11 Eylül’ün faturası

Rekor zararlar 11 Eylül Krizi'nin ne kadar derin olduğunu bilançolar üzerinde açıkça ortaya koydu. Ama havayolları ayakta kalabilmek için geleceğe umutla bakmak zorunda. 2002'nin tek hedefi yaraların kısmen sarılabilmesi olacak. Havayolu şirketleri 2003'ten itibaren karlı günlerin geri gelmesini umuyor.

Havacılık dünyası için tehlike çanları 2000 yılının ortalarında çalmaya başlamıştı. Dolar bazında neredeyse üç katına fırlayan yakıt fiyatları, havayollarını çok ciddi olarak zorladı. 1999 ve 2000 yıllarındaki yüksek trafik sayesinde şirketler 2000'i karla kapatabildi.

AMERİKA TOPARLANAMADI

Zor geçeceğinin önceden sinyallerini veren 2001'deki 11 Eylül Krizi tam anlamıyla havayollarının belini büktü. Kriz en fazla etkisini Amerika'da gösterdi. Amerikan şirketleri yılın sadece üçüncü çeyreğinde yani Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında 3.2 milyar dolar zarar etti.

Zararın, mart ayında açıklanmaya başlayacak 2001 tüm yıl bilançoları ile dünyadaki havayollarında toplam 15 hatta 20 milyar dolara kadar çıkması bekleniyor. Amerika'da geçen yılla karşılaştırıldığında yolcu oranı Ekim ayında yüzde 25, Kasım'da 21, Aralık’ta 15 ve Ocak ayında da yüzde 12 düştü. Uzmanlar yaz sezonuna kadar artı değerlere ulaşılabileceğini iddia ediyor.

Amerika'da en fazla zarar eden şirket United Havayolları oldu. 11 Eylül'de iki uçağını birden kaybeden şirket 2.1 milyar dolar zarar etti. Uçak sayısı açısından en büyük havayolu olan American Airlines'ın (AA) zararı ise 1.8 milyar dolar oldu.

United gibi 11 Eylül terör olaylarında iki uçağını kaybeden AA, arkasından da bir kaza yaşadı. Kabus gibi geçen Eylül-Ekim aylarından sonra biraz toparlanmaya çalışan şirketin toplamda yolcu kaybı yüzde 15'i buldu. Şirket ayrıca bu yıl portföyüne kattığı TWA'yı da öğütmek için ciddi harcama yapmak zorunda kaldı. Amerika pazarının en fazla yolcu taşıyan havayolu Delta ise 2001'i 1.2 milyar dolar zararla kapattı. Delta'nın geçen yılki karı tam 815 milyon dolar olmuştu. Havayolunun günlük zararının 3.5 milyon dolar olduğu belirtiliyor. Tüm bu kötü gelişmelere rağmen Delta'nın iç hat şirketi ComAir’in, toplam 221 yolcu uçağı ile 11 Eylül'ü izleyen günlerde inanılmaz yüksek doluluk oranlarına ulaşması ve ciddi gelir getirmesi de havayolu yetkililerini şaşırttı. İşten çıkartılan bölgesel havayolu pilotlarının yüzde 70'i tekrar göreve çağrıldı.

DÜZELME SİNYALLERİ

Avrupa'da da havayolu sektöründe ciddi değişimler yaşandı. Uzun zamandır ortak olduğu şirketler zarar eden Swissair, önce Crossair bünyesine girdi, arkasından da adını 'Swiss' olarak değiştirdi. Sabena ise battığını açıkladı. İngiliz Havayolları British Airways (BA) 2001 yılının üçüncü döneminde 265 milyon dolar zarar etti. Atlantik hattında çok ciddi oranda yolcu kaybeden şirketin başı Amerikan Havayolları ile yaptığı ortaklıktan da dertte. Amerikan hükümetinin isteklerini yerine getirmekte zorlanan AA ve BA, işbirliğini bitirmek üzere görüşüyor. Hollanda Kraliyet Havayolları KLM de zarar kervanına katılanlardan. Her iki şirketin 2001 bilançolarının nasıl olacağı merakla bekleniyor.

Ancak ilginç gelişmeler de var. Uzun yıllar zarar eden Air France son birkaç yıldır para kazanmanın yanı sıra yolcu sayısında da ciddi bir artış yaşıyor. Şirket yolcu sayısını yüzde 3.6 arttırdı. Air France gibi yolcu sayısını arttıran İskandinav SAS ve İspanyol İberia nadir şirketler arasında.

Ucuz havayolları için 2001 çok iyi geçti. Avrupa'nın parlayan şirketlerinden Dublin merkezli Rynair yolcu sayısını yüzde 30 arttırdı. Dublin'den sonra ikinci merkezini Frankfurt yakınlarındaki Hahn Havalimanı ilan eden Rynair, Boeing'e verdiğ 100 uçaklık 737-800 siparişi ile adeta rakiplerine meydan okudu. Rynair'in yanı sıra EasyJet ve KLM'in sahip olduğu Buzz ve Go gibi havayollarının da yıldızları krizle parladı. Maliyetleri kısan, kabinde ikramı bile ücretli hale getiren bu tür havayolları, kısa menzilli uçuşlarda en az büyük şirketler kadar güçlü hale geleceklerinin sinyallerini verdi. Pek çok büyük havayolu ucuz şirketlerin maliyetleri kısan yapılarını kendine adapte etmeye çalışıyor.

THY YÜZDE 6.1 YOLCU KAYBETTİ

Türk Hava Yolları (THY) için 2001 çok iyi başlamıştı. Türkiye'yi sarsan ekonomik krize rağmen yılbaşı, Kurban ve Ramazan Bayramları ile ilk üç ayda yüksek doluluğa ulaşıldı. Ancak Nisan ayıyla etkisini gösteren ekonomik krizi 11 Eylül izledi. En fazla iç hatta yolcu kaybı yaşandı. Yıllık iç hat yolcu düşüşü yüzde 18.9 oldu. Dış hatlarda ise en büyük kayıp Amerika hattında oldu. Düşen yolcu sayısı ile Mart 2002'de kapatılması planlanan Miami uçuşlarına Ekim ayında son verildi. Chicago'ya sefer sayısı 5'ten üçe düşürüldü. Bazı New York-Chicago seferleri de birleştirildi.

Japon hükümetinin 11 Eylül sonrasında Türkiye'yi terör açısından en riskli ülkeler listesine almasıyla yolcu sayısında çok ciddi bir düşüş yaşandı. Kriz öncesinde haftada 2 Tokyo, 3 sefer de Osaka'ya uçulurken Osaka tamamen durduruldu. Tokyo ise Seul'le birleştirildi. Aralık ayında Türkiye'nin risk bölgesinden çıkmasıyla tekrar satış-pazarlama faaliyetlerine başlandı. THY, 8 Şubat'tan itibaren haftada iki gün Seul aktarmalı Osaka'ya uçmaya başladı. Tokyo ise haftada iki gün devam ediyor. THY, 1989'da başladığı Tokyo seferlerinde Narita Havalimanı'ndaki yeni pistin devreye girmesiyle mayıs ayından itibaren haftalık uçuş sayısını ikiden dörde çıkartıyor. Yazın Dünya Kupası nedeniyle bölgeye yapılacak sefer sayısı da arttırılacak.

THY yeni yaz sezonundan umutlu. Amaçlarının 2001'in ilk üç ayındaki gelişmeyi yakalamak olduğunu belirten THY Genel Müdür Ticari Yardımcısı Gürol Yüksel, Amerika pazarının düzelmesiyle dış hat açısından kayıpların duracağını söylüyor. Yüksel, dış hat yolcusunun artmasıyla aktarmalar sayesinde iç hat trafiğinin de ivme kazanacağına inanıyor.

Yeni yaz sezonunda THY'nin hedefi Balkanlar ve Türki Cumhuriyetlere yaptığı uçuş sayısını arttırmak. Frekans yükseltilmesi ile büyüme planlar arasında. İstanbul'u ciddi bir transit nokta haline getirmeyi amaçladıklarını söyleyen Gürol Yüksel bu bölgelere yapılacak uçuş sayısını arttıracaklarının altını çiziyor. THY yaz sezonunda yeni uçuş noktası olarak sadece Priştina'ya uçacak.

Tuncay Kaptan TÖSHİD Başkanı

Türkiye Özel Sektör Havayolu İşletmecileri Derneği'nin Yönetim Kurulu Başkanlığı’na Freebird Havayolları Genel Müdürü Kaptan Pilot Tuncay Doğaner seçildi.

Yönetime, Atlas Havayolları'ndan Adil Serim, Havaş'tan Turgay Kuttaş, Mach Air'den Birhan Temel, Pegasus Havayolları'ndan Mustafa Türkmen, Air Anatolia'dan Abdülkadir Kolot ve Onur Air'den Şahabettin Bollukçu seçildi.

Tuncay Doğaner, 'Amacımız TÖSHİD'i para dilenen bir yapıdan çıkartıp fikir üreten, Türkiye'deki özel havayollarını güçlendirici bir yapıya sokmak. Önce yurtiçi ve dışında güvenilirlik ve imajımızı tazeleyeceğiz.' dedi.