İşgalden kurtuluşa İzmir

 Yunan ordusu 15 Mayıs 1919’da İzmir’e girdiğinde aslında yeni bir devletin ilk kıvılcımı parlamıştı. Mustafa Kemal, işgalin hemen ardından Samsun’a çıkarak dünyaya parmak ısırttıran Kurtuluş Savaşı’nı başlatmıştı.
Geleceği görmek için geçmişi bilmek gerek. Türk-Yunan ilişkileri tarihinin en gerilimli dönemlerinden birinde. Geçmişte İngilizlerin kışkırtmasıyla Yunan Ordusu’nun İzmir’i işgal etmesi İtalya ve Fransa’yı kızdırmıştı. Bugün de benzer oyunlar var. ESİAD’ın yayımladığı, 1850-1930 arası yılların anlatıldığı İzmir’in Ticaret Hayatı ve Çarşılar adlı kitapta işgale ait aşağıdaki gibi ilginç detaylar var:

SELANİK’TEN İZMİR’E
Başbakan Venizelos, İzmir’in işgali için Selanik’teki 1. Tümen’e emir verir. Tümeni taşıyan gemiler, 14 Mayıs’ta Midilli Adası’ndaki Yero Limanı’na demirler. Bu arada İzmir Limanı’ndaki zırhlı ve torpidoda bulunan Yunan deniz piyadeleri 15 Mayıs’ta konvoy gelmeden önce gümrük, liman dairesi, polis karakolu ve telgraf merkezi gibi kilit noktalara el koyar. Aynı saatlerde İzmirli Türkler, Köylü gazetesinde Vali İzzet Bey’in Yunan işgalini yalanlayan demecini okumaktadır. Rumlar ise kendi gazetelerinde işgal ordusu komutanı Zafirus’un İzmir’in işgalini duyurduğu bildiriyi okuyordu.
Saat 06.45’te başlayan işgal, Karantina yönüne giden Yunan alayına ateş edilince katliama dönüşür. Belgelere göre işgalin ilk 48 saatinde Urla Yarımadası ve köyleri dahil İzmir ve banliyölerinde 2 binin üzerinde Türk öldürüldü. İşgale direnen Bergama, Ödemiş, Aydın’da şiddetli çarpışmalar olur.

YUNAN İHTİMAL VERMİYORDU
Ama Atatürk’ün Samsun’a çıkışından sonra çok şey değişir. 26 Ağustos sabahı Büyük Taarruz başladığında Yunan İşgal Kuvvetleri Komutanı Hacı Anesti, Türklerin böyle bir işe kalkışabileceğini hala ihtimal veremiyordu. Büyük Taarruz’la birlikte Rumlar, Ermeniler, firari Yunan askerleri adalara ve Yunanistan’a geçmek için İzmir’e gelir. İngilizler 3 bin vatandaşını Kıbrıs’a naklederken, ABD, İzmir’deki vatandaşlarını limana gelen iki savaş gemisine bindirir. Fransızlar vatandaşlarına gitmesi ya da kalması önerisinde bulunmaz. İtalyanlar ise vatandaşlarına korkulacak bir şey olmadığını söyler.

İŞBİRLİKÇİ BELEDİYE BAŞKANI
Ve 3 Eylül günü Yunan Ordusu’nda İzmir’deki mühimmat ve cephanelerinin gemilere yüklenmesi, 5 Eylül’de ise askeri arşivin toplanması emri verilir. 7 Eylül Yunan işgalinin son günüdür. 8 Eylül sabahı kıdemli Yunan memurları çalıştıkları dairelerin arşivlerini alıp limanda bekleyen Naksos adlı gemiye biner. İşgalcilerle işbirliği yapan İzmir Belediye Başkanı Osmanzade Hacı Hasan Paşa da İzmir’i terk edenler arasındaydı. 9 Eylül 1922 sabahı 5. Süvari Kolordusu Komutanı Fahrettin Paşa birlikleriyle saat 10.00’da İzmir’e girdi. Belkahve’den tarihi günü izleyen Mustafa Kemal, 10 Eylül sabahı Fevzi ve İsmet Paşa’yla birlikte İzmir’e girdi. Fahrettin Paşa ile buluşup bir gün önce Türk Bayrağı çekilerek İzmir’in özgürlüğünün dünyaya ilan edildiği Hükümet Konağı’na gitti.