Zamlardan kim zarar gördü?

Salih NEFTÇİ

Yeni ekonomi yönetiminin ‘‘yüksek boyutlu zam yapma'' politikası piyasalar açısından bir sürpriz oldu.

Bir süre fazla yorum yapılmadı. Biz de yeni ekonomi yönetimine bir nefes alma süresi tanıma kararı almıştık. Üzerinde ne kadar iyi düşünüldüğünü bilmediğimiz bu politikaya değinmemeyi yeğledik.

Ama konu şimdi basında ön plana çıkmış bulunuyor. Ve ilk tartışılan soru şu:

Zamlardan kim zarar görür?

Bazı yanlış anlamaları ortadan kaldırmaya çalışacağız.

ZENGİN, FAKİR

Bir mantık şu.

Zamlardan kimin zarar göreceğini saptamak istiyorsanız kimin daha çok para kazandığına bakın. Çok para kazanan, zamlardan daha zararlı çıkacaktır.

Bizim bir arkadaş ayda 700 milyon alıyor. Eve giderken bindiği taksinin şoförü 35 milyon. Arkadaşın aldığı para daha çok. Demek ki, fiyatlar aniden sıçrarsa bizim arkadaş daha çok etkilenir. Taksici zaten düşük maaş alıyor. Fazla etkilenmez.

Doğru mu?

Tümüyle yanlış.

BEKLENMEDİK ZAM VE ÜCRETLER

Bizim arkadaş ayda 700 milyon alıyor, çünkü ender rastlanan bir bilgisayar uzmanı.

Fiyatlar bir-iki ay içinde yüzde 20 sıçrarsa patronuna gider:

‘‘Patron'' der, ‘‘Son zamlar beni fena vurdu. Benim maaşa hesapta olmayan bir zam yapar mısın?''

Patron ne diyebilir? ‘‘Hayır'' dese, ertesi gün çocuk başka bir iş bulacak...

Şimdi gelelim taksiciye. Benzin fiyatları zaten yüzde 45 artmış. Araba sahibine gidip, bir de kendisi için ‘‘beklenmedik'' bir maaş zammı isteyebilir mi?

İsterse ne olur?

ÜRETİCİ

Şimdi de üreticilere bakalım.

Girdi maliyetleri bir günde yüzde 30 arttı. Üretici hemen ürettiği malın fiyatına zam yapıp bu maliyet artışının tümünü tüketiciye yansıtabilir mi?

Her zaman değil.

Otomobil, buzdolabı vs. üreticisiyse belki. Bu çeşit malları üreten birkaç firma var. Birbirlerini kollarlar. Bir üretici diğerini izler. Maliyetler fiyatlara yansır. Şirketlerin piyasa payları aynı kalır.

Ama deterjan, meşrubat üreticileri, restoran hizmetleri, market'ler... Bu çeşit şirketlerin rakibi çok. Birisi fiyatını artırsa acaba diğerleri de onun peşinden gelecek mi? Ya bazı rakipleri onu izlemez, daha düşük bir zam yapıp piyasa payı kapmaya çalışırlarsa? Daha riskli.

Ayrıca, otomobil almak isteyenin çaresi yoktur. Ama restorana ayda üç kere gideceğinize, iki kere gitseniz yer yerinden oynamaz.

Demek ki, bazı üreticiler zamlardan zarar görürken, diğerleri daha az etkileniyor.

SONUÇ

Kısacası son zamlardan zarar görecek olanlar geliri sabit olanlardır.

Örneğin emekliler, maaşları sözleşmelerle bir süreliğine saptanmış olanlar, esnek talebi olan firmalar, zaruri olmayan ürünleri üretenlerdir.

İç borçlanma programı

Hazine dün Eylül ayı için bir iç borçlanma programı açıkladı. Hazinenin bu çeşit bir iç program açıklaması gereğini Türkiye'de bundan beş yıl önce ilk kez biz savunmuştuk. Bu nedenle dünkü açıklamayı çok olumlu buluyoruz.

Ayrıca dün yapılan açıklamanın detaylarına bakınca iyi planlanmış bir programla karşı karşıya olduğumuz görülüyor. İki önemli tartışma konusu olabilir.

Birincisi dün açıklanan programın yüklü bono portföyü taşıyan kurumları nasıl etkileyeceği.

İkincisi de ekonominin koşulları. Ekonominin koşulları bundan beş yıl önceki gibi mi ?

Yarın ele alacağız.