden Atalay, “Son yılların en zor en sıkıntılı dönemini geçiriyoruz. Ben 25 yıldır enflasyonun bu kadar ezdiği bir dönem görmemiştim. İşçi, işçi emeklisi ve asgari ücretlinin durumu düzeltilmeli” çağrısında bulundu.
MERKEZ BANKASI DA TEK ZAM ÖNERMİŞTİ
Enflasyonla mücadelenin hızlandığı son dönemde ekonomi yönetimi ve Merkez Bankası ara zam konusunda ne düşünüyor? Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan, mayıs ayında yaptığı bir açıklamada asgari ücrete ara zam olmayacağının sinyalini vermişti. Bakan Işıkhan, “Aralık ayındaki düşüncemiz neyse aynı şekilde devam ediyor. Enflasyonla ilgili verilerimiz oldukça güzel geliyor. Hiçbir ara zam gündemimizde yok” demişti. Merkez Bankası’nın (TCMB) yayınladığı yılın ikinci enflasyon raporunda asgari ücrete ilave zam tartışmaları ile ilgili değerlendirmelere de yer verilmişti ve şöyle denilmişti: “2023 yılında nominal ücret artış oranının bir önceki yıla göre daha yüksek olmasında, asgari ücret ayarlamasının yılda iki defa yapılması etkili olmuştur. Ücret güncellemesi olmamasının, reel birim ücretler kanalıyla dezenflasyon sürecini destekleyeceği değerlendirilmektedir” denilmişti. Ancak, asgari ücrete ara zam yapılmaması yönünde görüşler dile getiren TCMB Başkanı Fatih Karahan’ın , geçen ay milletvekillerinin sorularına verdiği yanıtta ise “Asgari ücret enflasyon konusunda bir numaralı risk değil.”