Paul Nizan ve Aden-Arabistan

"Aden-Arabie"yi ilk kez 1965 yılının aralık ayında Maspero Yayınları’nın Quartier-Latin’in St-S«everin Sokağı’ndaki "la joie de lire" kitabevinde görmüştüm. Güzel sarışın kızın yazarkasasının yanındaki tezgáhın üzerinde duruyordu. O gün beyaz örme bir bluz giymiş olan sarışın gene "Bonjur mösyö İns" demişti.

"Petite collection maspero"dan yayınlanmış olan "Aden-Arabie"nin kapağındaki dikdörtgen çizgilerin arasında yer alan italik yazıya gömülü cümleyi okudum: "Ben de yirmi yaşımda oldum, hayatın en güzel dönemi olduğunu bana kimse söyleyemez!" Güm!

İçimi bir sıcak bastı. O sırada 29 yaşımdaydım. 6.15 frank verip kitabı aldım. Montparnasse’daki otelime günde 11 frank ödüyordum. Fransız hükümetinden ayda 480 frank burs alıyordum. Otel için ödediğim paranın yarısını da geri veriyordu Fransız hükümeti.

* * *

Paul Nizan (1905-1940) bir yarıcı çiftçinin torunu, daha sonra mühendis olan demiryolu işçisinin oğludur. Jean-Paul Sartre’ın Paris’teki ünlü Henri-IV Lisesi’nden arkadaşıydı. Paris’in Ulm Sokağı’ndaki Fransa’nın en saygın okulu Yüksek Öğretmen Okulu’na birlikte girdiler, birlikte okudular, oda arkadaşı oldular. Felsefe diploması aldı. YÖO’da okurken bir bunalım geçirip Aden’e gitti (1926-1927). Dönüşünde Fransız Komünist Partisi’ne girdi. Zamanla, Merkez Komitesi Sözcüsü bile oldu. Stalin-Hitler anlaşması üzerine FKP’den istifa etti. Bunun üzerine parti ve partililer tarafından aforoz edildi. 1940 yılında savaşta öldü.

"Aden-Arabistan"ın 1960 yılında Sartre’ın önsözüyle yayınlanmasına kadar, 40 yıl edebiyatın sessizlik zindanlarında gömülü kaldı. Sartre’ın girişimiyle yeniden doğdu ve itibarını kazandı. Paul Nizan, iki savaş arasının en önemli filozof, romancı ve düşünürlerinden biridir. Yazınsal (edebi) varlığıyla beni etkilemiş, siyasal tutumuyla ilgi odağım olmuştur.

* * *

1965’ten bu yana Paul Nizan’ın izini sürmekteyim. İlkin, Attila İlhan’ın da özel isteği üzerine, 1938 yılında Interallie ödülünü alan "Fesat"ı çevirdim. Kitap, yayınevinin basım işleriyle ilgili görevlisi öldüğü için XXIV. Bölümü eksik yayınlandı (Bilgi, 1975). Telos Yayıncılık’ı yönetirken, çeviriyi gözden geçirip eksik bölümü ekleyerek, tekrar yayınlamak ilk işlerimden biri oldu (1996). Ardından, 1998 yılında, "Eskiçağ Maddecileri"ni (Les materialistes de l’antiquite) değerli arkadaşım Prof. Dr. Afşar Timuçin’e çevirterek Telos’un Felsefe Dizisi’nde yayınladım. Ölünceye kadar yayıncılık yapacağımı, yayınevi yöneteceğimi sandığım ve iyi bir çevirmen aradığımdan öteki kitaplar için acele etmiyordum. Ancak 1999 yılı sonunda yayıncılıktan ayrılmaya kadar verdim. "Aden, Arabistan"ın yayınlanması bu nedenle mutlu etti beni.

Yayınla ilgili küçük bir eleştiri: Türkçe çevirinin kapağında "Aden, Arabistan"ın bir roman olduğu yazıyor, ama roman değil. Yergi dozu yüksek bir felsefe denemesi. Yanılgı, sanırım, kitabın Le Seuil Yayınevi’nin "Points Roman" dizisinde yayınlanan 1990 baskısından yapılmış olmasından kaynaklanıyor. Maspero’nun yayınladığı baskılarda ve öteki kitaplarında "Aden-Arabie"nin deneme (essaie) olduğu yazar.