Sekiz köşeli ‘finans merkezi’

İstanbul’u ‘finans merkezi’ yapma iddiası neredeyse 10 yılını doldurdu. Bu iddia ile çıkılan yolda, elimizde sadece TOKİ inşaat projesi var. Sonuç; rant yaratma açısından ‘sekiz köşeli’ bir konut geliştirme projesi oldu. 

Oysa ‘finans merkezi’ iddiası iyi bir hukuk, reformcu bir ekonomi politikası ve politik istikrar gerektiriyordu; o iddia ile yola çıktığımızdan bu yana hiçbirini sağlayamadık ama, hukuku kaybettik. Hukukun üstünlüğünü tesis etme, reformlara girişme
yerine sadece söylemi ve tabelası olan işler yapıldı.

Bu içi boş ‘finans merkezi’ söylemine, diğer taraftan çeşitli ülkelerle olan alışverişleri, kendi paraları ile yapma fikri eşlik ediyordu. Ama paranın istikrarı için enflasyonun düşük olması ve o düşük seviyede uzun süre tutulması anlamına gelen fiyat istikrarından pek bahsedilmedi. Tersine paramızın istikrarını zayıflatan, ‘sekiz köşeli’ bir faiz düşürme çabası var oldu hep.

TL YAYGIN PARA  OLABİLİR Mİ?

Uluslararası Ödemeler  Bankası (BIS) verilerine göre, netleştirilmiş hali ile dünyada günlük olarak 5 trilyon dolarlık döviz işlemi yapılıyor. Bunun 71 milyar dolarlık bölümü Türk Lirasına karşı yapılıyor. Küresel döviz işlemlerinde TL’nin payı yüzde 1.4’a çıkmış durumda. Bu hacim 2007’de 6 milyar dolar iken, oranı ise sadece binde 1.7 idi. Türk Lirası işlemlerin payı hızla yükseliyor. Nitekim, 2007’de TL’nin hacim ve paya göre sırası, tüm dünya paraları içinde de hızla yükseldi. 2007’de 26. sıradan, 2016’da 16. sıraya yükseldi. Aynı dönemde en hızla yükselen ikinci para birimi oldu TL. İlk sıra ise 12 sıra yükselen Çin Yuanı var. Bu da, 2007 sonrasında Çin ve Türkiye şirketlerinin döviz borçlanmasındaki patlama ile de uyumlu.

Döviz işlemlerinde  paramız hızla sıra tırmanırken, yaygın bir biçimde mi kullanılıyor? Ayrıca TL takasının merkezi olan İstanbul, bu hızla yükseliyor mu? Yanıt; her ikisine de hayır.

Günlük 71 milyar dolarlık  işlem hacminin 63 milyar dolarının, tek başına ABD dolarına karşı yapılan işlemler olduğu görülüyor. Yaygın değil. İşte bu bile, tek başına ‘dolarsız iş yapamama’ halinin kanıtı.

İkincisi de, bu yükselişte başkalarının gerilemesi de etkili; küresel çapta toplam işlem hacimlerinde gerileme olmuş. 2009 sonrasında gelişmiş ülke paraları üzerinden yapılan işlemlerde gerileme dikkat çekiyor.

Üçüncüsü de, TL işlemlerde artışın ardında swap işlemleri yatıyor. Kayda değer biçimde aslan payı para takası (swap) işlemlerine kayıyor. TL’ye karşı yapılan günlük ortalama 71 milyar dolarlık işlem hacminin sadece yüzde 28’i, yani 19 milyar doları bildiğimiz günlük döviz alım-satım işlemlerinden oluşuyor. Kabaca 40 milyar dolara yakını yani yüzde 56’sı swap işlemlerinden oluşuyor.

BİNA İSTANBUL’DA  İŞLEM LONDRA’DA

Bu ‘swap’ işlemleri de, gelişmiş merkez bankalarının ‘bol para’ döneminde Türkiye’ye gelen ‘sıcak para’ sermayenin bel kemiğini oluşturuyor. Yabancı bankalar ile Türk bankaları arasında TL ya da TL varlık karşılığı döviz borç alma ve verme üzerine kurulu bir mekanizma.

İşte bu ‘swapların’ da merkezi İstanbul değil, Londra. TL’nin yükselişi, İstanbul’un ya da yerel finans merkezinin yükselişi anlamına gelmiyor. İçinde spot ve vadeli alım-satımı, parasal takas işlemleri, opsiyon alım satımları da olan tüm döviz işlemlerini içeren toplamlara bakıldığında; farklı dövizlerle TL karşılığı günlük brüt 92 milyar dolarlık işlem yapıldığı; bunun sadece 13 milyar dolarının Türkiye’de yapıldığı görülüyor. Yani TL karşılığı yapılan döviz işlemlerinin sadece yüzde 13’ü Türkiye’den yapılıyor. Peki asıl belirleyici olan neresi? TL karşılığı döviz işlemlerinin yüzde 56’sı (52 milyar dolar) Londra’dan gerçekleştiriliyor.

TL değil ama inşaat rantı ‘sekiz köşe’ olabildi; on yılın özeti bu.