Pervaneler jet motorundan dışarı çıkıyor

İŞTE YENİ TASARIM MAKET UÇAKLAR

Wright Kardeşlerin ilk uçağı ‘Flyer’ pervaneliydi. Uzun yıllar uçaklar pervane kullandı. Sonra havacılıkta bu motorlar geri planda kaldı. Pervaneler, tasarımı nedeniyle saatte 700 kilometre hızın üzerine çıkamıyordu. Ayrıca oluşan titreşim ve gürültü, yolcu konforunu da düşürüyordu.

Çok hızlı ve uzun menzilli uçabilmek için jet motor teknolojisi öne çıktı. Aslında jet motorunda da pervaneler var. Ama ‘Blade’ adı verilen bu küçük pervaneler daha doğrusu paller, motor içinde yer alıyor. Yani biz jet motoruna baktığımızda içinde gördüğümüz küçük paller aslında bir pervane görevi yapıyor.

PAZAR HAKİMİ JETLER

1950’lerden itibaren jetler pazara hakim oldu. Günümüze kadar da tasarımlar bu yönde gelişti. Jet motorlu uçaklar hem çok sattı hem de daha verimli oldu. Yine de havacılıktaki daha ekonomik motor arayışları sürdü. Son yıllarda çevre faktörü de ciddi bir sorun olarak gündeme geldi. Hem çevreyi daha az kirleten hem de ekonomik yani daha az yakıtla daha fazla verim sağlayan motorlar için yıllardır araştırmalar yapıldı.

İlk olarak 1980’lerin başında NASA tarafından geliştirilen propfan teknolojisi üzerindeki çalışmalar yoğunluk kazandı ve dışında pervaneleri olan bir jet motoru ortaya çıktı. Adı, ‘Propfan’ olan bu motorlar yeni nesil yolcu uçakları tarafından 2025’ten itibaren kullanılmaya başlanacak.�

İKİ TASARIM BİRLEŞTİ

Sistem basitçe pervaneli turboprop ile jet motor teknolojisinin birleşmesinden oluşuyor. Motorun ana yapısı, jetle aynı. Temel prensip olarak önden alınan hava yüksek basınçla yakılıyor. Ancak oluşan güç, motorun dışına alınan ve pervane görevi gören pallere veriliyor. Çok hafif ve dayanıklı kompozitten imal edilen pervaneler dönerek uçağın uçmasını sağlıyor.

Yapılan ölçümler, propfan motorların jetlere göre yüzde 30 daha az yakıt harcadığını ortaya koyuyor. Ayrıca çevreci teknolojiler sayesinde atmosfer jetlere göre yüzde 70 daha az kirletilecek. Bu oranlar önümüzdeki 10 yıl içinde daha da iyileştirilecek. Motor imalatçıları General Electric ve Pratt&Whitney propfan teknolojisine ciddi yatırım yapıyor.

AIRBUS: 2025’TE UÇAKLAR DEĞİŞECEK

Avrupalı imalatçı Airbus’ın programlardan sorumlu Başkan Yardımcısı Tom Williams, propfanların 2025’ten itibaren hizmete gireceğine inanıyor. Tasarım öncelikle kısa-orta menzilli uçaklarda kullanılacak.
Williams, “Havayolları haklı olarak yakıt maliyetlerini düşürecek teknolojileri istiyorlar. Propfan bu yaklaşıma önemli bir çözüm getirecek. Ancak propfan teknolojisindeki en büyük sorun düşük hız. Testler, uçakların ortalama 700 kilometre sürate sahip olacağını ortaya koyuyor. Daha hızlı uçmak için motorların yüksek devirde kullanılması, sistemin ömrünü kısaltıp bakım maliyetlerini yükseltebilir. Başta seramik olmak üzere yüksek ısıya dayanıklı yeni malzemelerle bu sorunların ortadan kaldırılacağını düşünüyorum” dedi.

BOEING DE TESCİL ALDI

Airbus’ın konsept tasarımını kamuoyu ile paylaşmasının ardından martta Amerikan Patent Ofisi’ne başvuran Boeing, kanatları ters yani öne bakan, üzerinde propfan olarak adlandırılan pervaneli motor taşıyan bir tasarımın tescilini aldı. Gelişmeleri yakından takip eden Boeing, 737’nin yerini alacak teknolojiler konusunda propfan teknolojisi üzerinden gitmeyi planlıyor.

- NASA’nın geliştirdiği ilk propfan teknolojisi McDonell Douglas’ın MD81 uçağına uygulandı.
- Motor içindeki titanyum paller, dışarı alındı. Uzatılarak pervane formuna getirildi.
- Dört metre çapındaki 12 pervane, jet motoruna yakın gücü turboprop yani pervaneli motorun yakıt tasarrufu ile birleştirdi.
- Boeing, 7J7 adını verdiği tasarımında 737 ailesine alternatif bir tasarım yaptı. Motorlar 727 uçaklarında denendi. Ancak proje sipariş alamadı.
- Ruslar, bu teknolojiyi askeri nakliye uçağı Antonov An70 uçağında kullandı.

THY'NİN ŞOK SİSTEMİ

İspanya’nın Malaga kentinde Elhamra Sarayı’ndayız. Gizemli sarayda, THY Yönetim Kurulu Başkanı Hamdi Topçu ile dolaşıyoruz. Sohbet ediyoruz.
‘Los Angeles’a, Sao Paolo’ya ya da Saygon’a uçmayı anlıyorum ama İspanya’da dört noktaya ya da İtalya’da 7 noktaya uçmanız rakipleri çileden çıkarıyor mu’ diye soruyorum.
Topçu, ‘Büyüdük ve büyük hedef olduk’ diyor. Rakiplerinin topları, tüfekleri ile üzerlerine geldiğini söylüyor.
Avrupa üzerindeki açık semalar yani isteyenin istediği hatta uçmasını sağlayan anlaşmalara rağmen rekabet yüzünden gizli itip kakmalar ortaya çıkıyor. Hamdi Topçu, kuralları zorlamadan ve cesaretle rekabeti sürdürdüklerini anlatıyor:
‘Hatta bazıları hükümetler, Avrupa Birliği’nin çeşitli kademelerinden yararlanarak üzerimize geliyorlar. Kuralları zorluyor. Biz sadece ve sadece kuralları ve bize tanınan hakları kullanıyoruz. Ama artık büyük pazarda, büyük işler yapmayı öğrendik. En büyük gücümüz yolcumuz. Transit yolcu da bizi seçiyor. Her milletten yolcumuz var. Uçaklarımız yeni, mükemmel bir ikram sunuyoruz. Zamanında kalkıp inmeye büyük özen gösteriyoruz. Meteorolojik şartlar ya da gittiğimiz ülkedeki havalimanı koşulları bizi zorlamadığında zamanında uçuşu mutlaka gerçekleştiriyoruz. Arkamızdan dolananlar, önümüzden geçenler oluyor. Olacaktır da. Bunları yadırgamıyoruz. Rekabetin verdiği çaresizlikler yaşanacaktır. Bizim rahatlığımız, transit yolcu için THY’nin bulunmaz bağlantılar sunmasıdır. Örneğin Malaga’ya bakalım. Daha haftada üç seferle başladık. Gerisi gelecek. Şimdiden uçaklarımızda ciddi doluluk var. Yolcu yelpazemizin içinde çok sayıda Ortadoğu yolcusu bulunuyor. Çünkü Ortadoğulu yolcular, İspanya’da sadece Madrid ve Barselona’ya gitmiyorlar. Şimdi bizimle çok daha kolayca Malaga ya da Sevilla’ya uçuyorlar. Bağlantıyı biz veriyoruz. Üstelik İstanbul gibi mükemmel bir kentin üzerinden veriyoruz. Geliyorlar, yepyeni uçaklara biniyorlar, en iyi yemeği yiyorlar, en iyi hizmeti alıyorlar. Bağlantılarda saatlerce beklemiyorlar. Eee, bir havayolu yolcusu başka ne ister?’
THY’nin Malaga Müdürü Halid Koca, uçuşları her güne çıkartabilmek için çalışıyor. İlk uçuşla birlikte artık THY klasiği haline gelen o ülkedeki bütün müdürler, satış şefleri ve havalimanındaki şefler de Malaga’ya geldi. Madrid Müdürü Ali Doruk, İkram Başkanlığı, İtalya Müdürlüğü derken son 11 aydır İspanya’da. İlk uçuşların sorunsuz yapılması için güç birliği yapıyorlar. Bu yöntem, THY’nin şok sistemi. Bir yerde, bir hat açıyorsa çevre kent ve ülkelerdeki bütün görevlileri oraya topluyor ve yeni açılan hattın başarılı olması için ter döküyor.

THY TEKNİK İMALATA LİDERLİK YAPACAK

Hamdi Topçu, uzun araştırmalarla başladıkları imalat işine hazır olduklarını söylüyor. THY Teknik’in başındaki Genel Müdür İsmail Demir için ‘Bıraksan adam uçakta yapacak’ diyor.

İlk iş olarak THY Teknik’in Türkiye’de parça üreten kuruluşları bir araya getirdiler. THY Teknik, uçaklar için gerekli bir çok parçayı yerli imalatçılara ürettirmek için çaba harcıyor. Onlara sergiler düzenletiyor. Sertifika almaları için yol gösteriyor.

Topçu yol haritasını şöyle anlatıyor:
‘Şimdi bir pazar oluştu. Bu imalatçılar yarışacaklar. İyiyi yapan, sertifikasını alan gelip bize mal satacak. Ama havacılık sanayii hata-kusur affetmez. Mükemmel üretim ister. Bu pazara girmek isteyen yerli imalatçılarımız yarışacaklar. En mükemmeli yapmak için uğraşacaklar. Biz de pazara girmelerinde bilgi birikimimizle yardımcı olacağız. En iyisini yapmadan, sertifikasını almadan kimseden bir şey almayız. Yapanında sonuna kadar yanında oluruz’

NELER İMAL EDİLECEK

KOLTUK: THY Teknik, uçak koltuğu imalatı için bu hafta düğmeye basıyor. Bugüne kadar imal edilen uçak koltuklarının en hafifi olanından daha hafif koltuk imalatı yapılacak. Kompozitten daha dirençli, farklı bir metal alaşım kullanılacak. Çok hafif koltuk sayesinde uçaklar daha hafif olacak ve doğal olarak uçaklar daha az yakıt harcayacak. Güney Koreli Assan ve Kibar Grubu ile ortak yapılacak koltuk imalatı ile ilgili olarak hafta ortasında bir açıklama bekleniyor.

GALLEY: THY Teknik uçak mutfakları imal etmek için uzun süredir çalışıyor. Çok da güzel bir model ortaya çıkarıldı. Hafif ve kullanışlı. Sertifika alınması için çalışmalara başlandı. Hatta Boeing’in Avrupa ve Rusya’dan sorumlu Başkan Yardımcı Aldo Basile’ye de örnekler gösterildi. Yıllardır THY’ye uçak satan Türk dostu Aldo da uçak mutfağı olarak bilinen yerli galley’in satışı için çaba harcayacak.

TROLLEY: Uçakta servis için kullanılan, yemeklerin taşındığı trolley’ler ağır olmaları nedeniyle her zaman sorun yaratıyorlar. Ağır trolley’ler yüzünden uçaklar daha fazla yakıt harcıyor. Hafif trolley’ler imal ediliyor. Ama THY Teknik hafif trolley’den daha hafif olanı imal etmek için yine bir yerli ortakla harekete geçti. “Light trolley” imalatı içinde önemli bir yol alındı.