Zappa adında bir balık

Mesela uluslararası bir bilim dergisinde carmenelektraöptübeni güvesiyle harrisonfordi karıncasına rastlamıştım. Çünkü özellikle entomologlar keşfettikleri binlerce yeni tür böcek ve sineğe Latince isim bulmakta zorlandıklarından, pop ve rock kültüründen aldıkları isimlere bir son ek uydurup, Latince kılığına sokuyorlar. Böcekbilimciler arasında rock sevgisi hayli yoğun olduğundan Metallica ve Grateful Dead’in isimleri bazı haşerelerde ebedileşmiş durumda. Frank Zappa’nın ise isimler aleminde başka bir yeri var. Zappa’nın adı hem bir balığa ve denizanası türüne, hem de bir örümcek, bir gen ve bir de koskoca asteroide verilmiş.

Lisedeyken, dönemin ikonları olan iki kişinin posteri asılıydı sınıfta; Alice Cooper ve Frank Zappa. Tarih hocamız Rahşan Hanım -kendisi Ali Sirmen’in annesi olur- o tatlı sesiyle, Alice Cooper’ı kastederek "Çocuklar bu adam trafik kazası mı geçirmiş, nedir o hali öyle" deyinceye kadar da resimleri asılı kalmıştı. Rahşan Hanım "indirin" diyecek hoca değildi, biz anlardık. Alice Cooper’ın vahşi makyajlı ve yılanlı hali, kibar bir hanımefendinin kaldırabileceği bir görüntü değildi.

70’ler Zappa yıllarımızdı ve 80’lerde böcekbilimci olsam ve bir böcek keşfinde bulunsam, hiç kuşkusuz adını Frank Zappa koyardım. Bilimci olup böcek keşfetmedim ama, o yıllarda Zappa hayranı olan pek çok bilim adamı bulunduğunu keşfettim. Hem de mikrobiyoloğundan, astronomuna kadar geniş bir yelpazede Zappa hayranları mevcut. Keşiflerine verdikleri isimlerden belli. Hatta buldukları yeni bir tür örümceğe büyük rockçunun adını veren şahıslar, yaratığın gerçekten de Zappa’ya benzediğini iddia ediyor.

Robert Bosmans ve Jan Bossalaers adlı iki Belçikalı biyolog, 1981 ve 1983 yıllarında Kongo cangıllarında eklembacaklılar üzerinde araştırma yaparken ilk kez rastladıkları bir örümceği Frank Zappa’ya o kadar benzetiyorlar ki, adını hemen oracıkta koyuyorlar: Pachygnatha Zappa. Tabii bu ismin resmiyet kazanması hayli zaman alıyor. Kongo örümceği 1994 yılında resmen Zappa adını alıyor.

ZAPPALAR ÇEŞİT ÇEŞİT

Zappa’nın adı evrendeki en küçük varlıklardan olan bir bakterinin taşıdığı genden, bir gezegene kadar uzanıyor. ABD’nin Maryland Üniversitesi Deniz Biyoteknolojisi Merkezi’nden Bob Belas, idrar yollarında enfeksiyona yol açan "proteus mirabilis" adlı bakteriyi incelerken, bu canlının taşıdığı bazı genlerin bakteriyi bulaşabilir hale getirdiğini fark ediyor. Belas ve ekibi mikroskopta tanıdık genleri teşhis ettikten sonra, ismi bulunmayan bir gene rastlıyor. Gen isimleri geleneksel olarak iki ya da üç harfli oluyor ve sonuna da bir büyük harf ekleniyor. Gruptaki Zappa hayranlığı dolayısıyla genin adı bulunuyor: ZapA. Okunurken Zappa çıkıyor.

Zappa adındaki balığın hikayesi ise 1978 yılına dayanıyor. Papua Yeni Gine’de yeni bir kayabalığı türüne rastlayan Tyson Roberts, bu balıklara "confluentus" adını veriyor. Kayabalığı familyası genelde "Pseudapocryptes" olarak anıldığından bu tür de "pseudapocryptes confluentus" oluyor. Ancak 10 yıl kadar sonra Ed Murry adlı doktora öğrencisi bu balığı incelerken farklı bir tür olduğunu ve kendine özgü bir familya adı edinmesi gerektiğini fark ediyor. Böylece hem müziğini, hem de dünya görüşünü sevdiği için, biraz da adı bilimsel durduğundan, balığa Zappa confluentus adını veriyor.

Denizlerde bir Zappa canlısı daha yaşıyor. Bir denizanası. İtalya’nın Cenova kentinden denizanası uzmanı Ferdinando Boero, kendi keşfi olan türe "Phialella Zappai" diye isim takıyor.

NEREDEN NEREYE...

Ama bir keşfe Zappa adını vermek her zaman o kadar kolay olmuyor. Mesela Çek astronom L. Brozek’in 11 Mayıs 1980’de keşfettiği "3834" numaralı asteroid, nice mücadeleden sonra Zappafrank adına kavuşuyor. Aslında bu asteroid gibi yüzlercesi keşfediliyor her yıl. Bunlara önce geçici isimler veriliyor, sonra da Uluslararası Astronomi Birliği (IAU), ebedi ismini tespit ediyor. Başak takımyıldızındaki "3834" numaralı asteroid uzun süre isimsiz kalınca, John Scialli adlı astronom Frank Zappa lobisi yapmaya başlıyor. Zappa’nın adı bu gök cismi için biçilmiş kaftan. Çünkü asteroidin kaşifi bir Çek astronom ve Frank Zappa’nın da, 1989 öncesinde Prag’ın özgürlüğü için propaganda yaptığı biliniyor. Ayrıca o dönemde Çek Cumhuriyeti Devlet Başkanı olan yazar Vaclav Havel de Zappa’nın hayranı ve yakın dostu.

Ancak Scialli, dirençle karşılaşıyor. Sonunda Zappa’nın 1993’te hayata veda etmesinden bir yıl kadar sonra, IAU isim komitesinden bir başka Zappa hayranı olan Dr. Brian Marsden de kendisine destek veriyor. Ancak adını bir astronomdan alan Zappala diye bir asteroid zaten bulunduğundan ve Franklina, Franklin-Adams, Franke, Franklinken gibi isimlere sahip bol miktarda gök cismi olduğu için sonunda asteroide Zappafrank adı veriliyor.

Veriliyor ama, tartışması bitmiyor. Bugün hálá, Zappa adının bir gezegen için uygun olmadığını söyleyen astronomlar mevcut. İsim meselesinde işin suyu çıktı diye düşünen astronomlar, John Lennon, Paul McCartney, George Harrison, Ringo Starr, Eric Clapton ve Jean-Michel Jarre’ın adını taşıyan asteroidler de bulunduğu halde, 6x13 km. ebadındaki gök cismine Zappa’nın adını fazla görüyorlar. Çünkü Beatles filan bir yana, Zappa’nın müziği biraz aykırı ve rahatsız edici geliyor.