Kokpit

Uğur Cebeci

Airbus’da ortaklık sıkıntısı

Airbus 1970 yılında dört Avrupalı şirketin biraraya gelerek kurduğu bir konsorsiyum. Şirketin ilk ürünü iki motorlu A300 oldu. 1980'li yıllara gelindiğinde atağa geçerek ürün yelpazesini de geliştirdi.

Avrupalı imalatçının şu andaki ortakları Fransasız Aerospatile, Alman Chrysler-Dasa, İngiliz British Aerospace ve İspanyol Casa. Şirketin dört uluslu olması nedeniyle üretimde ve montajda bazı sorunlar çıkabiliyor. Fiyatlar yüksek olsa da kanat, gövde gibi bazı parçaların üretim yerleri belirlenmiş. Ayrı ayrı üretilen parçalar ‘Beyaz Balina’’ (Beluga) takma adlı A300-600 ST tipi uçakla Fransa Toulouse ve Almanya Hamburg'taki imalat hatlarına getiriliyor. A300, A310, A320, A330 ve A340 imalat hatları şirketin merkezi olan Toulouse'da. A319 ve A321 ise Hamburg'da üretiliyor.

Maliyet sorunu

Parça üretiminin farklı ülkelerde olması çeşitli maliyet sorunlarını da yanında getiriyor. Ortaya çıkan farklar hükümetler tarafından ödenerek kapatılıyor. Ancak sıkıntı her geçen gün artıyor. Örneğin şirket 1998'i 13.3 milyar Dolarlık rekor bir satışla kapatırken geçen yıl 204 milyon Dolar zarar etti. Uçakların fiyatlarının daha düşürülerek rekabette avantaj sağlanması için Airbus yönetimi yeni adımlar atmak istiyor.

Bir başka sorun projelerin risk paylaşımlarında yaşanıyor. Airbus'ın en küçük uçağı olacak 107 koltuklu A318’e Fransa önemli miktarda sipariş vererek projeye başlanılması için yüksek bir katkı sağladı. Ancak A318'ler Almanya'da üretilecek. Airbus'ın başına geçen yıl getirilen 52 yaşındaki Noel Forgeard, şirketin bütünleşerek tek yapı haline gelmesi için önemli çalışmalar yapıyor. Ancak Forgeard bunun Ortadoğu'da barışı sağlamaktan daha zor olduğunun ifade ediyor.

Ortalığı karıştıran sipariş

Singapur Havayolları'nın Airbus A340-300 uçaklarını Boeing 777'lerle değiştirme kararı iki dev imalatçıyı ciddi biçimde karşı karşıya getirdi. Filosundaki 17 A340'ı Boeing'in finansal kiralama şirketine vererek yerine 10 adet 777 olacak olan Singapur Havayolları'nın bu kararına Airbus'dan hemen misilleme geldi. Uçakların el değiştirmesiyle birlikte garantilerinin de sona erdiğini belirten Avrupalı uçak imalatçısı, 17 adet A340'ın bundan sonraki kullanıcılarına yedek parça ve fabrika servis hizmeti sunmayacaklarını açıkladı.

Singapur Havayolları yolcular tarafından business class'ları beğenilmeyen ve performansını yetersiz bulduğu A340'ları değiştirmek için harekete geçmiş ve geçen ay Boeing ile 10 adet 777 alımı için anlaşma imzalamıştı. Bu gelişmeler Airbus'da şok etkisi yaratmıştı.

Uçak satış kavgası

Uçak satışları büyük savaşlara sahne oluyor. Rekabetin boyutu şirketleri aşıyor, hükümetlere kadar ulaşıyor. Uçak alımları ülkeler arasında krizlere bile neden olabiliyor.

Son günlerde Boeing ve Airbus arasında pazar payında yüzde 50 savaşı yaşanıyor. Airbus yolcu uçağı pazarındaki payının yüzde 50'ye ulaştığını iddia ederken Boeing bunun doğru olmadığını, pazarın gerçek liderinin kendisi olduğunu söylüyor.

Airbus özellikle 100-200 koltuklu uçak pazarında aldığı siparişlerle pazar payını büyük ölçüde arttırdı. Airbus'ın atağında uzun yıllardır Boeing'in ana müşterileri olan British Airways ve paket kargo taşıyıcısı UPS'den aldığı siparişler çok etkili oldu. Diğer taraftan uzun menzilli uçak pazarında çetin bir mücadele yaşandı. Yeni nesil A340'larla Boeing'e kafa tutmaya çalışan Airbus, Singapur Havayoları'nın uzun menzilli uçuşlarda 777'yi seçmesi ile şoke oldu. Güneydoğu Asya'daki Airbus'ın en önemli müşterilerinden biri olan Singapur, elindeki A340 uçaklarını geri vererek yerine Boeing 777 alacak.

AIRBUS'IN UMUDU A3XX

Gelecekte iki şirket arasındaki en büyük rekabetin dev uçak pazarında yaşanması bekleniyor. Havacılık endüstrisinin liderliğine oynayan Airbus'ın bu alandaki projesi A3XX. İki katlı olması planlanan uçağın 555'e ulaşacak koltuk sayısı Boeing 747'den 137 adet daha fazla. Gelecek yıl ilk müşteriler için sipariş alması beklenen uçağın 555 koltuklu modelinin satış fiyatı 213 milyon Dolar olacak. 2004 yılında uçması hedeflenen A3XX için Michigan Üniversitesi Havacılık Mühendisliği'nde profesör olan C. William Kauffman 'Bu proje gerçekleşirse Airbus gerçek bir uçak üreticisi olacak' diyor.

Boeing ve Airbus'ın arasında büyük uçak anlayışı ya da vizyon konusunda ciddi farklar var. Dünya hava trafiğinin yılda yüzde 5 arttığını her fırsatta vurgulayan Airbus, büyük uçakların gerekliliğine inanıyor. Boeing ise dev yolcu uçakları için daha erken olduğunda ısrarlı. Artan trafiğin 777 gibi iki motorlu büyük uçaklarla daha ekonomik olarak karşılanacağını iddia ediyor.

Oysa 1996'da her iki şirket ortak büyük bir uçak yapabilmek için ortak çalışmalara başlamış ama 'Süper Jumbo' adı verilen proje anlaşmazlıklar nedeniyle ölü doğmuştu. Boeing'in o yıllarda dev yolcu uçağı projelerine hevesli olduğunu belirten Airbus yetkilileri, Boeing'in bu işin peşini bırakmayacağı görüşünde.

Uzmanlar Airbus'ın A3XX'te en çok yolcu tahliyesi konusunda zorlanacağı görüşündeler. Airbus bu sorunu kısa zamanda çözmeyi planlıyor. Bilindiği gibi iki katlı uçaklarda bir tehlike durumunda yolcunun hızla tahliyesi ciddi sorunlar yaratıyor.

Boeıng’in Gizli projesi

A3XX'e karşılık olarak Boeing'in nasıl bir cevap vereceği merakla bekleniyor. Boeing'den sızan bilgilere göre 777'nin gövdesi uzatılacak ve kanatlara birer motor daha eklenecek. Uçak A3XX'in aksine tek katlı olacak. Boeing projeyi çok gizli tutuyor. Yaklaşık 30 yıldır ürettikleri 747 ile büyük bir tecrübe birikimine sahip olduğunu belirten Boeing yetkilileri, yeni nesil Jumbo Jet'i çok daha kısa sürede ve daha az hata payı ile imal edeceklerinden emin görünüyorlar.

RİSK VAR MI

Bu iki devin büyük uçak konusunda çarpışmasını uzmanlar 1970'lerde McDonnell Douglas'ın DC10'u ile Lockheed'in L-1011 arasındaki rekabete benzetiyorlar. Pazarı ele geçirebilmek için Douglas ve Lockheed uçaklarına yeterli testleri yapmayarak hizmete sokmuş ve sonuçta her iki proje de büyük sorunlarla karşılaşmış ve şirketleri zor duruma sokmuştu. İlk imalatlardan DC10-10 uçağı THY tarafından alınmış ve Paris kalkışı sırasında kargo kapağının patlaması sonucu düşmüştü. Havacılık tarihinin en büyük kazalarından biri olan olayda 345 kişi yaşamını kaybetmişti. Kazanın nedeni imalat hatası çıkmıştı. Boeing portföyüne girdiği için bugün Douglas diye bir şirket yok. Lockheed ise sadece askeri havacılıkla ilgileniyor.

Geçen yıl en hareketli geçen pazarlardan biri de 100 koltuk ve daha fazlasına sahip kısa-orta menzilli uçak pazarıydı. Boeing yeni nesil 737, Airbus da A320 ailesi ile bu savaşta karşı karşıya geldi. Boeing, 737'nin birinci ve ikinci nesil modellerini kullanan havayollarından çok önemli miktarda sipariş alarak, 737 efsanesini devam ettirdi. Yaklaşık 30 yıldır üretilen 737'ler dünyanın en çok satan yolcu uçağı ünvanını elinde tutuyor. Klasik yapısını gelişmiş teknolojiler ile destekleyen Boeing yeni nesil 737'ler ile iyi bir satış grafiği yakaladı. Türkiye'de de yeni nesil 737'ler THY'den sonra İstanbul, Pegasus ve Air Rose havayollarında da hizmete girdi. Sunexpress ve KTHY’nin de filolarındaki uçakların yeni nesil 737'lerle değiştirmek için Boeing'le görüşmeleri sürüyor.

KIZIŞAN SATIŞLAR

Airbus da satışlarını önemli miktarda arttırdı. Airbus'ın bir diğer avantajı ise uçaklarındaki aile yapısı oldu. 107 koltuklu A318'den 380 koltuklu A340'a kadar uzanan modellerde benzer kokpit ve sistem yapıları Airbus'a büyük avantaj sağladı. Airbus'ın en iyi satan uçaklarından biri olan A320, kabin açısından en büyük rakibi Boeing 737'nin 1960'larda tasarlanan gövdesinden 15 santimetre daha geniş.

Diğer taraftan Boeing'in en küçük uçağı 717'ye de dikkat çeken Airbus yetkilileri, bu projenin Douglas'dan Boeing'e kalan kötü bir miras olduğunu belirtiyorlar. 100 koltuk sınıfındaki uçağın şu ana kadar yapılan tüm satış çalışmalarına rağmen 115 sipariş aldığı, bu rakamın da uçağın geliştirme maliyetlerini kurtarmadığı iddia ediliyor. Ancak Boeing 717 ile pazarda geçmişten kalan alışkanlıklara dayalı bir pay yakalayacak gibi görülüyor. DC9'dan başlayarak MD80-90 serisinin benzeri olan 717 standart, alışılmış ama yeni teknolojiyle geliştirilmiş yapısı hizmete girmeden bir çok kullanıcının beğenisini kazandı.

Pazar payında yüzde 50 savaşı

Airbus Endüstri bu yılın ilk 6 ayında 13 müşteriden toplam 14.7 milyar Dolar değerinde 234 adet kesin uçak siparişi aldı. Dünyada yaşanan ekonomik krize rağmen uçak siparişlerini arttıran Airbus pazarda yüzde 50'lik bir paya ulaştığını iddia etti. Uzun yıllardır dünyanın en büyük uçak üreticisi ünvanını koruyan Boeing ise Airbus'ın açıklamalarını ciddiye almıyor. Airbus siparişlerde Boeing'i yakaladığını ileri sürüyor. Boeing ise siparişlerin değil teslimatların önemli olduğunu vurguluyor. Pazarın yüzde 50-50 paylaşımı tartışması sürüp gidiyor.

Müşterilerine bu yıl için 290 uçağı zamanında teslim etmeyi planlayan Airbus, şimdiye kadar bunların 138’ini teslim etti. 1999 yılında satış başarısını sürdüren Airbus, bu yıl tek koridorlu uçak pazarında 210; 200-250 ve 250-375 koltuklu uçak pazarında ise 12'şer uçak siparişi aldı.

1998 REKOR YILIYDI

1997 yılını 460 kesin sipariş ile kapayan Airbus, 1998'de 556 kesin sipariş aldı. Her iki rakam da Airbus için bir rekor oldu. Boeing ise 1997'de 568, 1998'de ise 656 uçak siparişine ulaşmıştı. Boeing'in en iyi olduğu yıl 897 uçak siparişi ile 1989 oldu.

Aslında uçak siparişlerini kesin olarak hesaplamak çok zor. Bazen geçen yıl verilen uçak siparişleri bir sonraki yılda iptal olabiliyor. Uçakların koltuk sayıları da rakkamları etkiliyor. Küçük uçaklar daha fazla satılırken uzun menzilli büyük uçaklar daha az sayıda satılıyor.

Taraflar arasındaki savaş özellikle havacılık fuarlarında tam bir gövde gösterisine dönüşüyor. Haziran ayında Paris'te düzenlenen fuarda Boeing'in Ticari Uçaklardan Sorumlu Başkan Yardımcısı pazara kuşkulu baktıklarını belirterek bu yıl içinde alınacak uçak siparişlerinin gelecek yıla oranla yüzde 30-40 oranında düşeceğini tahmin etti. Airbus'ın toplantısında ise Başkan Forgeard rakipleri gibi kötümser olmadıklarını belirterek, 1998'deki 13.3 milyar dolar olan satışlarını 1999'da 17 milyar Dolar'a yükselteceklerini açıkladı.