Enflasyon getiriden nasıl arındırılır?

Salih NEFTÇİ

Umarız faizden vergi alma çabası sarpa sarmaz. Yurtdışında çalışıp tasarruflarını Merkez Bankası'nda tutan işçileri de yakından ilgilendiren bir örneği tartıştığımızda bu tehlike daha iyi anlaşılacak.

Bugün enflasyonun getirilerden nasıl arındırılacağını tartışacağız.

Basit örneklerle.

TASARRUF VE GELİR

İşin esasını aslında dünkü yazıda ele aldık.

Vatandaşın tasarrufu vergisi zaten ödenmiş paraların biriktirilmesinden oluşuyor.

Vatandaş birikmiş parasıyla 100 dolar almış bir kenara koymuş. Doların değeri, enflasyondan dolayı artarsa, buna faiz mi diyeceğiz?

Hayır. Sadece enflasyonun, hem de siyasilerin sorumlu olduğu enflasyonun, bir sonucu. 100 doların vergisi zaten ödenmiş olduğundan, işin içinde bir faiz kazancı da olmadığından, bu vatandaşın herhangi bir vergi ödememesi gerek.

Bunu Maliye yetkilileri de kabulleniyorlar.

Şimdi aynı şeyi bonolarla yapalım.

ARINDIRMA SORUNU

Adam almış vergisini ödediği parayı bonoya yatırmış. İtfa günü bundan faiz alacak, bir de kendisine ana parası geri verilecek.

Stopaj olayını, paritedeki oynamaları vs. bir kenara bırakıp basit bir hesap yapalım, haklı olup olmadığımıza dair kararı okuyucu versin.

Ben 100 milyon TL.'yi aldım, 1 Ocak 1997'de Hazine'ye verdim. Bir yıl vadeli bono aldım. Faizi diyelim yüzde 119.

Yıl sonunda elime 219 milyon TL. geçer.

Bunun ne kadarı faiz geliri? Ne kadarı vergisi önceden ödenmiş tasarrufun enflasyondan dolayı artan kısmı?

YÖNTEM

Aslında bu soruya cevap vermek için gerekli olan çalışmanın çoğunu zaten dün yaptık.

Nasıl dolapta duran 100 doların enflasyondan ‘‘şişen’’ kısmından vergi almak yanlışsa, hatta zararlıysa...

...Bonoya yatan anaparanın enflasyondan dolayı şişen kısmından vergi almak da aynı şekilde yanlış.

Peki ana para enflasyondan dolayı ne kadar şişer?

Çeşitli yöntemler kullanabiliriz.

Maliye açısından kazançlısı şu: Doların değeri belli. Döviz piyasasına bakın, doların bir yıl içinde ne kadar şiştiğini bulun. Dolardaki artış diyelim yüzde 91.

Demek ki bonoya giden 100 milyon TL. dolarda durmuş olsaydı, yüzde 91 şişecekti.

Bu hesapla gidersek bonoya yatırılan 100 milyon TL. yıl sonunda enflasyondan dolayı şişecek, 191 milyon TL. olacak. Hazine'nin yaptığı 219 milyonluk geri ödemeden 191 milyonu düşün elde ne kalıyorsa, ona bir çeşit faiz geliri diyebilirsiniz.

Burada da elde 28 milyon kalır.

Vergi alınacaksa, ancak bu paradan alınabilir.

SONUÇ

Şimdi 28'i alın, 119'a bölün. Eder yüzde 24.

Demek ki bonodan elde edilen getirinin sadece yüzde 24'ünden vergi alınabilir. Getirinin yüzde 76'sı vergi dışı kalmalıdır.

Aksi takdirde devlet tasarrufların enflasyondan dolayı şişen kısmından da vergi almış olur.

Not: Bu hesaplarda dolardaki artış yerine, 1997 yılı enflasyon oranı da kullanılabilir. Yukarıdaki mantığa göre, kullanılması gereken toptan eşya enflasyonu yüzde 91, tüketici enflasyonu ise yüzde 99'dur. Bu son rakam Maliye'nin daha az işine gelecektir. Ama aslında sade vatandaş açısından geçerli olan da budur.

---