Düzensiz göç dosyasında Afgan göçmenler sorunu

Bunu yaparken, “Geçici Koruma” altında olanlar (3.8 milyona yakın), ikamet izni alanlar (109 bin) ve vatandaşlığa geçenler (200 bin) olmak üzere başlıca üç kategori üzerinde durduk.

Aynı zamanda fotoğrafın bütününü gösterebilmek açısından ülkemizde Suriyeliler dışında, “Uluslararası Koruma” altında olan ve Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği tarafından üçüncü ülkelere gönderilmeyi bekleyen Asya ve Afrika kökenli mültecilerin durumuna da (320 bin) dikkat çektik.

Değerlendirmeyi dayandırdığımız bütün rakamlar İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Başkanlığı’nın web sitesindeki resmi verileri ve Bakanlık yetkilerinin açıklamalarını esas alıyordu. Bu yönüyle resmi makamlar tarafından kayıt altına alınmış olan Suriyeliler ve diğer yabancıların durumunu anlatıyordu.

İÇİŞLERİ’NİN 'DÜZENSİZ GÖÇMEN' TABLOSUNA BAKINCA

Ancak Türkiye’deki yabancılar başlığını ele alırken bakmamız gereken başka kategoriler de var. Bunların başında durumları yasal bir çerçeveye oturmayan, ülkeye yaşadışı yollardan giriş yaparak kayıt dışı olan, kaçak yaşayan yabancılar geliyor. Bir kısmı Türkiye’de kalmayı tasarlarken, bir kısmı Türkiye’yi nihai varış hedefleri olan Avrupa’ya geçiş için transit olarak kullanmak istiyor.

Bu kümede bulunan kaçak göçmenlerin sayısı hakkında bir tahmin yürütebilmek güç.

Gelgelelim bu durumda olanlar tespit edildikleri noktada “Düzensiz Göçmen” statüsüne geçiyor. Bir bölümü geçici barınma merkezlerine gönderiliyor, ardından sınır dışı ediliyor. Bir kısmı mülteci olarak uluslararası korumadan yararlanmak için başvuruyor.

Yakalananların sayısı ile sınır dışı edilenlerin sayısını kıyasladığımızda, önemli bir bölümünün de Türkiye’de kaldığı çıkarımını yapabiliyoruz. Örneğin Göç İdaresi Başkanlığı’nın 15 Nisan 2022 tarihli açıklamasına göre 2016 yılından bugüne sınır dışı edilen toplam düzensiz göçmen sayısı 320 bin 172 olarak verilmiştir. Ancak aynı dönemde yakalanan düzensiz göçmen sayısı bunun çok üstündedir. Yalnızca 2019 yılında bu sayı 454 bindir.

Düzensiz göçmenler meselesini değerlendirirken önce bu durumdaki yabancıların sayısında yıllara göre gözlenen hareketliliğe bakmak gerekiyor.

İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Başkanlığı’nın web sitesinde yer alan “Yıllara Göre Yakalanan Düzensiz Göçmen Sayısı” tablosu karşımıza ilginç bir grafik çıkarıyor. Burada 2005 ile 2014 yılları arasında yakalanan düzensiz göçmenlerin yıllık sayılarının genellikle 35 bin-65 bin aralığı içinde seyrettiğini görüyoruz.

2019 YILINDA DÜZENSİZ GÖÇMEN SAYISI YARIM MİLYONA YAKLAŞMIŞ

Yakalanan kaçak sayısı Suriye içsavaşının tırmanmasıyla 2015 yılında birden 146 bine yükseliyor ve 2019 yılına kadar sürekli bir yükseliş çizgisi izliyor. 2018 ve 2019 yıllarının özellikle üzerinde durmak gerekiyor. Bu zaman kesitinde Suriye dışı faktörler çok daha belirgin. Yakalanan düzensiz göçmenlerin sayısı 2018 yılında 268 bine tırmanıyor, 2019 yılında daha da yüksek bir sıçrama yapıyor. Tam 454 bin 662 düzensiz göçmen yakalanmış 2019 yılında Türkiye’de. Yani yarım milyona yakın.

Alınan önlemlerin düzensiz göçmenlerin sayısında bir düşüşe yol açtığını, sayının 2020 yılında 122 bine düştüğünü, 2021 yılında ise 162 bine çıktığını görüyoruz. İçinde bulunduğumuz yılın ilk dört ayı için 65 bin 569 olarak veriliyor yakalanan düzensiz göçmen sayısı. Bu eğilimin yıl sonuna kadar aynen devam ettiği bir senaryoda toplam 200 bine yaklaşabilir.

Tabii son dönemde yakalanan kaçak göçmen derken, ülkeye muhtelif tarihlerde önceden giriş yapıp ülkenin batısı dahil olmak üzere pek çok noktasında kaçak olarak yaşarken yakalananları da anlamamız gerekiyor. Ancak bunlar arasında pekâlâ Türkiye’ye yakın tarihlerde giriş yapmış olanlar da bulunabilir. Her halükârda bu durumdaki göçmenlerin Türkiye’ye giriş tarihleri ve hangi illerde yakalandıklarıyla ilgili tam bir açıklık yok.

579 BİN AFGAN GÖÇMENİN KAÇI GERİ DÖNDÜ?

Şimdi gelin bu rakamları yorumlamaya çalışalım.

Yapacağımız birinci tespit, geriye dönük olarak baktığımızda, özellikle 2018-2019 yıllarında düzensiz göçte bütün kalıpları altüst eden, olağan görünmeyen bir tırmanmanın gerçekleşmiş olmasıdır. Bakanlığın verilerini esas alıp bu artışın milliyetlere göre kırılımına baktığımızda ağırlıklı faktör olarak karşımıza Afgan göçmenler çıkıyor.

Örneğin, 2019 yılında yakalanan toplam 454 bin, yani yarım milyona yakın düzensiz göçmenin neredeyse yarıya yakını Afganistan’dan gelenler. Resmi verilere göre, 2019’da 201 binin üstünde Afgan göçmen yakalanmış Türkiye’de. İkinci grupta ise 71 binle Pakistanlı kaçak göçmenler geliyor.

Bir önceki 2018 yılının kırılımında, 268 binlik toplam içinde Afganların 100 binlik bir kümeyle yine en kalabalık grubu oluşturduğu görülüyor. İkinci sırada 50 binle yine Pakistanlılar geliyor.

Göç İdaresi Başkanlığı’nın “Yıllara Göre Yakalanan Düzensiz Göçmenlerin Uyruk Dağılımı” tablosunda yalnızca 2014 ve sonrasında yakalanan düzensiz göçmenlerin dağılımı var. Yakalanan toplam kaçak sayısı 1 milyon 628 bin 882 olarak hesaplanıyor. Bu genel toplamda 579 bin kişi Afganistan’dan gelmiş. Afganların toplam kaçak göçmenler içindeki oranı yüzde 35.5’e geliyor.

Burada Pakistanlılar da 210 bin kişiyle yüzde 12.9’luk bir küme oluşturuyor.

Şimdi buradan kritik bir soruya geçebiliriz. Toplamda 579 bin olarak görünen kaçak Afganlar ne oldu?

Bakanlığın verilerine göre, ikamet izni alan Afganların sayısı 56 bin dolayında. Belli bir bölümünün geri gönderildiği, belli bir bölümünün mülteci olarak uluslararası korumadan yararlanmak istediği ve Türkiye’de kaldığı tahmin edilebilir.

Yine de mevcut veriler üzerinden 579 bin Afganlının bütünün akıbetini kesinlik içinde okuyabilmek kolay görünmüyor.

GEÇİCİ KORUMA VERİLMEYEN SURİYELİLER DE VAR

“Düzensiz Göçmenler” başlığı altındaki veriler incelendiğinde dikkat çekici bir olgu, bu statüde azımsanmayacak sayıda Suriyelinin de bulunması. “Geçici Koruma” altına alınan Suriyeliler dışında bir de bu kategoriye dahil edilmeyen “Düzensiz Göçmen” olarak işlem yapılan ayrı bir Suriyeliler kategorisi var. Bunların en azından son dönemde çatışma bölgelerinden gelmeyen Suriyeliler oldukları anlaşılıyor.

Örneğin, içinde bulunduğumuz yılın ilk dört ayında 11 bin 56 Suriyeli düzensiz göçmen yakalanmış. Geçen yıl bu şekilde 23 bin, 2020 yılında ise 17 bin dolayında Suriyeli yakalanmış. 2019 yılında ise 55 bine kadar yükselmiş kaçak Suriyelilerin girişi.

İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, 17 Şubat’ta yaptığı bir açıklamada, Şam çevresinden gelen Suriyelilere geçici koruma verilmediğini, bu statünün yalnızca çatışma, içsavaş bölgelerinden gelenlere tanındığını, Şam civarından gelenlerin direkt kampa alınacağını ve tamamının kendi ülkelerine geri döndürüleceğini duyurmuştu.

HER AY 16-17 BİN KAÇAK YAKALANIYOR

Göçmen İdaresi Başkanlığı’nın verilerini değerlendirdiğimizde şu gözlemi de yapabiliriz. Son yıllarda özellikle Suriye’den sonra İran sınırında da alınmaya başlanan duvar örme şeklindeki önlemlerle Afgan göçmenlerin kaçak yoldan girişlerinin belli ölçülerde baskılandığını söylemek mümkün. Ancak buna rağmen ülkeye bir şekilde kaçak giriş yapan Afganların yakalanması sürüyor.

Bunu gösterebilmek için yine Bakanlık verilerine başvuralım. Dün güncellenen son tabloda 5 Mayıs tarihi itibarıyla bu yılın başından itibaren yakalanan düzensiz göçmen sayısı 69 bin 128’e yükselmişti. Bu toplamın 33 bin 765’i Afganistan kökenlidir. Oranlarsak yüzde 48.8 ediyor. Yani yakalanan her iki kaçaktan biri Afgan. Ayrıca 11 bin 56 Suriyeli kaçak göçmen yakalanmış bu süre zarfında.

Özetle, düzensiz göçle mücadelede ilerleme olsa da hâlâ kat edilmesi gereken önemli bir mesafe söz konusu.