Yılbaşı öncesi alarm... Sahte içki nasıl anlaşılır

Maalesef yılbaşı gibi tüketimin yoğunlaştığı dönemlerde sahte içkiden kaynaklanan can kaybı vakalarıyla daha sık karşılaşılıyor. Okurlarımdan başta rakı olmak üzere sahte içkiyi basit bir şekilde anlamanın yolu var mı soruları geliyor. Sahte içki satıp ölüme neden olan kişilere nasıl ceza verildiği merak ediliyor. Bu konuyu uzmanlara ve Tarım ve Orman Bakanlığı yetkililerine sordum.

DENETİMLER SIKILAŞTIRILDI

- Uzmanlar tüketicileri bilinçli olmaları konusunda uyarırken, devlette milyarlarca lira vergi kaybına neden olan sahte/kaçak içki ile mücadele için denetimleri sıkılaştırdı. Güvenlik birimleri ve Tarım ve Orman Bakanlığı ile Hazine ve Maliye Bakanlığı personelinden oluşan denetim ekipleri, yılbaşı öncesinde perakende ve açık alkollü içki satış noktalarına yönelik denetimlerini arttırdı. Bu denetimlerde satışa sunulan içkilerin üzerindeki bandroller kontrol ediliyor. Tereddütlü görünen özellikle ambalajı bozulmuş ürünlerden numuneler alınarak analize gönderiliyor. İçişleri Bakanlığı, 81 ilde eş zamanlı operasyonlar düzenleyip tonlarca kaçak etil alkol ve içki yakaladı.

HAPİS CEZALARI ARTIRILMALI

- Uzmanların sahte ve kaçak üretimin engellenmesi ile ilgili önerileri özetle şöyle:

- Yeni mevzuat değişikliği ile sahte ve kaçak üretenlerin, izinsiz ve yetkisiz etil alkol satanların daha fazla hapis cezası ile cezalandırılması sağlanmalı.

- İnsanlar fiyatlar nedeniyle etil alkol ve kaçak içkiye yöneliyor. Buna da bir çözüm bulunması gerekiyor. Kaçak içki yüzünden devletin vergisel zararı yıllık 10 milyar TL civarında

- Devlet mücadele için elinden geleni yapıyor. Ancak etil alkol internetten satılmaya devam ediyor. Etil alkolün ithalatının da daha ağır kontrollere tabi tutulması ve eczanelerden satışının kısıtlanması gerekiyor.

SON BİR NOT:

Her ne kadar devlet kurumları sahte alkollü içkiyle mücadele konusunda önemli adımlar atıyorsa da, bu mücadelenin başarılı olabilmesi için tüketicinin mutlaka bilinçli olması ve halkın sağlığını hiçe sayanlardan uzak durması gerekiyor.

UZMANLAR: TÜKETİCİNİN AYIRT ETMESİ İMKÂNSIZ

Uzmanlara göre tüketicilerin sahte etil alkolü ve sahte içkiyi gerçeğinden ayırması imkânsız. Bunun için numune alınarak, kimyasal test yapılması gerekiyor. Ancak sahte alkollü içki tüketiminden kaynaklanan ölümlerin önüne geçilebilmesi için tüketicinin bilinçli davranması çok önemli. Vatandaşların ölümcül sonuçları olan sahte rakıyı/içkiyi almamak ve tüketmemek adına uygulayabilecekleri bir dizi önlem var. Uzmanlara ve Bakanlık yetkililerine göre bu önlemler şöyle:

FİYATINA DİKKAT EDİN

Özel Tüketim Vergisi uygulandığı için 70 cl rakının üzerindeki ÖTV ve KDV toplamı 350 liranın üzerinde. Üretim maliyeti ve kârı ile bayi kârı da eklendiğinde 70 cl rakının fiyatı perakende satıcıda yaklaşık 500-600 liraya yükseliyor.  Viski, votka ve cin gibi distile alkollü içkilerde vergilendirme yöntemi de aynı. Bu ürünlerin fiyatı da aşağı yukarı aynı seviyelerde. Restoran veya bar gibi içki sunumu yapılan yerlerde fiyat çok daha yüksek. Tüketicilerin bu fiyat seviyesi altında teklif edilen ucuz distile içkiye mutlaka tereddütlü yaklaşması şart. Alkollü içkilerin Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından lisanslanmış ve Bakanlığın denetimi altındaki satış yerlerinden tedarik edilmesi gerekiyor.

ŞİŞENİZİ GÖZÜNÜZÜN ÖNÜNDE AÇTIRIN

Açık olarak alkollü içki satışı yapılan yerlerde şişenin kapalı olarak masaya getirilmesini isteyin. Şişenin bandrollü olduğundan emin olun. Dışarda alkol alacaksanız gideceğiniz yeri iyi seçin. İçki siparişi verirseniz, ambalajı ve şişedeki bandrolü çok dikkatli şekilde kontrol edin. Şişeyi garsona getirtip masada gözünüzün önünde açtırın. Bununla da kalmayarak, Bandrollü Ürün İzleme Sistemi (BÜİS) uygulamasını telefonunuza indirerek, masanıza gelen içkinin sahte olup olmadığını kontrol edebilirsiniz.

BÜİS’TEN KONTROL EDİN

Yasa gereği Türkiye’deki tüm tütün mamulü ve alkollü içki ürünlerinde bandrol/kod/kodlanmış etiket bulunması gerekli. Ürün İzleme Sistemi (ÜİS) kapsamında kullanılan güvenlikli bandroller farklı katmanlarda güvenlik özelliklerine sahip. Her bir ürün için bilgi tutan İzleme ve Takip Sistemi’ne bağlı şifrelenmiş verilerle tekil ve benzersiz şekilde numaralandırılmış durumda. Gelir İdaresi Başkanlığı’nın (GİB) BÜİS uygulaması halkın bandrolleri kontrol edebilmesi ve ürün bilgilerine ulaşabilmesini sağlıyor. Böylece, GİB 2022’den itibaren kullanıma sunduğu BÜİS uygulamasıyla tüketicileri de doğrudan denetimin bir parçası haline getirdi.

ÜCRETSİZ UYGULAMA NASIL KULLANILIYOR

IOS ve Android marketlerden ücretsiz olarak indirilebilen bu uygulama alkollü içkilerin üzerindeki bandrollerin tüketiciler tarafından cep telefonu aracılığıyla kontrolüne olanak sağlıyor. Uygulamanın telefona indirilmesinden sonra bandrolün üzerindeki karekod okutularak veya bandrol üzerindeki seri numaraları kullanılarak, ürünün orijinal olup olmadığı kontrol edilebiliyor. İçki şişesinin üzerindeki barkodu okuttuğunuz zaman ürünün sahte olup olmadığını saniyeler içinde öğrenebiliyorsunuz.

ELEKTRONİK TAKİP SİSTEMİ GELİYOR

Tarım ve Orman Bakanlığı, sahte alkollü içki üretim ve satışını engellemek için geniş çaplı tedbir paketini uygulamaya koydu. Bakanlık, yasadışı alkollü içki üretiminin ham maddesi olan etil alkolün piyasa hareketini adım adım izlemek üzere kurduğu “Etil Alkol Takip Sistemi”ni (EATS) 2024 yılının ilk çeyreğinde devreye almaya hazırlanıyor.

YASADIŞI ÜRETİM GÖRÜNÜR HALE GETİRİLECEK

Sistemin devreye girmesiyle, etil alkol üretim tesislerine yerleştirilen akış ölçer cihazlarından alınan üretim verileri ile gümrük sistemi üzerinden alınan ithalat verilerini elektronik ortamda işlenecek. Piyasaya arz edilen ürünlerin yasa dışı üretime sevkinin önüne geçilecek. Dolayısıyla sistem dışında kalacak yasadışı üretim daha kolay görünecek ve denetimi yapılacak.

SAHTE RAKIDAN ÖLÜME 25 YIL CEZA

- Kaçak içki satanların yanı sıra sahte içkileri imal eden, piyasaya süren, satan kişilere dönük ağır hapis ve para cezaları var. Sahte içkiden ölüm halinde; ilgili savcılık imal edenlere, piyasaya süren ve satan kişilere, “Olası kastla öldürmekten” 25 yıla kadar hapisle dava açıyor. Birden çok kişi ölürse, her ölüm olayı için 25 yıl hapis talep edilebiliyor. Prof. Dr. Ersan Şen, sahte içki cezalarıyla ilgili şu değerlendirmeyi yaptı:

“Sahte içki imal eden kişinin, içkinin içerisinde öldürücü nitelikteki maddenin (metanol) kullanıldığını bildiği tartışmasız olduğundan, bu kişilerin gerçekleşen ölüm neticeleri bakımından olası kastla hareket ettiğini söylemek gerekir. Böylece; sahte içkiyi imal eden failin olursa olsun diyerek ölüm sonucunu göze aldığının kabulüyle gerçekleşen her bir ölüm ve yaralanma fiilinden ayrı ceza sorumluluğuna gidilmesi gerektiği benimsemiştir. Yargıtay, sahte içkiyi satan kişilerin ceza sorumluluğunun tayininde, önceki kararlarda faillerin olası kastla sorumluluklarına gidilmekte iken, son tarihli kararlarda bilinçli taksirden sorumlu tutulmaktadırlar.

ADALETSİZ SONUÇLAR

Bilinçli taksirde; gerçekleşen her ölüm veya yaralanma neticesinden değil, toplu bir ceza tayini yoluna gidildiğinden, olası kast ile bilinçli taksir arasında ciddi bir ceza farkının olduğu, bunun adaletsiz sonuçlara neden olabildiği, bazen çok ağır bazı kabullerde de çok hafif cezalarda da faillerin cezalandırılması yoluna gidildiği görülmektedir. Bugün olası kast ile bilinçli taksir arasında yapılan ve deyim yerinde ise bıçak sırtı ayırımın sonuçları, ceza sorumluluğu ve hapis cezasının bakımından derin farklılıklar içermektedir. Olası kastta her bir neticeye ceza tayinine gidilirken, bilinçli taksirde toplu bir ceza belirlenmekte.”