Düzen sonunda ‘mavi ekran’ verdi

Geçen hafta dünya toplumu, Microsoft’un meşhur ‘mavi ekranı’yla uzun yıllar sonra yeniden hemhal oldu. Bilgisayar teknolojisi okuduğum üniversite yıllarımda ‘mavi ekran vermek’; afallayıp kalmak, işin içinden çıkamamak gibi durumları tarif etmek için kullandığımız bir espriydi. 90’ların sonunda her evde bilgisayar olmadığı için o zamanlar herkesin anlayacağı bir şaka değildi. Yüzlerce bilgisayar donanım markasına uyumlanmaya çalışan Windows mavi ekran vermeye devam ettikçe, PC’lerin de
yaygınlaşmasıyla, dilimize pelesenk bir tabir haline geldi. Yıllar içinde Microsoft, işletim sistemini muazzam geliştirip son kullanıcılara mavi ekranı neredeyse unutturmuştu. Ancak “Nereye kaçarsan kaç, kendinden kaçamazsın” lafı misali, mavi ekransız bir

dünya düşünemeyeceğimizi geçen hafta hatırladık. Bilmeyenler için: Mavi ekran Windows işletim sisteminin geri dönülmez ve baştan başlatmayı gerektiren bir sorunla karşılaşması durumunda verdiği hata ekranıdır. İngilizcesi ‘Blue Screen of Death’ yani ‘Mavi Ölüm Ekranı’dır. İşletim sisteminin fenalaştığını ve restart yani en baştan başlatmakla yeniden dirilmesi gerektiğini anlatır. İşin ilginç yanıysa, yine bilmeyenler için; sistem arızasının Microsoft’la neredeyse hiçbir ilgisinin olmadığı.

Geçen hafta dünya çapında havayollarının ve hastanelerin, bankaların, demiryollarının, ödeme altyapılarının ve birçok sektörde sistemin çökmesine neden olan hatanın sebebi Microsoft kaynaklı değil, yaygın kullanılan bir güvenlik yazılımıyla ilgili. Otomobil kirli benzin yüzünden yolda kalıyorsa markasının ne kabahati var diye düşünebilirsiniz. Dünyanın ileri gelen siber güvenlik şirketlerinden CrowdStrike’ın Falcon adlı yazılımı, siber ataklara karşı ileri düzey koruma sağlayan bir güvenlik uygulaması. Küresel ekonomiyi idare eden ve Fortune 500 diye bilinen büyük işletmelerin çoğu kullanıyor. Dünya genelindeyse binlerce müşterisi var. Crowd-
Strike 19 Temmuz’da tam anlamıyla test edilmemiş bir sistem güncellemesi yapıyor ve hatalı kod, Windows’ların belleğini bir anda şişirerek dünya çapında 8,5 milyon bilgisayarın topluca çökmesine sebep oluyor.

Ölüm vakası yok

Delta Air, United Airlines gibi birçok havayolu şirketinin binlerce uçuşu iptal etmesine ve havaalanlarında kargaşa ortamına sebep olan ‘mavi ekran’, hastane sistemlerini de etkileyerek ciddi sorunlara yol açtı. Sistem arızasına bağlı olarak bildirilen bir ölüm vakası yok ancak tıbbi ekipman ve sistemlere erişim, kritik hasta kayıtları gibi noktalarda sorun yaşandı. Güncellemenin saatleri nedeniyle ABD şirketleri arızadan daha az etkilenirken Avrupa ve Asya ülkeleri çoğunlukla mağduriyet yaşadı. Demiryollarını ve kimi şehirlerde toplu ulaşımı da engelleyen çöküntü, ülkemizde daha az hissedildi ve ödeme sistemlerinde zorluklar oldu. Global bir teknolojik çöküntüden fazla etkilenmeyişimize üzülelim mi sevinelim mi emin değilim: Ya sistemlerimiz çok iyi çalışıyor ya da yeterince teknolojik bir ülke değiliz. Neyse ki biraz tasarruf ettik diyebiliriz!

Malezya maddi telafi talep etti

CrowdStrike çöküşünün yarattığı ekonomik kaybın Fortune 500 şirketlerine maliyeti 5,1 milyar dolar oldu. Dünya çapında aynı güvenlik sistemini kullanan tüm işletmeler hesaba katıldığında bilançonun daha da yükseleceği bildiriliyor. Malezya hükümeti, maddi kayıplarının telafisi için CrowdStrike ve Microsoft’tan talepte bulunan ilk ülke oldu. CrowdStrike çöküşü, yalnızca sistemlerin değil, ekonominin de teknoloji karşısındaki hassasiyetini gösterdi. Teknolojik sistemlerde art arda yaşanabilecek çöküntülerin, kimi işletmeleri birkaç gün içinde batma noktasına getirebileceği de anlaşıldı.

Kim, ne kadar etkilendi?

19 Temmuz’daki küresel CrowdStrike çöküşü, birçok sektörü etkiledi. Mavi ekran veren sistemler ve çaresiz kalan yüz binlerce insanın durumu, teknolojiye ne derece bağımlı olduğumuzu ve dünya düzeninin ne kadar narin olabildiğini gösteren, adeta ‘evrenden bir işaret’ gibiydi. Dünya çapındaki çöküntüden en çok etkilenen sektörleri ve etkilerini sıralamasını Gemini’dan (Google’ın yapay zekâ chat uygulaması) istedim:

Havayolu şirketleri, yer sistemlerindeki sorunlar ve iletişim aksaklıkları nedeniyle binlerce uçuşun iptal veya gecikmesiyle büyük zorluklar yaşadı. Demiryolu taşımacılığı da bilet sistemleri ve operasyonel yazılımlardaki sorunlar nedeniyle gecikme ve hizmet kesintilerine uğradı.

Bankacılık sektörü internet bankacılığı, ATM işlemleri ve iç sistemlerde sorunlar bildirdi. Bazı borsalarsa işlem durdurdu, aksaklıklar meydana geldi.

Perakende sektörü ödeme işlemleri ve stok yönetiminde zorluklarla karşılaştı. E-ticaret platformlarıysa sipariş işleme ve müşteri hizmetlerinde sorunlar yaşadı.

Üretim tesislerinin otomasyon sistemlerinde ve tedarik zinciri yönetiminde aksaklıklar oldu. Lojistik sektörünün gönderi operasyonların da etkilendi.

Acil servisler, iletişim ve sevkıyat konusunda bazı zorluklarla karşılaştı, birçok devletin internet sitesi erişilemez hale geldi.

Medya ve eğlence sektörünün sistemlerinde teknik problemler oluşurken çevrimiçi yayın platformları içerik dağıtımı ve kullanıcı hesaplarında sorunlar yaşadı.

Etkinin şiddeti sektörler ve bölgeler arasında farklılık gösterdi. Bazı kuruluşlar hızla toparlanırken bazılarında uzun süreli aksaklıklar oldu.