Merkez Bankası ne yapıyor?

Salih NEFTÇİ

Merkez Bankası'nın son uygulamaları sonunda gecelik faizler, hızla aşağı çekildi.

Yani, ‘‘Para bollaştı’’. Sıkı para politikası yorumları duyulmaz oldu.

‘‘Ama’’ denecek, ‘‘Merkez Bankası aynı zamanda zorunlu döviz alımlarını durdurmadı mı? Merkez Bankası piyasadan daha az döviz alınca, daha az da TL verecek. Yani para arzı eskisi kadar hızlı artmayacak.’’

Bu bir sıkı para politikası değil mi?

YİNE AYNI SORUN

Ülkeye giren döviz bozdurulup TL'ye çevriliyor. Dövizi alan Merkez Bankası da piyasadaki TL miktarını artırmış oluyor. Yani para arzı yükseliyor.

Peki, Merkez Bankası ne yapsın? Merkez Bankası'nın dediği şu:

Zorunlu döviz alımını durduracağım.

Yanlış mı? Kitap böyle demiyor mu?

Kitaplar düşünmek için yazılmış.

Diğer bir deyimle, kitap size ne yapılması gerektiğini öğretmez. Düşünmeyi öğretir.

Yapılması gerekenler bir durumdan diğerine değişir. Her durumda yapılması gerekenlerin hepsini ayrı ayrı kitaba koymak imkânsızdır.

Onun yerine karşınızdakine düşünmesini öğretirsiniz, işin gerisini ona bırakırsınız.

AMERİKA

Yine aynı analizi yapacağız.

İktisat kitapları genellikle Amerika'da yazılmıştır. Size bir mantık öğretirken, yanında örnek de verirler.

Amerika'ya Japon Yeni giriyor. Bu yenleri Amerikan Merkez Bankası satın alırsa, para arzı artar. Çünkü piyasadan yen alır, dolar sürer.

Amerikalılar Japon Yeni'ni günlük harcamalarında kullanamazlar. Ama doları harcayabilirler.

Demek ki Merkez Bankası döviz alımını sürdürür, başka bir şey yapmazsa, ülkeye giren yabancı sermaye Amerika'da para arzını hızla artıracaktır. Bu da enflasyonist baskıları yükseltecektir.

TÜRKİYE

Türkiye'ye Japon Yeni girmez. Dolar girer, mark girer.

Yüksek dozlu bir sıcak para politikası izlendi diyelim. Ülkeye oluk gibi döviz akmaya başladı. Merkez Bankası bu dövizleri alırsa, TL verecek. Para arzı artacak.

Doğru.

Ama dövizleri almadı diyelim. Para arzı artmamış mı olacak?

Biraz dikkatli düşünelim.

Amerika'da bir taksiye binin, ödemeyi Japon Yeni veya Alman Markı ile yapmaya kalkın. Kabul etmez.

Türkiye'de taksiye binin veya bakkala gidin, balıkçıya gidin, TL yok, dolar verebilir miyim diye sorun. Ne cevap alırsınız?

Ev sahibiniz kirayı dolar olarak ödemenize itiraz mı eder?

Yoksa ‘‘daha iyi’’ mi der?

SONUÇ

Para kavramının iyi tanımlanması gerek. Merkez Bankası'nın zorunlu döviz alımlarını durdurması gerçek anlamdaki ‘‘para arzı’’nı herhangi bir şekilde azaltmıyor.

Aksine, piyasaya ‘‘değersiz, riskli’’ parayı sürmekten vazgeçip, ‘‘değerlisini’’ sürmüş oluyor.

Piyasadaki iyimserlik biraz bu nedenden arttı.

Faizler biraz da bu nedenden düştü.

---