Anayasa değişikliğinde mutabakat geleneği (1)

* Hükümetin Anayasa’yı referandum gerektirmeden değiştirebilmesi için gerekli 367 sayısına ulaşabilmesi güç gözüküyor. TBMM’den 330-367 aralığındaki bir sayıyla geçen değişikliklerin ise halkoyuna sunulması gerekiyor. Meclis’te 367’lik bir destek bulmasının çok güç olduğunu bilen hükümet, değişikliği referanduma götürebileceğini belirtiyor.

12 Eylül Anayasası üzerinde 9 kez TBMM’de ve 2 kez de referandum yoluyla değişiklik yapılarak 70’in üzerinde maddesi değiştirildi. Bu değişikliklerin ezici çoğunluğu, TBMM’de ortaya çıkan büyük siyasi mutabakatlarla gerçekleşti.

Bugünkü tartışmalara ışık tutmak açısından geçmişteki değişiklikleri şöyle hatırlayabiliriz:

1) 1987 / SİYASİ YASAKLAR REFERANDUMA

Askeri rejim döneminde 1982 yılında düzenlenen referandumda kabul edilen bugünkü Anayasa üzerindeki ilk değişiklik, 17 Mayıs 1987 tarihinde gerçekleştirildi. İktidarda Turgut Özal’ın başbakanlığındaki ANAP hükümeti vardı. Bu, seçmen yaşını 22’den 20’ye düşüren, TBMM’deki milletvekili sayısını 400’den 450’ye çıkartan, anayasa değişikliği yöntemini değiştiren, ayrıca siyasi yasakları düzenleyen geçici 4’üncü maddenin kaldırılmasına kapıyı açan bir paketti. 

* SHP yasağın referanduma sunulmadan hemen TBMM’de kaldırılmasını isterken, Özal referanduma götürülmesini istedi. Bu konuda farklı düşülmesi dışında, paket rahat bir çoğunlukla, 56 ret oyuna karşılık 315 milletvekilinin evet oyuyla TBMM’den geçti. ANAP’ın yalnızca 255 sandalyesi vardı Meclis’te. Önemli ölçüde ANAP-SHP mutabakatına dayanan değişiklik paketine o tarihteki küçük DYP ve DSP grupları da destek verdi.

Burada önemli olan nokta, değişikliğin 400 milletvekilinin bulunduğu parlamentonun yüzde 78’inin desteğini almış olmasıdır. Bugünkü referandumsuz 367 eşiği, parlamentonun yüzde 66’sını temsil ediyor. 

* Yasaklar, daha sonra 6 Eylül 1987 tarihinde referanduma sunuldu ve yüzde 49.84 aleyhte oya karşılık çok küçük bir farkla yüzde 50.16 lehte oyla kabul edildi.

2) 1993 / TV’DE DEVLET TEKELİ KALKIYOR

İkinci önemli anayasa değişikliği 8 Temmuz 1993 tarihinde yapıldı. 1982 Anayasası, özel radyo ve TV kanallarını yasaklıyor, yalnızca TRT’ye izin veriyordu. Oysa 1990’ların başından itibaren Türkiye’de özel radyolarda patlama yaşanmış, ayrıca özel TV kanalları da yayına başlamıştı. Ama hepsi Anayasa’ya aykırıydı. “Radyomu istiyorum” kampanyası toplumda çığ gibi büyümüştü. 

* İktidarda Tansu Çiller’in başbakanlığındaki DYP-SHP koalisyonu vardı. ANAP ve DSP de değişikliğe onay verirken, RP “ahlaka aykırı yayınların önünü açacağı” gerekçesiyle bu tek maddelik reforma karşı çıktı. Meclis’teki 450 milletvekilinden 313’ü “evet” oyu kullandı. Değişiklik, parlamentonun yüzde 69.5’inin desteğini aldı.

3) 1995 / ANTİDEMOKRATİK MADDELER AYIKLANIYOR

12 Eylül sonrası döneminin ilk kapsamlı anayasa değişikliği 23 Temmuz 1995 tarihinde bu kez DYP-CHP koalisyon hükümeti döneminde gerçekleşti. Bu, 14 maddelik bir paketti ve önemli ölçüde 12 Eylül Anayasası’nın getirdiği yasakları kaldırıyordu. Örneğin, sendikacılara siyaset yasağını kaldırıyor, öğretim üyelerinin siyasi partilere üye olmalarına izin veriyor, partilerin kadın ve gençlik kollarını açmalarını yeniden mümkün kılıyordu. Memurlar da sendika kurabilecekti. Değişiklikle seçmen yaşı 18’e iniyor, milletvekili sayısı 450’den 550’ye çıkıyordu.

* Değişiklikler TBMM’den büyük bir mutabakatla geçti. DYP, CHP, ANAP, DSP, MHP ve BBP destek verirken, bir tek RP konsensüsün dışında kaldı. Hürriyet ertesi günü “Özlediğimiz tablo, TBMM yıllardır hasret kaldığımız bir uzlaşma tablosu sergiledi” manşetini attı. Oylamada 450 milletvekilinden 360’ı “evet” oyu kullandı. Bu, parlamentonun yüzde 80’inin desteği anlamına geliyordu.

4) 1999 / DGM’LER SİVİLLEŞİYOR

TBMM tarihinin en geniş konsensüse sahne olan anayasa değişikliklerinden biri de PKK lideri Abdullah Öcalan’ın yakalanmasından sonra DGM’lerdeki askeri üyenin çıkartılmasına ilişkin tek maddelik tasarı oldu. İktidarda Bülent Ecevit’in başkanlığındaki DSP-MHP-ANAP koalisyonu vardı. DYP ve FP de değişikliğe destek verdi. Meclis’teki 550 milletvekilinden 432’si olumlu oy kullandı. Bu parlamentonun yüzde 78’inin desteğini alması anlamına geliyordu.

(Yarın: AB tam üyelik sürecindeki anayasa değişiklikleri...)