Domates stratejik ürünümüzdür!

Ocak ayında  Resmi Gazete’de yayımlanan 2022/1 sayılı ihracat tebliği ile domates, kuru soğan-sarımsak, hıyar ve kornişon, fasulye, patlıcan, sivri biber, zeytin, kırmızı mercimek, portakal, mandarin, limon, karpuz, elma, zeytinyağı, kümes hayvanları, horoz, tavuk, sakatatları, yumurta, tereyağ ihracatında gerektiğinde dönemsel düzenlemeler yapma yetkisi de 31 Aralık 2022 tarihine kadar Tarım ve Orman Bakanlığı’na verildi. Böylece Bakanlık gerekli durumlarda ‘ihracı kayda bağlı ürünler’ listesine ekleme çıkarma yoluyla bu süreci daha hızlı yönetme yetkisine kavuştu. Gıda ürünleriyle ilgili hızlı karar alma bugünlerde kritik önemde. Çünkü Ukrayna savaşı, kuraklık vs etkenler nedeniyle son dönemde gıda kıtlığına yönelik endişeler giderek arttı. Rusya’nın Avrupa’ya gazı kesmesiyle birlikte tüm bunlara bir de enerji maliyeti eklendi. Avrupa’da sanayiciler bugünlerde fabrikalarını kış aylarında nasıl çalıştıracaklarını düşünüyorlar. Dünyada gıda zincirindeki bozulmanın kısa vadede giderilmesi beklenmiyor.

HİNDİSTAN’DAN BUĞDAYA YASAK

Hatırlayın mayıs ayında Hindistan, Cezayir, Malezya gibi ülkeler gıda arzını korumak ve iç piyasadaki fiyatları dengelemek için yağ, tavuk, buğday gibi temel gıda maddelerinin ihracatını yasakladılar. İşte böyle bir dönemde Türkiye’nin gıda üretimi de birden bire kritik hale geliverdi. Buğday ve diğer tahıl ürünlerimizin yanı sıra bakliyatımız, meyve sebzemiz vs aklınıza ne gelirse dünyanın radarında.

Türkiye’de fiyatıyla daima tartışma konusu olan domates için de artık ‘stratejik bir üründür’ desek sanırım abartmış olmayız. Son dönemde Hollanda başta olmak üzere bazı ülkelerin özellikle kış aylarında üretim yapacak büyük seralarla ve-veya kuruluşlarla önemli anlaşmalar yaptığı hatta bazı işletmelerin piyasa tabiriyle ‘domates veya salça üretimini kapattı’ğına ilişkin haberler de yayıldı. İşte tam da böyle bir dönemde dün Resmi Gazete’de yayınlanan bir karar ile domates konservesi ve salça ihracı kayda bağlı mallar listesine alındı. Ticaret Bakanlığı’ndan dün yapılan açıklamada bu düzenlemeyle ihracata kayıt uygulamasının getirildiği ve bir kısıtlamanın söz konusu olmadığı açıklandı.

KARAR NEDEN KRİTİK?

Özetle Bakanlık domates konservesi ve salça ihracatını gözetimi altına aldı. Öncelikle herkes bilmeli ki artık gerekli görülmesi halinde Ticaret Bakanlığı ve Tarım Bakanlığı domates, domates konservesi ve salça ihracatını tamamen yasaklayabilecek. Bu durum iki yönüyle kritik. Birincisi dünyada kıtlık endişelerinin gerçekleşmesi yani gıda ürünlerinin gerçekten tüketime yetmeme endişesi. Yani olası bir yasakla kış aylarında satışın tamamen yurtdışına kayması engellenecek. Yurtiçinde domates ve salçanın arz güvenirliği sağlanacak. İkinci hedef ise fiyat tırmanışlarının önüne geçmek. Kış aylarında domatesin kilosunun 50 TL’yi aşacağına yönelik haberler, Avrupalıların kg başına 2 Euro’yu aşan fiyat tekliflerine yönelik spekülasyonlar havada uçuşuyor. İşte hükümet olası bir fiyat tırmanışı halinde ihracat yasağı kılıcını daima elinde tutacağını şimdiden açıklamış oldu. Bu kararı, “kriz oluştuğunda değil de oluşmadan önce tedbir alındı” diye yorumlayabiliriz.

KARAR KİMİ NASIL ETKİLER?

TÜKETİCİ: Ticaret Bakanlığı’nın dün açıkladığı ihracatı kayıt alma hamlesi öncelikle tüketici için çok önemli. Domates ve salça ihracatında dönemsel olarak alınabilecek ihracat kısıtlamaları iç piyasanın dengelenmesi ve fiyat tırmanışlarının engellenmesi açısından kritik. Karar tüketicinin lehine diyebiliriz.

ÜRETİCİ: Dünkü karar sonrasında göz ardı edilmemesi gereken en önemli unsur üreticinin maliyeti. Hatırlarsanız geçtiğimiz günlerde Sera-Bir Başkanı Müslüm Yanmaz bir açıklama yapmış ve “Yüzde 238 artan bir enerji maliyetiyle, yüzde 250 artan bir gübre maliyetiyle kış geldiğinde domates fiyatı 50 TL olacak” demişti. İhracat, iç piyasa, fiyat üçgeninde üreticinin maliyetlerini de hesaba katmak ve zarar etmesine engel olmak zorundayız. Bu özellikle Türk seracılığının sürdürülebilirliği açısından kritik önemde. Ne yapılabilir derseniz özellikle enerji ve gübrede teşviklerin ciddi şekilde devreye sokulmasının ele alınması gerektiğini söyleyebilirim. Üretici için dikkatli olmamız gereken bir dönemdeyiz.

SANAYİCİ: Dün alınan bu karar en çok sanayici ve ihracatçı açısından önemli. İhracat kısıtlamasının her an devreye girebileceğini düşünerek iş yapmak artık çok daha zor olacak. Fiyat belirlemek, kontratlı işlem yapmak da artık bugün için dünden daha zor bir hale geldi diyebiliriz. Önemli olana doğru zamanda doğru kısıtlamanın gelmesi, kısıtlamaların sürekli hale gelmemesi. Yeri gelmişken belirteyim, son dönemde gübre üreticileri ihracat kısıtlamalarında özellikle de bazı ürünlerde dönemselliğin atlandığı görüşünde. Stratejik ürünlerde stratejik kararların sanayici ve ihracatçıyla birlikte alınması da çok önemli.