Hakikat-sonrası toplumda haberler ve seçimler

2016 yılının yeni kelimesi geçen hafta açıklandı: Post-truth ya da “Hakikat-sonrası.” Bu kelime de nereden çıktı diyorsanız, anlatayım.

GERÇEĞİN KULLANMA ÖMRÜ BİTTİ Mİ?

Bu kelimenin niçin seçildiğini ise özellikle Brexit ve Trump seçimlerinde hakikatin uğradığı değer kaybı açıklıyor. Çünkü Oxford sözlüğü Post-truth kavramını şöyle tarif etmiş: Toplumsal kanaatlerin objektif gerçekler yerine şahsi duygu ve inançlar tarafından belirlendiği ortam. Dikkat edin, hakikat-sonrası tabiri bir ortama ya da zemine işaret ediyor, kişiye değil. Yine dikkat ederseniz buradaki “sonrası” yani “post” kavramı sanki ötesi anlamında kullanılıyor. Gerçeğin hükmünün bittiğine işaret ediyor.

HAKİKAT SEKSİ DEĞİL!

Hakikat-sonrası topluma geçmiş olduğumuzu anlamak için sosyal medyaya bakmak yeterli. Özellikle Facebook üzerinden paylaşılan haberlere baktığınız zaman gerçek haberlerle yalan haberlerin dolaşım hızı arasında uçurum var. Buzzfeed 2016 ABD seçimleri sırasında bir hafta boyunca haber yayınlayan 9 Facebook sayfasını inceleyen detaylı bir analiz yapmış.  Sağ görüşe ait 3, ana akımdan 3 ve sol görüşe ait 3 sayfanın ne kadar yalan haber yaydığına bakınca ortaya çok ilginç sonuçlar çıkıyor. İncelenen 3 ana akım medya (CNN, ABC ve Politico) neredeyse hiç açıktan yalan haber paylaşmamış. Solcu 3 sayfada yayınlanan haberlerin % 4.7’si açıktan yalan haber. Sağcı 3 sayfadaki yalan haber oranı ise bunun neredeyse 3 katı: %12.3.

GERÇEĞİN ALICISI YOK!

BuzzFeed’in analizinde beni asıl rahatsız eden veri şu: Gerçek haberler Facebook kullanıcılarının dikkati çekmiyor. Bunu iki veriden yola çıkarak anlatayım. Neredeyse her haberi gerçek olan ana-akım sayfaların paylaşım oranı partizan sayfaların yanında devede kulak bile değil. Ama partizan sayfalarda bile gerçek haberler, yalan haberlerin onda biri kadar ancak ilgi görüyor.

NE KADAR YALAN O KADAR RAĞBET!

Yani aşırı partizan, ayrımcı, yalan haberler en fazla ilgi görüp paylaşılan haberler. Gerçeğin alıcısı yok. Mark Twain ne kadar da haklıymış: Gerçek ayakkabılarını giymeden, yalan dünyayı üç kere dolaşır!

FACEBOOK TARAFSIZ DEĞİL!

Yalanın gerçekten daha hızlı dolaşmasının temel nedenlerinden biri Facebook gibi sosyal medya platformlarının tarafsız bir aracı olmaktan çıkıp sonuçları belirleyen önemli bir oyuncu olmaya başlaması. Malum, ABD’de seçmenlerin neredeyse yarısı artık haberleri Facebook’tan alıyor. Peki Facebook haberleri kullanıcılarının önüne nasıl sunuyor? Sevgili Zeynep Tüfekçi’nin New York Times’taki köşesinde ortaya koyduğu gibi Facebook yalan haberle doğru haber arasında bir ayrım yapmadığı gibi yalan haberin dolaşımını hızlandıran bir algoritmayı tercih etmiş durumda. Partizan, ayrımcı, yalan haberleri daha sık bir şekilde o haberleri paylaşma olasılığı daha yüksek olacak kullanıcıların önüne sürünce “Neden yalan haber daha fazla yayılıyor?” diye merak etmemek gerekiyor. 

YALAN HABER FABRİKALARI!

Yalanların gerçekten daha etkili olduğu “hakikat-sonrası” toplumlarda politika yapma biçimi de hızla değişiyor. BuzzFeed’in ortaya çıkarttığı bir gerçek insanın gelecekteki seçimlere olan itimadını sarsacak cinsten. Makedonya’nın Veles kasabası 40 bin kişilik sessiz bir yer. Ama son ABD seçimlerinde bu kasabada yaşayan gençlerin kurduğu sahte politik haber yayma siteleri ciddi bir rol oynamış. Yüzlerce politik site kuran bu gençlerin derdi Trump ya da Clinton değil, sitelerine trafiği arttırıp Google’dan reklam geliri almak. Bu sitelerden birini kuran bir Makedon genç durumu gayet net özetlemiş: Evet haber kötü, yanlış ve aldatıcı ama eğer kullanıcıdan tık alıp, onların ilgisini çekiyorsa sorun yok.  

GERÇEKLERİN BİR GÜN ORTAYA ÇIKMAK GİBİ KÖTÜ BİR HUYU VAR!

Hakikat-sonrası toplum ürkütücü evet. Her yeni devirde olduğu gibi bu devirde de ilk başta biraz sendeleyeceğiz. Ama gerçeklerin de bir gün ortaya çıkma gibi kötü bir huyu var. Nitekim daha şimdiden Facebook algoritmasını gözden geçirme kararı aldı. Twitter pek çok ırkçı sayfayı kapattı. İnsan olduğu sürece insanın muhakeme yeteneğinden umut kesilmez!