Dünya borsalarında dram ve komedi

Salih NEFTÇİ

Dünya borsalarında yaşananlara ne kadar globalleşme dersek diyelim, olayın başka yönleri de var.

Çarşamba günü Wall Street'i ‘‘canlı’’ izliyoruz.

Aynı zamanda göz ucuyla Brezilya ve Meksika borsalarında olup bitenlere bakıyoruz.

(Wall Street, Türkiye saatiyle 16.30'da açıldığı için New York'ta gün boyu yaşananları ertesi günkü yazıya koymak zor. Bir günlük gecikme kaçınılmaz oluyor.)

İLİŞKİ

Wall Street'e bakıyoruz, New York saatiyle 11.00 civarı. Amerikan hisseleri yüzde 1 yukarı gitmiş.

Hemen Brezilya ve Meksika borsalarına dönüyoruz. Brezilya da, Meksika da hızla yukarı. Trader'lar harıl harıl kâğıt alıyorlar.

Aradan bir saat geçiyor.

Wall Street yön değiştiriyor. Başlıyor düşmeye. Fazla değil. Yüzde 1 artıdan yüzde 0.10 eksiye geçiyor.

Brezilya ve Meksika'ya bakıyoruz, hemen o anda tepki geliyor. Hisseler birden başaşağı. Panik satışlar geliyor.

Globalleşmeyi anladık. Ama bu kadarı da biraz fazla değil mi?

BAŞKASI

Anlaşılıyor ki, trader'lar kendi kurmuş oldukları mantık çerçevesinde değil, başkasına bakarak hareket ediyorlar.

Hisse senedi fiyatları şirketin performansından, ekonominin durumundan çok, başkalarının ne yapacağına göre belirleniyor.

Oysa, borsalar şirketlerin değerinin belirlendiği kurumlar.

Hisse senetleri şirketleri küçük parçalara bölüp geniş bir tabana satmaya yarıyor. Böyle birkaç bin dolar biriktirmiş olan küçük yatırımcı da büyük şirketlere ortak olabiliyor.

Bir Microsoft'un başarısından Hindistan'dan Amerika'ya tüm küçük yatırımcılar da pay alabiliyor. Bill Gates zenginleşirken, küçük yatırımcıya da bir şeyler ‘‘düşüyor.’’

Ama bu al-sat sırasında piyasa Microsoft'un ‘‘gerçek’’ değerini de belirlemiş oluyor.

FİYATLAMA

Bu durumda bir hisse senedinin fiyatının nelerden etkileneceği de ortada.

Şirketin şimdiki veya gelecekteki kazancını artıran bir olay, hisse senedinin fiyatını yükseltir.

Şirkete zarar veren bir olay hisse senedinin fiyatını düşürür.

Örneğin, değişen makroekonomik koşullar eğer şirketin kazancını etkileyecekse, şirketin hisseleri üzerinde de etkili olacak. Bu kaçınılmaz.

Ama Amerika'da hisselerin bir puan yukarı gitmesi, bir iki dakika içinde nasıl olur da Brezilya'daki veya Meksika'daki şirketlerin performansını dramatik bir şekilde etkiler?

Biz bir yol göremiyoruz.

Ama piyasaların bugünlerde verdiği tepki böyle.

Çünkü, trader'lar aldıkları veya sattıkları kâğıdın fiyatından emin değiller. Fiyatlar ‘‘normal’’ ölçülerin dışına çıkmış. Ya ‘‘fazla’’ yüksekmiş veya ‘‘fazla’’ düşmüş.

Normal fiyatlandırma yöntemleri o günkü fiyatlarla uyumsuz kalınca da yapılacak tek şey, kâğıdın fiyatını belirlemek için başkasına bakmak oluyor.