İş dünyasının kriz yıldızları

Havayolu şirketlerinin portföyünde en çok seyahat eden grupların başında gelen iş adamları yolcu uçaklarına binmez oldu. Bu durum havayollarına ciddi para kazandıran first ve business class'larda doluluk oranlarını hızla düşürdü.

Yolcu sayısındaki azalış havayolu şirketleri ve yolcu uçağı imalatçılarını derinden etkiledi, bir çok şirket batma noktasına geldi. Ancak havacılığın bir dalı var ki 11 Eylül olaylarından fazla etkilenmedi. Hatta yükselişe geçti. Artık iş adamları seyahatlerini yolcu uçakları yerine özel jetlerle yapıyor. Pazardaki genişlemeyle birlikte imalatçılar yeni modellerini iş adamlarının beğenisine sunuyor.

NEDEN İŞ JETLERİ

Terör olayları özellikle Amerika'da iç hat uçuşlarını etkiledi. 11 Eylül öncesinde iç hat seferinden çok az önce gelip uçağa binerken şimdi bu süre 1.5 hatta 2 saate kadar uzuyor. Bütün yolcular ve bagajlar daha detaylı kontrol ediliyor. İş adamları değerli saatlerini havalimanlarında geçirmek zorunda kalıyor.

İş adamlarının en büyük korkusunun başında bindikleri yolcu uçağının kaçırılması geliyor. Özel uçakların yolcuları belli. İş adamları kendi uçak ve uçuş ekipleriyle veya güvendikleri hava taksi şirketlerinin uçaklarıyla uçuyor. Havacılık tarihinde şu ana kadar kaçırılan herhangi bir özel uçak yok.

Özellikle Ortadoğulu iş adamları 11 Eylül'den sonra yolcu uçaklarında yaptıkları seyahatlerde büyük zorluk çekiyor. Arap kökenli iş adamları ekstra güvenlik kontrollerinden geçiriliyor. Potansiyel terörist gibi davranılıyor. Bu nedenle Ortadoğulu iş adamları seyahatlerinin önemli bölümünü özel uçaklarla yapıyor.

Amerikan hükümeti 11 Eylül olaylarından sonra havacılığın eski günlerine dönebilmesi için bir dizi önlem aldı. Bunlardan biri de özel uçak vergilerinin yüzde 30 indirilmesiydi. Vergi avantajları birçok grubu uçak alımına yöneltti.

Yapılan araştırmalar en çok talebin yeni modellere olduğunu gösteriyor. Ekonomideki küresel durgunluk ikinci el satışları biraz yavaşlatsa da imalatçılar yeni modellerle devre mülk özel iş jeti şirketlerinden aldıkları yüksek sipariş ile üretim kapasitelerini arttırıyor.


TÜRKİYE PAZARI


Türkiye'de özel uçak kullanımı 1990'ların başında yoğunluk kazandı. Önceleri statü göstergesi olan uçaklar zamanla Türk iş adamlarının hayatlarının önemli bir parçası haline geldi. Ancak ekonomik kriz, tekstil ve inşaat gibi belirli sektörlerin zaman zaman sıkıntıya girmesi, uçak sayılarının azalmasına neden oldu. 1999'da Türkiye özel uçak pazarı 62'si iş jeti ve 27'si pervaneli turboprop olmak üzere 89 uçaktan oluşuyordu. Sipariş yani henüz teslim alınmayan uçak sayısı ise 13'tü. Sektörel daralma ve ekonomik kriz nedeniyle 2000'de iş jeti sayısı 49'a, turboprop uçaklar 22'ye düştü. Geleceğe dönük siparişler ise 25'e yükseldi. 2001 yılında ise filodaki azalış devam etti. Yıl başında 44 olan iş jet sayısı 39'a düştü. Turboprop sayısı ise 20. Uzmanlar 2002 ile birlikte uçak sayısının artmaya başlaya- cağını tahmin ediyor. 6-9 Haziran 2002'de gerçekleştirilecek Airex Sivil Havacılık Fuarı, iş adamları için yeni uçakları görmek ve demo uçuşları yapabilmeleri açısından önemli bir fırsat olacak. Fuar sonrasında pazarın hareketlenmesi bekleniyor.


İŞTE YENİ MODELLER


GLOBAL 5000


Kanadalı imalatçı Bombardier, iyi bir satış grafiği yakaladığı Global Exspress ile popüler Challenger 604 arasında yeni model geliştiriyor. Global 5000 adı verilen uçak halen pazardaki Gulfsteram GIVSP ve Falcon 900EX'e rakip olacak. Gövdesi Global Express'e oranla iki metre daha kısa olacak Global 5000, 2003'te ilk uçuşunu yapacak. Teslimatlarının 2004'te başlaması planlanıyor. Uçağın standart donanımlı satış fiyatı 33 milyon Dolar.


CESSNA SOVEREIGN


Gelecek yılın ortalarında ilk uçuşunu yapacak olan Cessna, Sovereign Projesi’ne 1998'de başladı. Şirketin orta sınıftaki uçağı 650 serisinin yerini alması planlanıyor. 8 koltuklu uçağın menzili yaklaşık 5 bin kilometre. Standart donanımlı fiyatı 13.3 milyon dolar olan Sovereign'den Cessna şu ana kadar 80 sipariş aldı. Geniş bir iş jeti portföyü bulunan Cessna şirketi Sovereign teslimatlarına 2004 yılında başlayacak.


CONTINENTAL


Bombardier'in orta sınıftaki yeni uçağı Continental ilk uçuşunu ağustos ayında gerçekleştirdi. Learjet 60 ve Challenger 604 arasında bir uçak olan Continental, yaklaşık 14 milyon dolar olan standart donanımlı fiyatı ile bu pazardan pay almayı planlıyor. Toplam 8 koltuklu Continental'in menzili 5 bin 700 kilometre. Kabin yüksekliği 1.85, eni ise 2.18 metre. Sertifikasyonlardan sonra uçağın teslimatları 2002 sonunda başlayacak.


FALCON F7X


Fransız Dassault, son yıllarda Gulfstream ve Bombardier'in ele geçirdikleri ultra-uzun menzilli iş jeti pazarına F7X adını verdiği modelle giriyor. Halen Dassault'un imalat portföyünde yer alan ve en büyük uçak olan üç motorlu Falcon 900EX'ten geliştirilen F7X'in menzili 10 bin 500 kilometre olacak. F7X'in gövdesi 900EX'ten yaklaşık yüzde 20 daha uzun. Standart donanımlı fiyatı 37 milyon dolar olarak belirlenen F7X'in, 2004'te ilk uçuşunu yapması planlanıyor. Teslimatlar ise 2006'da başlayacak.


HAWKER HORIZON


Amerikan Raytheon'un yeni tasarımı Horizon, efsanevi Hawker ailesinin en yeni üyesi. Horizon, ayakta rahatlıkla durabildiğiniz kabiniyle uzun menzilli uçuşlarda büyük rahatlık sunuyor. Horizon'ın en büyük özelliklerinden biri tamamen kompozit olan gövdesi. Kompozit, ağırlığı minimuma indirirken metal yorgunluğunu da tarihe karıştırıyor. 2003’te hizmete girecek Horizon'ın standart donanımlı fiyatı 16.8 milyon dolar.


GULFSTREAM GIV-X, GVSP


Gulfstream orta menzilli uçağı GIV'ün yeni nesil modeli X serisi için çalışmalar yapıyor. Rolls Royce imalatı Tay 611 motorlarına sahip olacak uçağın menzili 8.300-9.200 kilometre arasında değişecek. Projenin resmi olarak önümüzdeki günlerde açıklanması bekleniyor. Türkiye temsilcilği Delta Havacılık'a geçen Gulfstream'in bir diğer modeli ise GV-SP. Geçen yıl ilan edilen projede yeni modelin menzili yaklaşık 500 kilometre uzatılarak 12 bin 500 kilometreye ulaştı. Halen GV üzerinden modifiye edilen prototip ile çalışmalar sürüyor. İlk imal edilecek GV-SP uçuşunu 2002 yaz aylarında yapacak. Teslimatların sertifikasyon testlerinden sonra 2003 sonunda başlaması planlanıyor. Motorları güçlendirilen ve performansı arttırılan uçağın fiyatı 45 milyon Dolar.


Ucuz uçuşlar

Havayolu şirketleri bilet fiyatlarında yoğun kampanyalara başladılar. Çoğu 30 Kasım'da sona eren kampanyaların süreleri Aralık sonuna kadar uzatıldı. Ciddi olarak düşen fiyatlara alan ve diğer vergiler dahil değil.

Promosyonu uzatan Türk Hava Yolları'nın yeni kampanya fiyatları belli oldu: Atina 229, Kıbrıs 99, Dubai 330, Madrid ve Barselona 289, Johannesburg 575, Cape Town 525, Kahire 275, New York 399, Chicago 399, Seul 499, Pekin-Şangay 499, Prag 199, Frankfurt, Düsseldorf, Köln, Stuttgart, Münih, Hamburg, Hannover, Berlin, Nürnberg ve Kopenhag 275 Dolar. 13 Aralık'a kadar Roma ve Milano'ya 289, 15 Aralık'a kadar Zürih, Cenevre ve Varşova'ya 279 Dolar'dan başlayan fiyatlarla uçulabilir. Emirates 28 Şubat'a kadar geçerli Dubai'ye 330 Dolar’a uçuyor.

AMERİKA FİYATLARI

Amerika hattında fiyatlar ciddi olarak aşağı çekildi. New York, Chicago, Washington, Boston, Atlanta, Dallas ve Miami'ye Delta, British Airways (BA) ve Air France 399 Dolar'dan başlayan fiyatlar uyguluyor. Alitalia'da ise New York, Miami ve Şikago 330 Dolar. Los Angeles, San Francisco, San Diego ve Philadelphia için Delta, British Airways ve Air France 499'dan başlayan fiyatlar sunuyor. Cleveland, Denver, Houston, Orlando ve Seattle'a Delta, BA ve Air France 599 Dolar'dan başlayan fiyatlarla uçuyor. Delta Havayolları Amerika hattında business bilet alanlarla birlikte seyahat edecek ikinci yolcuya da yüzde 50 indirim yapıyor. Şirket ayrıca 15 Aralık'a kadar Amerika yönündeki seyahatlere ekstra mil kazanma imkanı da sunuyor.

Lufthansa, Kanada'ya 31 Ekim 2002 tarihine kadar geçerli 12-25 yaş arasındaki gençlere (öğrenci ise 12-34) Toronto'ya 677 dolara uçma imkanı veriyor. Yıllık biletlerde ayrıca tek yönde de indirimler yapılıyor. Air France ise 13 Aralık'a kadar ilk uçuşun yapılması kaydıyla Montreal ve Toronto'ya hafta içi 399, hafta sonu da 429 Dolar'a uçuyor.

BA, 28 Şubat'a kadar Türkiye çıkışlı gidiş-dönüş seyahat eden yolculara basılı bilet fiyatından 50 ya da 100 Dolar'lık indirim kuponu hediye ediyor. İndirim kuponları yolcuların yine Türkiye'den başlayacak BA ile 30 Haziran'a kadar gerçekleşecek uçuşlarında kullanılabiliyor.

HAYDİ MAÇA

Barselona-Galatasaray arasında oynanacak Şampiyonlar Ligi maçına gitmek isteyen taraftarlara 3-5 Aralık tarihleri arasında Lufthansa, Air France ve Alitalia Havayolları özel kampanyalar düzenliyor. Alitalia 175, Lufthansa 177 ve Air France ise 199 Dolar'a uçuyor.

Air France ve BA yıl boyu Concorde'lar için 7 bin 364 Dolarlık fiyat uyguluyor. Eğer iki kişi birlikteyseniz ikinci yolcunun bilet ücreti 3 bin 682 Dolar. Promosyon kampanyasını bir ay daha uzatan Avusturya Havayolları tüm Avrupa hattında 31 Aralık'a kadar hafta içi 277, hafta sonu da 299 Dolar'dan uçuyor.