Ey yargı!

Haber doğruysa son iki buçuk yılda yüksek yargı kadrolarıyla üçüncü defa ‘oynanmış’ olacak.

Yargı kurumuna güven büsbütün kaybolmaz mı? Yargıya yeterli güven olmazsa ülkede yeterli huzur, yeterli yatırım, yeterli ekonomik büyüme olur mu? O ülkeye ne kadar saygı duyulur?

Haberin yanlış olmasını diliyorum. Bugün “Hukuk Devleti Sıralaması”nda dünyadaki yerimize dikkat çekmek istiyorum.


İŞTE SIRALAMA

Bu konuda “The World Justice Project” araştırmasından bahsedeceğim. Araştırma belirli kriterlere göre ülkeleri inceleyerek yapılıyor. İktidar gücünün sınırlanma derecesi, temel haklar, sivil adalet, cezai adalet, ifade hürriyeti, düzen ve güvenlik gibi... Bunların alt kategorileri de var. Ayrıntıya girmeden,

“The World Justice Project, 2015”ten aldığım beş ülkenin skorlarına ve dünya sıralamasındaki yerlerine bakalım:



İlginç değil mi, Müslüman Tunus ve Komünist Çin bizim üstümüzde!... Biraz yakından bakalım.


MÜSLÜMAN TUNUS

Ülkelerin skorlarını belirleyen kriterlerden biri, “iktidarın yargı tarafından sınırlanması”nın derecesi... Bu açıdan Tunus’un skoru 0.59, fena değildir.

Fakat Çin’de bu skor 0.46 iken Türkiye’de 0.40’ta kalıyor!

Tunus’ta İslamcılarla laiklerin uzlaşarak anayasa yaptıklarını da hatırlamalıyız. Çatışmacı davranış dinden değil, Ortadoğu kültüründen geliyor.

Genç bir demokrasi olan Tunus’un çok da fena olmayan skoru yine gösteriyor ki, kuvvetler ayrılığı, yargı bağımsızlığı, ‘sınırlı hükümet’ gibi liberal değerler ve kurumlar Müslüman bir toplumda da mümkündür, din engel değildir.


KOMÜNİST ÇİN

İlk bakışta çarpıcı husus, açık bir diktatörlük olan Komünist Çin’de “yargının iktidarı sınırlaması”nın demokrasiye sahip Türkiye’ye göre nispeten daha iyi olmasıdır.

Hukuk devleti deyince akla gelen bütün dallarda Çin Türkiye’den iyi değil, bazı dallarda Türkiye daha iyi. Mesela kıstaslardan biri olan “hükümet dışı denetim” konusunda totaliter Çin’in puanı yerlerde sürünüyor; 0.12’den ibaret... Bu skor Türkiye için 0.33’e çıkıyor.

“İfade hürriyeti” skoru Çin için 0.13, Türkiye için 0.33’tür.

Türkiye’nin bu alanlarda Çin’in önünde olmasının sebebi bellidir: Türkiye’de sorunlara rağmen eleştirel basın, bağımsız STK’lar ve muhalefet var.

Demokrasi sıralaması yapılsaydı tabii Çin Türkiye’nin epey gerisinde kalırdı.


NİYE 80. SIRADAYIZ?

Sıralama “hukuk devleti”yle ilgilidir. Mesela ben merak ediyorum, Çin’de ve Türkiye’de ihale yasaları nasıl? Ne kadar objektif, ne kadar kayırmaya müsait?

Çin'in ihale yasası hakkında elimde bir veri yok. 

Fakat yargı ne ölçüde tarafsız? Bu konuda aynı raporda bazı veriler var.

AİHM’nin evrensel hukuka yerleştirdiği bir kavram olan “etkin soruşturma” skoru Çin’de 0.56, bizde 0.42’dir...

Adalete erişim Çin’de 0.57, bizde 0.47’dir.

Ceza adaleti sahasında “ayırımcılık yokluğu” Çin’de 0.36, Türkiye’de 0.23’tür!

Ey hâkimler, savcılar, görüyor musunuz tabloyu?!

Toplamda Çin’in skoru 0.48 oluyor, dünyada 71. sırada yer alıyor.

Bizim skorumuz 0.46 oluyor, dünyada 80. sırada yer alıyoruz.


ÇİN’DE BİLE!

Bu sonuçlar beni şaşırtmadı. Çin’de, bilhassa yabancı sermaye çekmek ve ekonomiyi geliştirmek için yargıyı bağımsızlaştırma reformlarının 2006’da başladığını, Amerika’ya hukuk öğrencileri gönderdiklerini yıllar önce ve defalarca kaleme almıştım.

Mesela 2 Ağustos 2013 tarihli köşemde “Çin’de Bile” diye yazmıştım.

Adaletle oynamak yanlıştır; oynayanın Cemaat olmasıyla iktidar olması veya başka bir güç olması fark etmez.

Yargıyla oynayanlar kadar buna boyun eğen yargı mensupları da vebal altındadır.

Hukuk siyasetten üstündür, evvela bunu bellemeliyiz bu coğrafyada düzgün yaşamak için.