Taramalar, kadınlar için daha önemli

Kadınlar sağlıklarına erkeklerden daha fazla önem verir ve bir problem olduğunu fark ettiklerinde doktora gitmekte gecikmezler. Sağlıklarına ilişkin her değişikliği dikkatle izlerler. Ne var ki aynı dikkati sağlıklarını koruma ve güçlendirme konusunda da gösterdiklerini söylemek kolay değil.
Oysa kadın sağlığındaki değişimler daha hızlı, sağlık tehditleri daha yoğundur. Kadınların biyolojik ritimleri erkeklere oranla çok değişkendir, hormonal dengeleri daha karmaşık ve hassastır. Metabolik yapılanmaları erkeklere oranla zayıftır. Kas güçleri, kemik yoğunlukları erkeklerden azdır.
Regl dönemlerinde ruhsal, hormonal ve metabolik dalgalanmalar yaşarlar. Hamileliklerinde riskleri yükselir. Bebeklerine, ihtiyaçları olan mineralleri, vitaminleri ve diğer yaşam unsurlarını mutlaka sağlama çabasına girerler.
Aslında, bu karmaşık ruhsal ve biyolojik gelgitler arasında onların nasıl bu kadar sağlıklı kaldıklarına şaşırmamak mümkün değildir. Sağlıklarına erkeklerden daha fazla özen göstermeleri belki de bu özel durumlarından, zayıf ve kırılgan yapılarından kaynaklanmaktadır.

NE SIKLIKTA YAPILMALI?
Kadınların, yılda bir kez genel sağlık taramasından geçmesini öneriyoruz. Bu taramalar sağlık risklerinin belirlenmesinde, sağlık hedeflerinin planlanmasında, bedensel ve ruhsal yapılanmalarında var olan koşulların saptanmasında çok önem taşır. Sağlık taramalarıyla yaşantılarında daha sonra oluşacak değişimler öngörülebilir. Sorunlar çok önceden tahmin edilip çeşitli önlemler, hazırlıklar planlanabilir. Biyolojik bazı değişimler daha iyi değerlendirilip yorumlanabilir.
Kısacası yıllık sağlık taramalarını düzenli olarak yaptırmak hem kadınların hem de onları izleyen doktorların işini kolaylaşır. Sağlık, tesadüfe veya şansa bırakılamayacak denli değerli bir şeydir.

NASIL YAPILMALI?
Eğer bir sağlık kuruluşu size sağlık taraması öneriyor ama işe doğrudan laboratuvar analizleriyle başlıyorsa hemen başka bir merkeze yönelmenizi öneririm. Çünkü gerçek bir sağlık riski değerlendirmesi, sizin detaylı kişisel ve ailesel sorgulamanızla başlamalıdır.
Ailenizden intikal eden genetik miras sorgulanmalı, bu mirasın olumlu-olumsuz yanlarından sizi etkileyenleri belirlemek için testler planlanmalıdır.
Sağlık geçmişiniz ayrıntılı bir biçimde araştırılmalıdır. Geçirdiğiniz hastalıklar, ameliyatlar, aşılarınız, alerjik yapınız, sigara ve alkol alışkanlığınız dikkate alınmalıdır. Mevcut hastalıklarınız, kullandığınız ilaçlar, uyku, stres sorunlarınız tek tek not edilmelidir.
Bir sonraki aşama, yaşam tarzınızın sorgulanması olmalıdır. Beslenmeniz, egzersiz alışkanlığınız, uykunuz, stresiniz, öfke ve hoşgörü düzeyiniz kayıt altına alınmalıdır.
Sosyal yaşamınız ve daha pek çok şey sorgulanmalıdır. Kısacası “yaşam bilinciniz’’ ve “yaşamınıza ilişkin seçimleriniz’’ dikkate alınmalıdır. Sağlığınızı biyolojik potansiyeliniz, genetik mirasınız ve yaşam tarzınız belirler. Sağlığınız ve riskleriniz bu üçlünün kesiştiği yerdedir.
Yıllık sağlık kontrollerinde size uygulanacak çeşitli testler sadece biyolojik potansiyelinizin belirlenmesine yarar. Hiçbir zaman bir test, testler grubu, kan, idrar veya başka beden sıvılarının analizi, MR veya tomografi gibi görüntüleme yöntemleri sizi yeterince tarif edemez. Bütün bu testler ve muayene araçları sizi incelemede kullanılan araçlardır.

SONUÇLARDAN FAYDALANIN
Sadece düzenli sağlık taramaları yaptırmakla yetinmemeli, sonuçlara göre size yapılan önerilere de uymalısınız. Sağlığınızı, tetkikten geçmiş biri olmanın rahatlığına terk etmemelisiniz. Belirlenen bulgular sonucu verilen bazı tıbbî kararlar varsa bunları “yasaklar” değil “uyarılar ve öneriler” listesi gibi görmelisiniz. Önerilere uymalı, yaşam biçiminizde en uygun değişiklikleri yapmalısınız.
Doktorunuzun önerdiği risk azaltıcı önlemlere uygun bir yaşam planı çizmelisiniz. Daha mutlu ve formda bir hayat sürmek, yaşam kalitenizi geliştirmek istiyorsanız doktorunuzla işbirliğinizi sürdürmeli, onu dinlemelisiniz. Kadınların sağlıklarına gösterdikleri ilgiyi daha çok “sağlık bilinci” edinerek yararlı bir hale getirmelerinde fayda vardır.

NOT ALIN

Yıllara göre sağlık taramaları

Aşağıdaki listeye olabildiğince uyan ve zamanı geldikçe sağlık taramalarını planlayanlar, oluşan sorunlarla daha kolay başa çıkabiliyorlar ya da hiç sorun yaşamayabiliyorlar.

25 yaşından itibaren...
- Yılda bir kez jinekolojik muayeneden geçin ve “smear testi” için rahim ağzından sürüntü aldırın. Aynı anda meme muayenenizi de yaptırmayı unutmayın.
- Son 10 yılda difteri-tetanoz ve polio aşısı “rapel”i yani tekrarı yaptırmadıysanız hemen gündeminize alın.

30 yaşından itibaren...
- Eğer gürültülü bir ortamda konuşmaları izlemekte güçlük çekiyorsanız bir KBB uzmanı ile görüşün. Her 3-5 yılda bir işitmenizi ölçtürün.
- Eğer doğum kontrol hapı kullanıyor ve sigara içiyorsanız, yılda bir kez açlık kan şekeri, kolesterol ve trigliserid düzeylerinizi ölçtürün.
- Diyabet ve/veya hipertansiyon hastasıysanız ya da Lithium ya da NSAI (steroid olmayan yangı giderici ilaçlar) tedavisi görmekteyseniz böbrek fonksiyonlarınızı değerlendirmek üzere kreatinin düzeyinize baktırın.

40 yaşından itibaren...
- Mammografi’yi gündeme getirin. Özellikle ailesinde meme kansei öyküsü olanların ilk ölçümlerini bu yaşlarda yaptırmış olması şart.
- Yılda iki kez kan basıncınızı ölçtürün. Özellikle sigara içenler, kilo fazlası olanlar daha dikkatli olmalı. Beklenen değer 140/90 mmHg’ün altında bulunmalı.
- Yılda bir kez göz uzmanına gidin. Glokom ya da maküla dejeneresansı (sarı nokta) gibi ciddi hastalıkların taraması yapılmalı.
- Hiçbir risk faktörünüz olmasa da (hipertansiyon, kilo fazlası, sigara kullanımı) her yıl kolesterol düzeyinizi ölçtürün. Erkeklerde 35 yaş, kadınlarda 45 yaşından itibaren her beş yılda bir kolesterol düzeyine bakılmalı.
- Kilo fazlanız varsa, gebelik diabeti geçirdiyseniz mutlaka kan şekeri ölçümü yaptırın. Tip II şekere hastalığı olasılığını düşünmelisiniz.

50 yaşından itibaren...
- Kemik yoğunluğunuzu ölçtürün. Erken menopoz, kemik ağrıları, nispeten hafif bir şok sonrası kırık öykünüz de varsa durumunuz daha da önem kazanır ve izlem gerektirir.
- Kolonoskopi yaptırın.
- İki yılda bir mamografi yaptırın.
- Yılda bir kez diş hekimine gidin. Diş eti çekilmelerine bağlı dişlerde çürüme ve erken kayıplar olabilir.
- Sabah yataktan kalkarken eklemlerinizde “tutukluk” yaşıyorsanız, kalktıktan bir süre sonra ancak düzeliyorsanız, eklemlerinizden biri ya da birkaçı şişip ağrıyorsa mutlaka bir romatolog ile görüşün.
Dr. Evren ALTINEL