Havelsan dünyaya simülatör satıyor

En son Güney Kore Hava Kuvvetleri'ne CN-235 uçak simulatörü satan şirketin portföyünde 300 milyon dolarlık satış anlaşması bulunuyor. Bu projelerin yarısı yurtdışına ihraç ediliyor.

Havacılıkta simülatörler her geçen gün daha fazla kullanılıyor. Uçuş eğitimlerinin önemli kısmı maliyetin daha düşük olduğu simülatörlerde yapılıyor. Sivil havacılıkta pilotlar uçuş eğitimlerinin yanı sıra her altı ayda bir simülatörle uçup acil durumlarla ilgili bilgilerini tazeliyor. Askeri havacılıkta da tazeleme uçuşlarının yanı sıra özel görevler ilk olarak simülatörde deneniyor. Hobi amaçlı simülatör oyunlarının meraklıları da her geçen gün artıyor. Microsoft'un 'Flight Simulator' oyunu yirmi yılı aşkın süredir en fazla satan oyunlar listesinde birinciliğini koruyor.

NASIL YAPILIYOR

Simülatörün imalatı en az uçak imalatı gibi zor bir iş. Fiyatı gerçek uçaktan daha pahalı. Yeni bir uçağın simülatörünün yapılması ve teslimatı yaklaşık 30 ay sürüyor. Projede tecrübeli en az 20 yazılım mühendisi görev yapıyor. Öncelikle uçağın veya helikopterin imalatçısı ile görüşülerek gerçek uçuş dataları satın alınıyor. Hava aracının tipine, teknik özelliklere göre uçuş datalarının fiyatı birkaç milyon doları buluyor.

Daha sonra uçağın görev yapacağı bölgeler, havalimanları seçiliyor. Tüm coğrafi bilgiler üç boyutlu uydu fotoğraflarından yararlanılarak çiziliyor. Bu görüntüler çok yüksek çözünürlük ve derinliğe sahip özel ekran üzerine üç ayrı projektörle yansıtılıyor. Görüntüye yağmur, sis gibi istenilen her türlü meteorolojik şart da eklenebiliyor.

Simülatörde kullanılacak bilgisayar programının yazılması yaklaşık 6 ay sürüyor. Yazılımların gelecek yıllarda uçağa eklenecek ek sistemlere uygun olarak geliştirilebilecek altyapıya sahip olması gerekiyor.

AĞIRLIĞI 15 TON

Simülatörün hareketi yerde altı ayrı hidrolik kol tarafından gerçekleştiriliyor. Bu kollar yaklaşık 15 ton ağırlığındaki simülatörün sağa-sola 20 derece yatış, burnun aşağı-yukarı 18 derece hareketini sağlıyor. Gerektiğinde pilotlara gerçek uçuş etkisini yaşatmak için ağırlığın iki katı yani 2G'lik yük oluşturulabiliyor.

Pilotların oturduğu kokpitin imalatında gerçek uçuş göstergeleri ve sistemleri kullanılıyor. Kumandalar, göstergelerin kabloları özel bilgisayar programları sayesinde uçuşun gerçek etkilerini pilotlara gösteriyor. Kokpitte öğretmen pilot için de ayrı bir kontrol masası bulunuyor.

Örneğin CN-235 simülatörü özelliklerine göre fiyatı 22-24 milyon dolar arasında değişiyor. Sivil simülatör fiyatları Boeing 737-800'ün 22-26, RJ100'ün ise 17-18 milyon dolar arasında. Askeri jet simülatörlerinin fiyatları güvenlik nedeniyle açıklanmıyor.

Simülatörü normal bir binanın içinde kurmak neredeyse imkansız. Hareketle birlikte ağır yük nedeniyle binanın özel olarak tasarlanması, temelinin yüklere dayanacak şekilde inşası gerekiyor. Özel mühendislik gerektiren binada simülatörün gireceği en az 5 metrelik bir kapı olmak durumunda. Tavana asılı 20 ton kapasiteli vinç ile yerleştirme işlemi yapılıyor. Simülatörün oturduğu zemin 5 metre derinlikten başlayarak özel beton ve kum dökülerek hazırlanıyor. Binanın ısısı yaz-kış 21 derecede tutuluyor. Sıcaklık maksimum 3 derece oynayabiliyor.

Havayolu şirketleri simülatörlerin kendi pilotlarının kullandığı süreler dışında başka havayollarına da kiralıyor. Başarılı işletilen simülatörler havayollarına para kazandırıyor.

Tolga ÖZBEK

1982’DE BAŞLADI

Türkiye'de radar ve havacılık elektronik sistemlerinin üretilmesi amacıyla Havelsan 1982 yılında kuruldu. Türk Silahlı Kuvvetleri’ni Güçlendirme Vakfı’nın sahip olduğu Havelsan, 1996'ya kadar küçük çaplı projelerle faaliyetlerini sürdürdü. Aynı yıl Hava Kuvvetleri Komutanlığı'nın envanterdeki tüm simülatörlerin bakım ihalesi Havelsan için dönüm noktası oldu. Rakiplerine oranla üçte bir oranında düşük fiyat veren Havelsan ve ortağı Amerikan L3, kısa sürede simülatörlerin kullanım oranını yüzde 70'ten 99'a çıkarttı. Havelsan 1999’dan bu yana Hava Kuvvetleri Komutanlığı’nın simülatörlerine bakım hizmetini tek başına veriyor.

450 MÜHENDİS

Havelsan'da 450 mühendis, 200 alan uzmanı teknisyen toplam 900 personel görev yapıyor. İşte Havelsan’ın F-4E 2020 simülatörünü yapan ekip: Zafer Çetin, Birkan Yiğitbaşı, Mehmet Kozan, Hakan Karapınar, Mehmet Deniz Aydınoğlu, Ahmet Öztürk, Aslı Boy, Gül Meltem Kulalı, Nuran Göksu, Berna Karaman, Ersen Demir, Devrim Çoşkun, Zafer Kızılkaya, Fatma Öznur

Bozkurt, Abdülaziz Bekkine, Hakan

Boyraz, Ertunç Çakar, Çağlar Eyigün.

YENİ PROJELER

Şimdi Havelsan'ın önünde bir kaç büyük proje bulunuyor. Türk Hava Yolları'nın filosuna katacağı yeni nesil yolcu uçağı simülatörünü Havelsan yapmak istiyor. THY'nin Sabiha Gökçen Havalimanı'nda kuracağı ve başka havayollarına da hizmet vereceği Eğitim Merkezi'nin altyapı hizmetlerine Havelsan talip. Kara Kuvvetleri Komutanlığı için 2 adet Black Hawk helikopterinin simülatör ihalesi yakından takip ediliyor. Bu projede Havelsan büyük bir avantaja sahip. Şirket, AWACS olarak da bilinen Türk Havadan Erken İhbar Komuta Kontrol ve Sistemi 'Barış Kartalı' Projesi'nde görev yazılımları ve destek sistemleri konusunda yerli alt yüklenici olacak. Deniz Kuvvetleri'nin MELTEM, Açık Semalar Gözlem Uçağı Projeleri'nde de Havelsan aktif olarak görev yapıyor. Havelsan'ın uluslararası iş yaptığı şirketler arasında Boeing, Lockheed Martin, EADS, Embraer, Thales gibi dünya devleri bulunuyor.

SEA HAWK’TA SIKINTI

Şirket Deniz Kuvvetleri'nin envanterine alınan Sea Hawk helikopterlerinin simülatör ihalesi de yakından takip ediyor. Proje Eximbank kredisi ile alındığı için tüm koordinasyon imalatçı Sikorsky şirketi tarafından gerçekleştiriliyor. Ancak bu projede Sikorsky'nin Havelsan'dan teklif almaması uluslararası arenada kendini ispatlayan şirkette morallerin bozulmasına neden oldu. İhalelerin yurtiçinde yeterli kabiliyet olmasına rağmen dışarıya verilmesi, tecrübe kazanan personelin ve binbir güçlükle oluşturulan altyapının kaybolmasına neden oluyor.

DÖNÜM NOKTASI

Havelsan mühendislerine büyük tecrübe kazandıran bakım ihalesini F-5/T-38 simülatörlerinin modernizasyonu izledi. Kendi başına yazılım üretmeye başlayan Havelsan, daha sonra yine Hava Kuvvetleri'nden İsrail ile birlikte modernize edilen ve 2020 olarak adlandırılan F-4E uçaklarının simülatör ihalesini aldı. İlk simülatör Havelsan tesislerinde imal edildi. Testler sürüyor. İkincisinin yapımına da başlandı.

İkinci simülatör projesi ise TAI'de imal edilen CASA tasarımı CN-235 uçakları için yapılıyor. Bu simülatör yıl sonuna kadar Hava Kuvvetleri'ne teslim edilecek. Diğer büyük proje de Güney Kore için yapılacak simülatörün teslimatı 2005'te gerçekleştirilecek. Simülatör Pusan'da iki yıl Havelsan tarafından işletilecek. Şirket Güney Kore ile işbirliğini sürdürmeyi hedefliyor.

Embraer süper ligde

Brezilyalı uçak imalatçısı Embraer, tasarladığı 100 koltuklu 190 tipi bölgesel uçakla Boeing, Airbus gibi büyük imalatçı sınıfına girdi. Sao Paulo'da düzenlenen törenle fabrikadan çıkartılan uçak yer testlerine başladı. İmalat numarası 001 olan Embraer 190 ilk uçuşunu mart ayının başında yapacak. İlk iki uçak aerodinamik, otomatik uçuş kontrol sistemi, motor, performans ve buzlanma testlerinde kullanılacak. Şirket test amaçlı iki Embraer 190 daha imal edecek. Yıl sonunda tamamlanacak fabrika testlerini havacılık otoritelerinin kontrol ve onayı izleyecek. Teslimatlar 2005'te başlayacak. 1990'larda yeniden yapılanan Embraer, 145 modeli ile başladığı yeni nesil bölgesel uçak imalatında büyük başarı yakaladı. Kuyruk motorlu 145 serisini daha sonra yolcu kapasitesi 70 ila 110 arasında değişen ve motorları kanatta bulunan 170 ve 190 serileri izledi. Yeni seriden Embraer 245'i kesin 305 opsiyon yani kesin siparişe çevrilebilir satış anlaşması yaptı. Embraer 190'ın en büyük müşterisi 100 uçaklık siparişle Amerikalı düşük maliyetli havayolu şirketi JetBlue oldu.

Murat ÖZFİLİZLER / Sao Paulo

Uçal Dalgıç Onur’da

Türk Hava Yolları'nın uzun yıllar Avusturya Bölge Müdürlüğü'nü yapan ve 2003'te emekli olan Uçal Dalgıç, Onur Air'de Avusturya Yetkili Temsilcisi olarak göreve başladı. Avusturya pazarını çok iyi bilen Uçal Dalgıç, haziran ayında başlayacak Onur Air'in Avusturya uçuşlarını koordine edecek. Onur Air önümüzdeki yaz sezonunda haftada dört gün charter yani tarifesiz olarak İstanbul-Viyana arasında sefer yapacak. Bu uçuşlara iç hatlarda 11 noktaya bağlantı sunulacak. Onur Air ayrıca haftada bir gün Ankara, İzmir, Samsun, Kayseri, Trabzon ve Adana'dan Viyana'ya direkt uçacak.

Avusturya uçuş artırıyor

Avusturya Havayolları önümüzdeki yaz sezonundan itibaren İstanbul-Viyana uçuşlarını günlük iki sefere çıkartıyor. 1960'tan bu yana Türkiye pazarında olduklarını söyleyen Avusturya Havayolları CEO'su Vagn Soerensen İstanbul ve Ankara uçuşlarının yanı sıra yaz sezonunda İzmir'e de uçacaklarını açıkladı. Ortak uçuşlar için Türk Hava Yolları ile görüşmelere başlayan şirket, işbirliği ile bölge trafiğinden aldığı payı artırmayı hedefliyor. Yaz sezonuyla birlikte Avusturya Havayolları Asya pazarında da atağa geçiyor. Singapur, Şanghay, Sidney, Melbourn seferlerini başlatacak olan Avusturya, bu uçuşlarında filosundaki A330 ve A340 uçaklarının yanı sıra portföyündeki Lauda Havayolları'nın Boeing 777 uçaklarını kullanacak.