Sağlıklı akciğerlerin sırrını hem uzmanlardan hem de ileri yaşına rağmen sağlıkla yaşayanlardan dinledik
Yaşlandıkça nefes kalitesinin düşmesi normal ama yaşlanmadan önce ciğerlerimize nasıl yatırım yapabilmemiz mümkün. İlerlermiş yaşına reğmen nefes problemi yaşamayan ve sağlıkla yaşamını sürdürenlerin sırrı ne?
Vücudumuzdaki hücrelerin yaşamak için oksijene ihtiyacı vardır. Bu nedenle akciğerler en hayati organlarımızın başında gelir.
Yaşlandıkça kemiklerde, kaslarda ve akciğer dokusunda meydana gelen değişiklikler, solunumumuzu tehlikeye atabilir, nefes darlığına neden olabilir ve enfeksiyon riskini yükseltebilir.
Yaş ilerledikçe akciğer fonksiyonlarında düşüş normal olsa da egzersizle ve diğer birtakım etkenlere dikkat ederek nefes kalitesi artırılabilir.
Peki akciğer sağlığımız için nelere dikkat etmeliyiz?
Güçlü ciğerler için neler yapmalıyız?
Bu soruların yanıtını konunun uzmanlarından almadan önce ilerlemiş yaşlarına rağmen sağlıklı bir şekilde yaşamlarını sürdüren Dursun T. ve Meksude S.'nin tavsiyelerini dinleyelim.
SÜREKLİ YATMIYORUM, BASTONSUZ YÜRÜYORUM
104 yaşındaki anneanne Dursun T., yalnız yaşıyor ama gündüzleri evine bir yardımcı geliyor. Her işini kendi yapan Dursun T.'ye gençliğini nasıl geçirdiğini, şu anda nasıl bir yaşam sürdüğünü ve nefes problemi yaşayıp yaşamadığını sorduk. Bakın neler anlattı...
“Ben bu yaşıma rağmen çok iyiyim bir sağlık problemim yok. Hareket ederken zorlanmıyorum, nefesimin yetmediği de olmuyor. Sabah yardımcı kadın gelmeden kalkıyorum, etraf dağınıksa topluyorum. Çok fazla uyumayı ya da sürekli yatmayı sevmiyorum. Her zaman böyle hareketliydim, bu da beni dinç tutuyor. Yaşıtlarım gibi hareketsiz değilim, nefes nefese kalmıyorum. Bastonu bile iki yıl önce aldık dışarı çıkarken kullanayım diye ama bastonsuz yürüyebiliyorum. Arada evin altındaki bakkala gidiyorum ama çok uzak pazarlara falan gidemiyorum. Çocuklar tedirgin oluyor bir şey olur diye ama hiçbir şey olmaz, elim ayağım tutuyor çok şükür, bakıma da muhtaç değilim.
Ben hiçbir şey yaparken üşenmiyorum, tembellik yapmıyorum ama şimdiki gençler çok tembel. Odadan mutfağa gitmeye üşeniyorlar. Benim ciğerlerim sağlam ama kim bilir onların ciğerleri nasıl? Torunlarım sigara içiyor diye çok üzülüyorum. Hayatımda hiç sigara içmedim, alkol nedir bilmem, kötü alışkanlıklarım olmadı, hep sağlıklı beslendim, tembel tavuklar gibi sürekli yatmıyorum, hareketliyim. Bence bu yüzden hâlâ böyle sağlıklıyım."
DOKTOR 'SENİN CİĞERLERİN KUZU CİĞERİ GİBİ PIRIL PIRIL' DEDİ
87 yaşındaki Meksude S. de gençlere taş çıkarır cinsten. Sabah ezanı ile kalkıyor ve gün içinde sadece öğleden sonra 1 saat uyuyor. Kendi yemeğini kendi yapıyor, her gün mutlaka bir bahane bulup evden çıkıyor, hareket ediyor.
Küçük bir ilçede yaşadığı için yaşıtlarına rağmen daha iyi durumda olduğunu, çocuklarını görmeye İstanbul’a ya da Ankara’ya gittiğinde nefesinin yetmediğini, kalabalık şehirlerde nefes alamadığını söyleyen Meksude Y.'ye nefes almasında bir zorluk olup olmadığını, bugüne kadar ciğerlerine nasıl baktığını sorduğumuzda pandemi döneminde doktorunun ciğerleri hakkında söylediklerini anlattı:
"3 yıl önce Covid geçirdiğimde çocuklar beni zorla doktora götürdü, ciğer filmi çektirdiler. Doktor bana, 'Teyzeciğim senin ciğerlerin kuzu ciğeri gibi pırıl pırıl maşallah, benim ciğerler seninkinin yanında sönük kalır' dedi.
Ben gençliğimden beri çok hareketliyim, bir saniye yerimde durmam sürekli bir şeylerle uğraşırım. 8 çocuk büyüttüm. Küçük bir yerde yaşadığımız için hayatımız büyük şehirlerde yaşayanlara göre daha kolaydı. Sürekli bir işle uğraştığım için çocuklarım hep kızıyor; 'Biraz dinlen yorma kendini' diyorlar. Ama ben hareket etmeyince, bir şey yapmayınca kendimi kötü hissediyorum. Bence sağlam ciğerler için doğal ve sağlıklı beslenmek, sigara ve alkol kullanmamak, bol bol temiz hava almak ve hareket etmek çok etkili.
Ben sabah kalkar kalkmaz hava çok soğuk olsa bile 3-4 tane cam açar ve evi bir güzel havalandırırım. Evi sürekli silip süpüremiyorum ama temizlik malzemesi olarak sadece Arap sabunu kullanıyorum. O marketlerden alınan insanın genzini yakan çamaşır sularını ve diğer temizleyicileri asla kullanmıyorum. Çamaşır yıkarken de kalıp sabun atıyorum makineye. Yani sabundan başka bir şey kullanmıyorum.
Artık çok hızlı yürüyemiyorum ve daha kolay yoruluyorum ama ona rağmen yürümekten vazgeçmiyorum. Bir pazar çantam var, onunla çok daha kolay yürüyorum, mis gibi deniz kokusunu ala ala istediğim yere gidiyorum. Kimseden yardım istemiyorum, çarşıya pazara kendim gidiyorum. Faturalarımı yatırmaya, ekmeğimi almaya kendim yatırıyorum.
Yazın çocuklarım, torunlarım bir araya gelince onlara sevdiği yemeklerden hazırlıyorum. Daha onlar uyanmadan su böreği açıp kahvaltıya hazırlıyorum. Tatilleri bitip dönerken kendi ellerimle topladığım asma yapraklarını çantalarına koyuyorum. Bana 'süper babaanne' diyorlar, bunca işi nasıl yaptığımı merak ediyorlar. Çalışmaya o kadar alışmışım ki boş durursam elden ayaktan düşmüşüm gibi hissederim diye hiç durmuyorum ben de. Bir tek dizi izlerken dinleniyorum."
* * * * *
Geçtiğimiz günlerde Washington Post'ta yer alan bir haberde yaşlandıkça akciğer fonksiyonlarında düşüş yaşanmasının normal olduğu ancak ileri yaştakilerin nefes alıp vermesini etkileyen bir birtakım faktörler bulunduğu belirtildi ve bu faktörler şöyle sıralandı:
KİRLİLİK
Kirlilik, akciğer fonksiyonlarındaki düşüşü etkileyen unsurların en başında geliyor. Çevresel kirleticiler akciğerlerde iltihaba neden olarak solunum yollarını daraltabiliyor.
Washington Post’a konuşan Michigan Sağlık Üniversitesi akciğer ve yoğun bakım bölümü sorumlusu Dr. MeiLan Han, “Akciğerleriniz bir şeyleri parçalamak ve temizlemek için ellerinden geleni yaparlar, ancak vücudun atamadığı bu kadar çok madde olması şok edici" dedi.
Sigara içmenin yanı sıra pasif içici olarak sigara dumanına maruz kalmanın da uzun vadeli akciğer hasarına neden olduğu biliniyor. MeiLan Han; toz, kimyasallar ve hava kirliliği gibi diğer tahriş edici maddelerin de akciğer sağlığını etkileyebileceğini, tozlu bir alanı temizleyen, güçlü kimyasal temizleyiciler kullanan ya da sprey boya yapanların N95 maske takmasını, ayrıca hava kalitesi tahminlerini takip ederek hava kalitesi düşük olduğunda dışarıya maskeyle çıkılmasını önerdi.
İÇ MEKÂNLARIN HAVASINI İYİLEŞTİRİN
Han, bazı basit önlemlerin evlerde bulunan ve akciğerleri tahriş eden olası maddelerden korunmaya yardımcı olabileceğini, örneğin, doğal gazla çalışan bir ocağı kullanırken daima davlumbazın havalandırmasını çalıştırmayı ve eğer değiştirecekseniz elektrikli ocağa geçmeyi tavsiye etti ve diğer önerilerini sıraladı:
"Mümkün olduğunda, akciğer tahrişini önlemeye yardımcı olması için Çevre Koruma Ajansı tarafından 'Daha Güvenli Seçim' etiketine sahip temizlik ürünlerini seçin. Hava temizleyiciler de evinizde daha iyi hava kalitesi sağlamaya yardımcı olabilir."
MEYVE VE SEBZE GİBİ ANTİOKSİDAN BAKIMINDAN ZENGİN GIDALAR TÜKETİN
Northwestern Üniversitesi Feinberg Tıp Fakültesi'nde akciğer ve yoğun bakım şefi olan Dr. Scott Budinger, kalp ve akciğer sağlığının birbiri ile bağlı olduğunu, bazı kanıtların Akdeniz diyetinin akciğer hastalığı olan kişilerde akciğer fonksiyonlarını geliştirmeye yardımcı olabileceğini düşündürdüğünü söyledi ve ekledi:
"Besleyici bir diyet, aynı zamanda bağışıklık sistemini desteklemeye de yardımcı olduğu için vücudumuz solunum yolu enfeksiyonları ile daha iyi savaşır. Akciğerlerde ve vücutta iltihaplanmayı önlemek için meyve ve sebze gibi antioksidan bakımından zengin gıdalara öncelik verin."
AŞILARINIZI OLUN
Akciğerlere ciddi zarar verebilecek hastalıklara karşı korunmaya yardımcı olacak en az üç aşı var:
1) Pnömokok: Budinger, Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri’ne göre (CDC) nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, 65 yaş ve üstü kişilerin zatürreye yakalanma olasılığının daha yüksek. Bu yaş grubu için pnömokok aşıları öneriliyor.
2) Covid-19: Pandemi başladığından beri yaşlıların çoğu, hastalığa karşı korunmak için aşılarını oldu ancak CDC halen 65 yaş ve üzeri yetişkinler için güncellenmiş güçlendirici dozları öneriyor.
3) Grip: Yıllık grip aşısı olmak gribi önlemese bile hastalığı çok daha hafif bir şekilde atlatmaya yardımcı oluyor.
AKCİĞERLERE İYİ BAKILIRSA 150 YIL ÖMRÜ VAR
Peki akciğerlerimiz kaç yaşına kadar gelişim evresinde? Bu sürede ciğerlerimize nasıl yatırım yapabiliriz?
Göğüs Hastalıkları Uzmanı Dr. Nihal Başay, solunum sisteminin kadınlarda 16 erkeklerde 18 yaşına kadar büyümeye ve gelişmeye devam ettiğini, akciğer kapasitesinin 20-30 yaşları arasında en iyi düzeyde olduğunu, sonraki her yıl kapasitenin düşmeye başladığını, 70 yaşından sonra bu düşüşün hızlandığını söyledi.
“Sigara içenlerde hem akciğer yaşı hem de solunum kapasitesi içmeyenlere göre daha erken yaşta etkilenir” diyen Başay, sigaranın akciğer kapasitesini düşürdüğünü ve akciğerin erken yaşlanmasına neden olduğunu vurguladı ve akciğerlerin iyi bakıldığı hallerde 150 yıl ömrü olabileceğinin altını çizdi.
Başay, yaşlanmanın, korunma mekanizmalarında kayıplara ve kronik solunum yolu hastalıklarında artışlara neden olabileceğini, yaşlanma sürecinde önemli değişimlere uğrayan sistemlerden birinin solunum sistemi olduğunu, yaşla birlikte solunum sisteminde hem yapısal hem de fonksiyonel değişimlerin meydana geldiğini sözlerine ekledi.
AKCİĞERLER YAŞLANMANIN ETKİLERİNİ HİSSEDEN EN ÖNEMLİ ORGANLARDAN
Yaşlandıkça akciğer fonksiyonlarında düşüşü minimum seviyede tutmak için neler yapılabilir?
Başay, sigara ve benzeri ürünlerin tüketilmemesinin başlıca faktörlerden biri olduğunu, sigaranın akciğerin yaşlanmasını hızlandırarak enfeksiyonlara yakalanma riskini artırdığını ve akciğer hastalıklarının en önemli nedenlerinden biri olduğunu belirtti.
Pnömokok ve grip aşılarının yapılmasının özellikle riskli gruplarda ve yaşlı hastalarda enfeksiyonlardan korumada önem taşıdığını ifade eden Başay, ekledi: “Yaşlanma süreci, vücuttaki birçok organ sistemini etkileyen doğal bir olgudur ve akciğerler de yaşlanmanın etkilerini hisseden önemli organlardan biridir. Akciğerler yaş aldıkça yaşlanır ve bunu engellemek mümkün değildir.”
YOGA VE PİLATES AKCİĞER KAPASİTESİNİ ARTIRIR
Doğru nefes almak ve nefes egzersizleri akciğerleri desteklemek için etkili mi? Akciğer egzersizi nasıl yapılır?
Uzm. Dr. Nihal Başay, egzersiz ve doğru nefes alma tekniklerinin akciğerleri desteklediğini, yoga ve pilatesin diyaframı çalıştırarak akciğer kapasitesini artırdığını ve solunum kaslarını güçlendirdiğini belirtti. Solunum egzersizlerinin akciğer sağlığını iyileştirdiğini ve gevşemek için destek sağladığını vurgulayan Başay, bu egzersizleri şöyle sıraladı:
-- Derin nefes almak
-- Nefesi tutmak
-- Diyaframı kullanarak karın nefesi almak
-- Büzülmüş dudak egzersizi
-- Yavaş ve ritmik nefes alıp vermek
Başay, "Bu yöntemler günlük hayatta uygulanabilecek basit yöntemlerdir. Kronik akciğer hastalıklarının ise pulmoner rehabilitasyon merkezlerine başvurması gerekir" ifadelerini kullandı.
Akciğerlerin güçlü olup olmadığı nasıl anlaşılır? Bunu kendimiz test edebilir miyiz?
Akciğerin kapasitesini ölçmek için 'solunum fonksiyon testleri' yapılması gerektiğini söyleyen Uzm. Dr. Nihal Başay, “Solunum fonksiyon testleri, akciğer fonksiyonlarındaki bozukluğu ile bozukluğun derecesini belirlemek ve tedaviye yanıtı değerlendirmek için kullanılan objektif testlerdir. Derin tam bir nefes alma sonrası zorlu bir nefes verme manevrası ile hava yolu ve akciğer hacimleri ölçülür. Bu işlem ile akciğerin değişik hacimleri ve kapasiteleri ölçülür. Böylece hastalıklar ve tedavileri açısından fikir sahibi olunur” dedi.
Başay, eforla ortaya çıkan nefes darlığını belirlemek için kullanılan 6 dakika yürüme testinin, bazı hastalıkların şiddetini veya tedaviye olan cevabı değerlendirmek amacıyla kullanılan basit bir test olduğunu da belirtti.
Bu test, düz bir koridorda gerçekleştiriliyor ve hastanın 30 metrelik bir mesafede tempolu ancak koşmadan yürümesini öngörüyor. Normalde bir kişinin 6 dakikada yürüyeceği mesafe 400-500 metreyken özellikle kronik akciğer hastalıklarında, bu mesafe düşebiliyor.
Koronavirüs döneminde sıkça kullanılan üfleme topu yani trifloyu akciğerlerinde sorun olmayanlar da kullanabilir mi? Bir faydası olur mu?
Normal akciğer fonksiyonlarına sahip bireylerde, bu ve benzeri cihazlarla yapılan top üfleme egzersizlerinin, genellikle belirgin bir fayda sağlamadığını ancak, solunum egzersizlerinin akciğer kapasitesini artırmak, solunum kaslarını güçlendirmek ve solunum verimliliğini optimize etmek amacıyla kullanılabildiğini belirten Başay, "Sağlıklı akciğerde triflonun yeri yoktur. Triflo ameliyatlar sonrası sönen akciğerin açılması için kullanılır. Covid-19’a bağlı olan akciğer enfeksiyonlarının bıraktığı hasara faydası bulunmaz" dedi.
BOL C VİTAMİNİ VE SU TÜKETİN
Besinlerle alınan potasyum ve magnezyum tüketiminin artırılması akciğer fonksiyonlarını iyileştirme üzerinde etkili mi? Ne yiyip ne içelim?
Uzm. Dr. Nihal Başay, sağlıklı akciğer fonksiyonlarının korunması için özel bir beslenme programının gerekmediğini ancak bol C vitamini alımının ve bol su içmenin önemli olduğunu vurguladı.
Sosyal medyada bir süredir dolaşan ve çok sayıda kişinin uyguladığı “akciğer testi” bilimsel bir şey mi?
Uzm. Dr. Nihal Başay, akciğer yaşı hesaplamanın son zamanlarda çok gündemde olan bir konu olduğunu ve bu konuda bazı formül hesaplamaları yapıldığını ancak akciğer yaşının kişinin sigara içip içmediğine, yaşına, mesleğine, geçirdiği hastalıklara bağlı olarak değiştiğini vurguladı.
Yapılan araştırmalara göre, sigara içenlere akciğer yaşından bahsetmenin sigarayı bırakmalarında önemli bir etken olduğunu, akciğer yaşının spirometre ile solunum fonksiyon testi yapılarak öğrenildiğini ifade eden Başay, bu testin bir kişinin solukla çıkarabildiği hava miktarını ve bunun için geçen zamanı gösteren bir test olduğunu, bu konuda uzman olan kişilerce yapılarak değerlendirilmesi gerektiğini, sadece formüllerle hesaplamanın yanıltıcı olacağını sözlerine ekledi.
