Tarafsız ne demek?

Ahmet Necdet Sezer tarafsız mıydı?

Özal, Demirel, Gül tarafsız mıydı?

Bu sorular yanlıştır, bizi doğru sonuca götürmez.

Bir cumhurbaşkanı “tarafsız” olduğunu göstermek için ne yapmalı?

İktidarın çıkardığı bir kanunu onaylamalı, ikinci kanunu geri mi çevirmeli?!

Bir gün sağcı, ertesi gün solcu mu olmalı?

Halbuki parlamenter sistemde “tarafsız”ın anlamı fikirsiz, felsefesiz demek değildir. Siyasi kavgalardan uzak duran, gerektiğinde partileri çağırıp konuşarak uzlaştıran cumhurbaşkanı demektir.

BAŞGİL ANLATIYOR

Hocaların hocası merhum Prof. Ali Fuat Başgil, 27 Mayıs darbesinden önce yayınlanan ders kitabında şöyle anlatır:

“Devlet reisi yüksek makamının ve devlet hayatındaki tecrübe ve olgunluğunun kendisine kazandırdığı üstünlüğe dayanarak bakanlar kurulunu irşat ve ikaz eder; müdahale etmeksizin tavsiyelerde bulunur. Müşkül anlarda parlamentonun söz sahibi liderleriyle temas ederek yatıştırıcı ve arabulucu hizmetleri ifa eder...”

Merhum Başgil, satırlarının devamında parlamenter cumhurbaşkanının “birleştirici ve ihtirasları yatıştırıcı rolünü” vurgular, “çarpışan siyasi fikir gruplarının üstünde kalması” gerektiğini anlatır. “Aktif politika devlet reisinin değil, başbakanın ve bakanların rolüdür” diye belirtir. (Esas Teşkilat Hukuku, İstanbul 1960, s. 346)

Tipik örnek gelişmiş demokrasilerdeki parlamenter cumhurbaşkanlarıdır. Parlamentonun seçtiği Alman cumhurbaşkanı da böyledir, halkın seçtiği Avusturya cumhurbaşkanı da...

BAYAR VE MENDERES

Merhum Prof. Başgil çok kısa bir bölümünü aldığım bu satırları sadece teorik olarak değil, tecrübesiyle de yazmıştı; Celal Bayar’ın parti kavgalarına girmesinin olumsuz sonuçlarını görmüştü.

Darbeden önce Başgil merhum Menderes’i uyarmış muhalefetle uzlaşmasını; muhalefetin de katılımıyla seçim hükümeti kurulmasını önermişti.

Menderes kabul etmiş fakat sertlik yanlısı Bayar bunu engellemişti.

Ayrıntılar Başgil’in “27 Mayıs İhtilali ve Sebepleri” adlı kitabında vardır. Menderes ve Samet Ağaoğlu da bunu doğrulamıştır.

Merhum Aydın Menderes 27 Mayıs felaketine giden yolda, Celal Bayar araya girerek iktidarla muhalefeti uzlaştırıp birlikte seçim tarihi ilan ederek bir çıkış yolu geliştirmeliydi, maalesef bunu yapmadı diye belirtmiştir. (Babam Adnan Menderes, Doğan Kitap, s. 86 vd.)

İKİ SİSTEMDE

Parlamenter sistemde “tarafsız”ın anlamı budur; parti kavgası yapmayan, gerektiğinde partileri uzlaştıran, yüksek saygınlıkta bir makam...

Bu sistemde cumhurbaşkanlarının elbette siyasi, felsefi görüşleri olur; atamalarında bunun etkisi de olur ama “kavgada taraf” olmaktan sakınırlar.

Parlamenter cumhurbaşkanlarının anayasa fırlatması, muhalefet partisi gibi davranıp iktidarla veya iktidar partisi gibi davranıp muhalefetle kavga etmesi parlamenter sistemin ruhuna aykırı davranışlardır.

Başkanlık sisteminde ise yürütme erkini elinde tutan başkanın partili olması siyasi sorumluluğun gereğidir. Fakat partisiyle ilişkisi “yumuşak” olmalıdır. Böyle olmayıp “disiplinli parti” yoluyla parlamentoya hükmederse, bunun çok olumsuz sonuçlar doğuracağını Burhan Kuzu da kitabında yazmıştı. (Başkanlık Sistemi, s. 104)

Netice: Referandum sürecinde kamuoyunu yanıltmamak için önerilen sistemin içeriğini konuşmak gerekir. İlgisiz konularla dikkatleri dağıtmaktan sakınmak ve ilgili kavramları da doğru kullanmak lazımdır.

Yanlış bilgilerle doğru sonuca ulaşılamaz.

NOT: Türkiye’de sosyal psikoloji biliminin büyük ismi Prof. Çiğdem Kağıtçıbaşı’nı rahmet ve saygıyla anıyorum.