Yerli yolcu uçağı rafa kalktı

‘YÜZDE yüz yerli’ bölgesel yolcu uçağı yapılacak dendi. Kuşkusuz bu imkânsız bir şey değildi. Ama yanlış olan, ‘yüzde yüz yerli’ uçak iddiasıydı. Böyle bir iddia saçmaydı ve gerekte yoktu. Bugün uçak imal eden devler bile motordan iniş takımına ya da aviyoniklere kadar birçok şeyi başka ülkelerden, başka markalardan temin ediyorlar. Uçak yapımı sanıldığı kadar kolay bir iş değil. Hele yolcu uçağı, sertifikasyonu yapacak uluslararası denetim kuruluşları istenen özellikler olmazsa yakanıza yapışırlar ve kendi ülkeleri üzerinde uçurmazlar. Türkiye kendi yolcu uçağını yapacaktı. Savunma Sanayi Müsteşarlığı (SSM) ile merkezi ABD’de bulunan Sierra Nevada Corporation (SNC) şirketi ile bir işbirliğine gidildi. TRJET adı verilen proje 27 Mayıs 2015 tarihinde dönemin başbakanı Ahmet Davutoğlu tarafından büyük heyecanla açıklanmıştı.

HEM JET HEM PERVANELİ

Fatih ve Eren Özmen çiftinin sahibi olduğu şirket, imalatı durmuş Alman Dornier platformu üzerine bir uçak yapacaktı. Bölgesel uçak pazarında kendisini kanıtlamış ve birçok ülke tarafından da bu uçaklar kullanılmıştı. Dornier 328 modernize edilecek, uçağın TRJET 328 olarak hem jet motorlu hem de pervaneli iki model imal edilecekti. İkinci adımda ise sıfırdan TRJET 628 olmak üzere hem pervaneli hem de jet modelleri de tasarlanıp üretilecekti.

Önce pervaneli sonra jet motorlu olacak uçak, ileri aşamada büyütülecekti. Başlangıç modeli 50 koltuk olacaktı. Bölgesel bir uçak için doğru koltuk sayısı seçilmişti. Anadolu’da birçok küçük havaalanına bu uçaklar ile uçulacak ve Türkiye dışında da uygun pazarlar saptanmaya başlamıştı. SNC şirketi NASA’nın da gözbebeği bir şirketti. Dünya çapında 3500 çalışanı vardı ve havacılık ve uzay sanayiinde önemli projelere imza atmıştı.

Sierra Nevada uçağın başlangıçta ABD’de kendi hatlarında imal edilmesini istedi. Böylelikle FAA ile sertifikasyon süreci hızla aşılacaktı. Sonrasında imalat Ankara’da kurulacak fabrikada yapılacaktı. Şu anda Türk yolcu uçağından kimse söz etmiyor. Geleceği belli değil. Projeden vazgeçildiğini de kimse deklare etmiyor. SNC de aldığı Dornier platformu hakları ellerinde, ne yapacağını bilmiyor.

İMALATÇILAR BİRLEŞİYOR

Ufukta görünen bizim yerli uçak işi daha uzun süre olmayacak gibi. Bu da Brezilyalı Embraer ile ortak olacak Boeing ve Kanadalı Bombardier ile bir araya gelen Airbus’ın yapacağı bölgesel jetleri öne çıkartacak. Yani kendi yolcu uçağımızı yapacak pazarı bu birleşmeler de iyice daraltacak. Yapsak 200 adetini kendimiz kullansak, dışarıya satamayınca o kadar az sayıda uçak için bir imalat yapmanın mantığı ne? Ama doğru oturup doğru düşünerek bir Türk yolcu uçağı projesinden de vazgeçmemek lazım. Bugün imal edilenler ile yakın gelecekte yapılacak imalatları iyi izleyip bunlar arasında bir model üzerinde çalışmalı.

Yine de ‘Bir Türk Yolcu uçağı dünyaca ünlü hava yollarında uçuyor’un hayali bile çok güzel, tetikleyici olmalı. Doğru modeli, özgün bir yapıyı ortaya çıkarmak için tasarım mühendislerimizin çok iyi çalışmalı. TAI’nin Türkiye’ye çağırdığı tasarım mühendislerinin sayısı artmalı ve tasarım üssü kurulması gerekir. Harcamadan özgün bir tasarım ortaya çıkmıyor.

BÜYÜK UÇAK ALIŞKANLIĞI

-BİR başka sıkıntı Türk yolcu Anadolujet’ten dolayı büyük uçaklara alışmıştı. Zamanında İngiliz AVRO imalatı RJ uçaklarına bile yolcular zor bindi. Zor alıştılar. Böyle bir durumda 50 koltuklu uçaklar, Türk yolcu için nasıl cazip hale getirilebilirdi? Bu cevabını arayan bir soru.

YETERLİ MÜHENDİS YOK

- TÜRK Genel Maksat Helikopteri için iyi bir yere gelindi. Eğitim ve savaş uçağında doğru yolda gidiyor. Kendi uydumuzla ilgili çalışmalar başarılı bir noktada. Bir de yerli yolcu uçağı yapılabilmesi için bizdeki mühendis sayısı yetmiyor.  Bizde 1000 civarında uçak mühendisi var. Mezun olacaklar, yurtdışından ülkeye döneceklerle hadi bu sayı 2 bin olsun. Ancak havacılık projesi için en az 6-7 bin mühendis gerekliydi.

HAVAYOLU İKRAM DEVİ DOĞDU

DÜNYANIN en büyük havayolu İkram Şirketleri bir çatı altında toplandı. Kısa adı ACA (Havayolu İkram Hizmetleri Birliği) olarak belirlenen kuruluş, 130 bin kişinin çalıştığı, yıllık 9.9 milyar Euro‘luk iş hacmine sahip. ACA  çatısı altındaki şirketler günde yaklaşık 4.7 milyon tepsi uçak yemeği servis ediyorlar. İkram devleri Dnata, DO&CO, Gategroup, LSG Group ve Newrest yeni kurdukları Brüksel merkezli birlik ile gıda, sağlık ve iş güvenliği, çevre sorunları ve vergilendirme gibi konularda hava yolu ikram hizmetleri sektörünün ortak menfaatlerini temsil ve teşvik görevini üstlenecek.

CUMHURBAŞKANI İNİŞİ ERTELENEBİLİR

BİR planlama yapılmıştı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyib Erdoğan doğum günü olan 26 Şubat’ta bir devlet uçağı ile 3’üncü havalimanına ilk inişi yapacaktı. Hazırlıklar başladı ama bu inişin güvenli olmayacağı da ortaya çıktı. Çünkü çok geniş bir alanda inşaat devam ediyordu ve havalimanı çevresi henüz tel örgü ile kapatılmamıştı. İniş sırasında piste bir köpeğin çıkması bile ciddi sorun yaratabilirdi. Tabii inişi güvenli hale getiren sistemlerde henüz havalimanına monte edilmemiş, kalibrasyon ayarları da yapılmamıştı. DHMİ’nin de bu bilgileri Cumhurbaşkanlığı’na ilettiği ve inişin şimdilik erteleneceği iddiaları yoğunlaştı.

ÇOCUK TAŞIYAN KABİN BAGAJI

HENÜZ Türkiye’de satışta olmadığını sandığım bir ürün. Geçen günlerde Singapur’a giderken bir Uzakdoğulu ailede gördüm. Batıdan gelip doğuya uçuyorlardı. Atatürk Havalimanı’nda transfer için beklerlerken Duty Free alanında rastladım. Aslında standartlar içinde bir kabin bagajıydı. Ama açıldığında dört tekerinden ikisi öne doğru kayıyordu. Çocuğun elle tutunacağı ve ayaklarına koyacağı yerlerde o çıkan kısmın üzerinde yer alıyordu. Çantanın üst kısmında 18 aylıktan 4 yaşına kadar çocuğun oturacağı sert bir bölüm vardı. Micro Lazzy adını taşıyan kabin bagajı ile tasarımcı ilginç bir model geliştirmişti. Havalimanlarında uzun alanlar geçilirken çocuk el bagajının üzerine oturuyor. İsviçre firmasının geliştirdiği çantanın fiyatı yabancı sitelerde 180 dolar.