Merkez Bankası bağımsızlığının kanadı kırık

Merkez Bankası’nda 5 yönetici, bankanın yönetim kurulu olan Banka Meclisi’nce görevden alındı. İki genel müdür, bir genel müdür yardımcısı ‘kızak’ kadro olan danışman kadrosuna atanırken, eğitim müdürü ile özel kalem müdürü de uzman kadrosuna atandı.

Banka Meclisi toplantısında aynı zamanda da yapılan atamalar dikkat çekti. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi’nden Doç. Güven Delice, MÜSİAD ABD Temsilcisi Tayanç Ahmet Gündüz ve Başbakan Yardımcısı Ali Babacan’ın basın danışmanı Halit Ertuğrul Merkez Bankası’na danışman olarak atandılar.

Bu fotoğraf şunu anlatıyor; Başçı’nın rızası olmadan, Hazine’nin atadığı Banka Meclisi üyelerinin telkini ve kararı ile görevden alma yapılıyor. Görevden alma talebinin Başbakanlık kanalından geldiği sürpriz değil. Ama fiilen de ilgili bakan olarak Başbakan Yardımcısı Ali Babacan tarafından yürütüldüğü, danışman olarak atanan kişilerin profilinin de bunu teyit ettiği görülüyor.

Görevden alınan 5 yöneticinin 4’ü, 2006 sonrasında bankaya danışman olarak atanmış, sonra da Erdem Başçı’nın başkanlığı döneminde hızla basamakları atlayan yöneticiler olarak dikkat çekmişti. Bir süredir de, hükümete yakın kimi internet kaynaklarında adları ‘paralel yapı ile bağlantılı’ biçiminde afişe ediliyordu. Diğer kurumlarda olduğu gibi, adli ya da idari bir soruşturmanın konusu olup olmadıkları hakkında hiçbir bilgi yok.

Başçı’ya ikinci darbe

Başkan Başçı, bu görevden alma ile son bir ay içinde hükümetten ikinci politik darbeyi almış oldu. Birincisinde, Başbakan Erdoğan tarafından ağır biçimde eleştirilmişti. Erdoğan, “Dalga mı geçiyorsun?”, “kendine çeki düzen versin” gibi sözlerle bankanın para politikasını eleştirmiş, Başçı’nın enflasyonu tutturamadığını ve başarısız olduğunu açıkça ilan etmişti.

Öndeki günkü görevden almalar ikinci darbe oldu. Çünkü Başçı’nın bizatihi kendi talebi ve tercihleri ile atadığı yöneticiler Banka Meclisi’nce görevden alınmış oldu. Öyle ki; Başkan Başçı’nın gölgesi gibi olan, randevularını ayarlayan özel kalem müdürünün bile görevden alınmış olması, en başta Başçı’ya kişisel bir darbe. Haklarında herhangi bir adli ya da idari soruşturma olup olmadığı bile açıklanmadan bu yöneticilerin görevden çekilmesi anlamlı.

Bu görevden almalar ne getirir?

Başbakan’ın Başçı’nın para politikasını kamuoyu önünde ağır biçimde eleştirmesinin, Başçı’nın itibarını önemli ölçüde sarstığını ve normal koşullarda o görevdeki etkinliğinin kalamayacağını, kredibilitesinin de hasar gördüğünü yazmıştım. Merkez Bankası yönetiminin bundan sonra alacağı tüm kararların, ‘politik çeki düzen’ çerçevesi içine sığıştırılmış olduğunu, alınan her kararın artık tartışmalı, söylenen her sözün inandırıcı olmaktan uzak olacağını not düşmüştüm.

Dünkü görevden almalar, Banka içinde de şu mesajı veriyor; ‘burada patron hükümettir, Başkan Başçı değil’. Dışarıda ‘kanadı kırılan’ Başkan Başçı’nın, içeride de diğer ‘kanadının’ kırılması demek. Bağımsızlığa da büyük bir darbe. Görevden alınan 5 yönetici yanında iki Başkan yardımcısının da adları benzer yakıştırmalarla telaffuz ediliyordu. Ancak Banka Meclisi’nin Başkan yardımcılarını görevden alma yetkisi yok. Başkan yardımcıları para politikası ve faiz konusunda karar verici Para Politikası Kurulu üyesi de aynı zamanda. Belki bir ihtimal telkinle istifa etmeleri isteniyor olabilir. Bu durumda da, eğer bu düzeyde bir görevden ayrılma söz konusu olursa bu görevlere atanacaklar ile Merkez Bankası’nın daha sonraki politika kararlarına olan güven sarsılacaktır. Bunu peşinen değerlendirecek mali piyasalarda çalkantı olasılığı yükselir.

Sonuçta, bu görevden almalarla; artık Amerikalıların kullanmayı çok sevdikleri deyimle Başkan Başçı da, Merkez Bankası’nın para politikası da ‘Topal ördek’ konumundadır. Para politikası ‘kovanına’ çomak sokan hiçbir siyasetçinin kazançlı çıktığı olmadığı gibi, nihai olarak da faizler çok daha yüksek bir yerde dengeye gelebilmiştir.

Merkez Bankası’nda atama ve kararlar

Merkez Bankası bir özel hukuk tüzel kişiliğine sahip. Yani bir anonim şirket. Kamusal niteliği, yasa ile kurulmuş olması ve çoğunluk hisselerinin Hazine’ye ait olmasından geliyor. Banka Meclisi, Merkez Bankası’nın yönetim kurulu. Bankanın faiz dışında tüm operasyonel konulardaki kararları Banka Meclisi’nce alınıyor. Faiz kararlarını ise Para Politikası Kurulu alıyor.

Banka Meclisi, Başkan dahil 7 kişiden oluşuyor. Üyeler, Hükümet (Hazine) tarafından atanıyor. Bu atamalarda Başkanın ya da banka yönetiminin etkisi, telkini olamıyor. Merkez Bankası Banka Meclisi, parasal operasyonların alt yapısı ve yetkilendirme konusunda olduğu kadar, atamada, görevden almada ya da görevlendirmede tek yetkili organ.

Başkanın, kendi arzu ettiği görevlendirmeler için Banka Meclisi’nin onayına ihtiyacı var. Başçı döneminde ağırlık kazanan eğilim; dışarıdan ilk kez yapılan atamada danışman olarak görevlendirme yapılması, ardından da yönetim pozisyonlarına hızla atanma biçiminde gerçekleşiyor.

Para Politikası Kurulu ise Başkan ve 4 başkan yardımcısı, 1 Banka Meclisi Üyesi ve dışarıdan atanan bir üye olmak üzere 7 üyeden oluşuyor.

Başkan ve yardımcıları, ticaretle uğraşmadıkları ve banka ile şirketlere ortak olmadıkları sürece görevden alınamıyor.

ugurses@hurriyet.com.tr