Çocuklarda merak nasıl oluşturulur?

Ama bir öğretmenin öğrencileri merakla sorular sorarken, diğer öğretmenin öğrencileri öğrenme meraklarını kaybediyor.

Bu iki öğretmen neyi farklı yapıyor ki öğrencilerinin merakları farklı düzeyde?

ARAŞTIRMA

Carnegie Mellon Üniversitesi’nden Prof. George Loewenstein, bir grup üniversite öğrencisine fMRI makinesinin içinde sorular soruyor ve daha sonra yanıtlarını veriyor.

İkinci gruba aynı soruları soruyor ama bir farkla. Yanıtları vermeden önce, öğrencilerden yanıtları tahmin etmesini istiyor. Bu sırada öğrencilerin beyin aktivasyonlarına bakılıyor. Ortaya büyük bir fark çıkıyor.

MERAK ETMEK ZEVK VERİR

Birinci grup soruların yanıtlarını öğrendiği an, beyinlerin “striatal” bölgesinde çok hareketlilik olmazken, ikinci grupta büyük bir hareketlilik oluyor. Yani, yanıtları öğrenmek birinci gruba keyif vermezken, ikinci gruba inanılmaz keyif veriyor. Peki, neden? Bunun merakla ilgisi olabilir mi?

MERAK NE DEMEK?

Merak etmek demek, bir bilgiye açlık duymak demek.

Çocuğun kafasında bir bilgi boşluğu oluşursa, çocuk o boşluğu dolduracak bilgiye açlık duyuyor. Boşluk oluşmazsa, çocuk yeni bilgiye ihtiyaç duymuyor. Merak da oluşmuyor.

O zaman bir öğretmen ilk önce çocuğun kafasında bir “bilgi boşluğu” oluşturmalı. Ama nasıl?

MERAK NASIL OLUŞUR?

İnsanlar deneyimlerini “bütünsel” bir çerçeveye, yani bir şemaya, oturtur.

Şemalar yoluyla hayatı anlamlandırır. Her yeni deneyim bir şemaya eklenir ya da yeni bir şema oluşur.

Buraya kadar sorun yok. Ama öğretmen çocuğun kafasında şema (bütünsellik) oluşturmazsa, ne olacak? Çocuk, hangi çerçevede “ne bildiğini” ve “ne bilmesi gerektiğini” bilmeyecek. Yani, bütünlük yoksa, boşluk da oluşmayacak. Bu durumda yeni bilgiye ihtiyaç duymayacak ve merak etmeyecek.

Örneğin, size 10 farklı “puzzle”dan onar parça versem, elinizde birbiriyle alakası olmayan 100 parça olur. Hangi parçalar eksik merak etmezsiniz. Ama yüz parçalık bir “puzzle” için 90 parça versem, hangi 10 parça eksik merak edersiniz. Eksik olanları talep edersiniz.

Kısacası, merakın oluşması için ilk önce bir bütünlük (şema) oluşmalı, sonra da çocuk eksik kalan yerlerin farkında olup, bunu tamamlama sürecine girmeli.

TAHMİN ETME MERAK UYANDIRIR

İşte araştırmacılar bu deneyde öğrencilere tahmin ettirerek, tam olarak bunu yapmıştır.

Öğrenciler ilk önce tahmin ederek kafalarında bir fikir oluşturmuşlardır. Yani var olan bir şemayı etkin hale getirmişlerdir.

Yanıtlar, bu şemayı tamamlayacak mı tamamlamayacak mı merak etmişlerdir.

Ama diğer grupta herhangi bir şema etkin hale getirilmemiştir. Dolayısıyla “şema boşluğunu” tamamlama ihtiyacı doğmamıştır. Onun için o bilgiyi öğrenmek çok da keyif vermemiştir.

Peki, bu süreç neden keyiflidir? Bu süreç keyifli olmasaydı, uygarlık gelişmezdi. Beyin, insanları keşfetmeye ve öğrenmeye özendirmek için bu etkinliğe zevk yüklüyor.

FARKLI PEDAGOJİ

Merakın ilk adımı bütünlük (şema) oluşturmaksa, bu bütünlük nasıl oluşturulur?

Şema; deneyim, açıklama, tartışma, tahmin etme gibi fiziksel ve bilişsel etkinlikler sonucu oluşur.

İşte iki öğretmen arasındaki fark tam olarak da budur.

Öğretmenin bir tanesi “Bugünkü konumuz bu.” diyerek derse başlıyor. Bütünselikten uzak bilgileri anlatıyor. “Striatal” bölgede hiçbir aktivasyon olmuyor. Çocuklar sıkılıyor.

Ama diğer öğretmen sınıfında tartışma ve aktif öğrenme ortamı yaratıyor.

Örneğin, çocuklar matematik sorularını çözmüyor. Onlar formülleri “açıklıyor”. Bütünsel bir çerçeveye oturtmadığımız bir şeyi açıklayamacağımız için, çocuklar “açıklama” yaparken kafalarında şemalar oluşturuyor.

KAVRAMLAR BÜTÜNSELLİK SAĞLAR

Birinci öğretmen, hayvanların özelliklerini tek tek bir bütünsellik olmadan anlatırken; ikinci öğretmen “Hayvanların biyolojik ve sosyal özellikleri çevre koşullarına göre şekillenir. ’ bütünselliği içinde tartışma yaratıyor.

Bu durumda “tavşanların hamileyken tekrar hamile kalabildiğini” öğrenen çocuk, bu özelliğin çevre koşullarına göre nasıl oluştuğunu merak ediyor.

Sonuç olarak çocuklarda merak duygusu oluşturmak için, birbirinden bağımsız bilgileri aktarmayı bırakmalıyız.

Deneyim, keşfetme, problem çözme, tartışma aracılığıyla çocukların kafasında bir bütünsellik (şemalar) oluşturmalıyız. O zaman çocuklar merak edecektir. Merak eden çocuk da öğrenme sorumluluğunu alır zaten. Onu durduramazsınız.

www.twitter.com/ozgurbolat

www.facebook.com/bolatozgur