‘Sermaye bulmak değil verimli kullanmak önemli’

Türkiye Akademik Diaspora Raporu’nun sunumunu Chicago Üniversitesi’nden Prof. Dr. Ufuk Akçiğit gerçekleştirdi. TBV’nin destekleriyle hazırlanan raporun sunumu öncesinde Akçiğit, şu giriş konuşmasını yaptı:

“Araştırmalarımızın merkezinde olan verimliliğe dayalı ekonomik büyüme konusunu, Türkiye’nin gelişiminde doğru politikalara önayak olabilme hedefiyle akademinin ötesine taşıma gayreti içindeyiz. Türkiye Bilişim Vakfı’nın destekleriyle hazırlanan Türkiye Akademik Diaspora Raporu ile beyin göçünün merak uyandıran etkilerine dair bir perde aralıyoruz.”

Bildiğiniz gibi genel seçimlere bir ay zamanımız kaldı. Akçiğit ve çalışma arkadaşlarının saptadığı unsurlar aslında Türkiye’nin uzun vadede bir sıçrama yapmasının yollarının da ipuçlarını içeriyor.

Akçiğit’in ‘dışarıdan sermaye bulunur, bulunmaz’ tartışmaları sürerken yaptığı şu tespitine katılmamak mümkün değil:

“Yeni ekonomik modeller tartışılıyor. Türkiye’de, bu tartışmaların genel olarak sermayeye ve sermayenin nasıl bulunacağına odaklandığını gözlem-liyoruz. Unutulmamalıdır ki uzun vadeli büyümenin en önemli belirleyicisi ekonomik verimlilik artışıdır. Ne yazık ki Türkiye gündeminde kendine pek yer bulamayan bu verimlilik eksikliği konusu, yıllardan beri asıl sorundur ve iktisadi tartışmalarımızın odağında olmalıdır.”

Bu yazıda raporda saptanan Türkiye ile ilgili bulgulara değineceğim. Akçiğit ve ekibinin çözüm ve politika önerilerini ise bir sonraki yazıda ele alacağım.

YENİ MODELLER İŞLETİLEBİLİR Mİ?

TBV Başkanı Faruk Eczacıbaşı raporun sunumu öncesinde yaptığı konuşmada farklı bir gözlükle bakılacak bir geleceğin içinde birçok fırsat barındırabileceğine dikkat çekti. Eczacıbaşı, “Acaba sorunları geleceğin fırsatlarını içerecek şekilde tanımlayabiliyor muyuz? Yıllar yılı “beyin göçü” diye damgaladığımız bir sorun kendi içinde fırsatlar barındırabilir mi? Dünyanın farklı noktalarına yayılmış verimliliği kanıtlanmış kurumlardan yararlanmak için politikalar geliştirilebilir mi? Acaba internetin yol açtığı ve gittikçe gelişen ağlarla yeni modeller işletilebilir mi? TBV olarak her alanda buna yönelik geliştirilebilecek yeni modelleri araştırmayı hedef aldık” diye konuştu. 

İŞTE BEYİN GÖÇÜNDE SON DURUM

TÜRKİYE Akademik Diaspora Raporu tüm dünyadaki Türkiye menşeili araştırma-cıları mercek altına alarak hazırlanmış. Türkiye’nin verimlilik konusunda global arenadaki yerini saptamayı ve politika önerilerinde bulunmayı hedeflemiş. “Türkiye’de beyin göçü artıyor mu? Beyin göçünün araştırmacının akademik performansına etkisi nedir? Beyin göçünün Türkiye’ye faydası olabilir mi?” sorularına cevap aramış. İşte o rapordan dikkat çeken bulgular...

* Türkiye’nin kişi başı milli geliri 1960’ların başından beri ABD’nin yüzde 20’leri seviyesinde.

* 1960’ta Türkiye’nin gerisinde olan Singapur, Güney Kore, Litvanya, Polonya, Şili, Çin 2020’lere gelindiğinde Türkiye’nin üzerinde. Bu ülkelerin hepsi bu gelişmeyi sermaye arttırmanın yanında verimliliklerine yatırım yaparak sağlamışlardır. Türkiye’nin orta gelir tuzağından çıkması verimlilik artmadan mümkün olmayacaktır.

* Ülkelerin kişi başına düşen makale ve patent sayıları, kişi başı milli gelirleriyle doğru orantılıdır. Türkiye, hem makale hem patent sayısı hem de milli gelir açısından OECD ülkelerinden bir hayli geridedir.

* Gelir eşitsizliği ile kişi başına düşen Ar-Ge araştırmacı sayısı arasında ters bir ilişki vardır. Türkiye OECD ülkeleri arasında yüksek gelir adaletsizliğine (sondan üçüncü) ve düşük araştırmacı oranına (yine sondan üçüncü) sahip gruptadır.

* Kamunun ilköğretim, ortaöğretim ve lise harcamasının milli gelire oranına bakıldığında Türkiye OECD veri tabanındaki ülkelerin arasında en gerilerde, ancak hane halkının ilköğretim, ortaöğretim ve lise eğitimi için yaptığı özel harcamaların miktarı açısından en yukarılardadır.

* OECD verisi incelendiğinde Türkiye kişi başına düşen bilimsel yayınlarda en gerilerde ancak kamunun yükseköğretim harcamasının milli gelirdeki payı açısından önlerdedir.

* Yüksek lisans ve doktora öğrencilerinin ABD’deki araştırma tez konuları incelendiğinde 1985’lerden itibaren çok büyük bir hızla büyüyen bilgisayar mühendisliği, elektrik mühendisliği gibi teknik alanlar göze çarpmıştır. Türkiye’de bu alanlar işletme, ziraat, tarih, psikoloji, din gibi alanların arkasında kalmıştır.

* Sağlık alanı Türkiye’nin en büyük araştırma alanıdır. Dolayısıyla sağlık alanında kaybedilecek ivmenin Türkiye bilim ekosistemi için etkisi ağır olacaktır.

* Tıp, bilgisayar mühendisliği, matematik gibi alanlar için Türkiye’deki üniversitelerin dünyadaki ortalama sıralaması hesaplanmış ve Türkiye’de 2000’lerin başından beri üniversitelerin neredeyse tüm bölümlerde gerilediği görülmüştür.

* Kadın araştırmacıların aktif olan Türk araştırmacılar arasındaki 1980-2020 yıllık ortalama oranı yüzde 37 iken, yurtdışında bulunmuş Türk araştırmacılar arasında oranı yüzde 28 ile çok daha düşüktür.  

* Türkiye’de kişi başına düşen araştırmacı sayısında 2015’ten sonra azalma başlamıştır. Bu durum akıllara beyin göçünde artan bir trend olabileceğini getirmiştir. Nitekim 2000’lerden beri yatay (veya kısmen azalan) bir seyir süren araştırmacıların Türkiye’den gitme olasılığı, 2015’ten sonra arttı.

KİM GİDİYOR KİM GELİYOR

* Araştırmacılar her yıl ürettikleri ortalama makale sayılarına göre beş farklı verimlilik grubuna ayrıldı. Türkiye’deki gruptakilerin yurtdışına taşınma ihtimaline ve yurtdışındakilerin Türkiye’ye dönme ihtimaline bakıldığında, beyin göçü paradoksu adı verilen tezat bir tablo ile karşılaşılıyor.

* En düşük verimli gruptan en yüksek verimli gruba gidildikçe Türkiye’deki araştırmacıların yurtdışına taşınma ihtimali artıyor. Öte yandan en yüksek gruptan en düşük gruba gidildikçe yurtdışındaki araştırmacıların Türkiye’ye dönme ihtimali artıyor.

* Türkiye beyin göçü ile en verimli araştırmacılarını kaybediyor ve tersine beyin göçü ile yurtdışındaki Türkiye menşeili araştırmacılar arasından ortalama olarak daha verimsiz olanları geri kazanıyor.

* Raporda araştırmacı bazındaki mikro veri seti ve modern ekonometrik teknikler kullanılarak bir analiz yapılmış. Beyin göçünün etkileri üzerine Türkiye’den giden araştırmacılar, Türkiye’de kalan araştırmacılar ve yurtdışından dönen araştırmacılar için önemli bulgular saptanmış.

* Gidenler: Türkiye’nin en verimli araştırmacıları,

* Kalanlar: Bulgulara göre, birlikte çalıştığı eş yazarı yurtdışına giden bir araştırmacının onunla bağlantıda kalırsa verimliliği artıyor. Yani, beyin göçü yurtdışına taşınan araştırmacı gibi, geride kalan eş yazarlar için de fayda yaratıyor.

* Dönenler: Yurtdışındaki araştırmacılar arasında ortalama olarak daha verimsiz olanlar.