Check-up yerine risk analizi

Fakat daha sağlıklı sonuç alabilmek için genel check-up’lar yerine kişinin sağlık riski önceliklerine göre yapılan taramaları  öneriyorum.

BİR zamanlar herkese önerilen yıllık genel sağlık taramaları ya da yaygın ismiyle “check-up”lar artık eskisi kadar rağbet görmüyor. Bu tür incelemeler adeta hazır elbiseler gibi herkese standart biçimde uygulandıklarından bazıları gereksiz yere tekrarlanıp duruyor veya çok gerekli olabilecek olanları bir türlü bu taramalarda yer bulamıyor, gözden kaçırılıyor. Neticede check-up taramaları biraz göz boyamaca, biraz da ticari bir iş haline gelebiliyor.

SAĞLIK RİSKİ ANALİZİ

Zaten bu nedenle de geçtiğimiz son on yılda sağlık taramaları bir yana bırakıldı, daha doğrusu ciddi bir değişme uğradı, yerini “sağlık riski analizleri”ne bıraktı. Bu analizlerin kapsamı, sıklıkları yaşınıza, cinsinize, risk faktörlerinize, yaşam tarzınıza, genetik mirasınıza, mevcut hastalıklarınıza ve geçmişteki sağlık sorunlarınıza göre “size özel” olarak yeniden planlanıyor. Bu şekilde planlandıklarında da hem elde edilen neticeler daha güvenli, hem de takip standartları daha yüksek hale geliyor. Her şeyden önemlisi güvenlik konusundaki tereddütler azalıyor.  Koruyucu sağlık taramalarının başlangıcında taramadan geçirilecek kişiler detaylı bir sorgulamaya tabi tutuluyor. Ne yiyip içtikleri, iyi ve kötü alışkanlıkları, yaşam tarzı seçimleri, uykuları, yeme içme tercihleri, aile/genetik sağlık öyküleri, alerji hikâyeleri gibi konular dikkatlice not ediliyor. Bunu takiben, ön bilgilerden de hareket edilerek etraflı bir fiziksel incelemeden –muayeneden- geçiriliyorlar.

KİŞİYE ÖZEL TARAMA

Kişisel sağlık değerlendirmesi ve fiziksel muayene verileri bir araya getirilerek de hangi testlerin yapılması ya da yapılmaması gerektiğine, daha doğrusu kişideki sağlık riski önceliklerine karar veriliyor. Bu incelemeler tamamlandıktan sonra o kişinin etraflı bir sağlık profili üç aşağı beş yukarı ortaya çıkacağı için geçirilmiş veya mevcut sağlık sorunları teşhis ediliyor, gelecekteki muhtemel sağlık problemleri tahmin edilmeye çalışılıyor. GEREK fiziksel incelemelerin, gerekse laboratuar analizleri (idrar-kan) ve radyolojik tetkiklerin hepsi tabii ki tam da güvenli olmuyor. Her iki incelemede de “yalancı pozitif” ya da “yalancı negatif” sonuçlar elde etmek mümkün. Sağlık taramalarında kullanılan testlerin bir kısmı var ki duyarlılıkları da, güvenilirlikleri de mükemmele yakındır. Mesela kan şekeri analizleri (açlık-tokluk), böbrek-karaciğer fonksiyonu incelemeleri, kan sayımları gibi incelemeler bu gruba girebilir. Ama yine bazıları var ki bu testlerin güvenilirlikleri de duyarlılıkları da oldukça sınırlı (kan demir düzeyleri, trigliserid seviyeleri gibi).

MAMOGRAFİ TARTIŞMALI

Jinekolojik kanserlerin en önemlilerinden biri olan rahim ağzı kanserinin tanısında kullanılan Pap Smear testi ya da sindirim sistemi kanserlerinin –özellikle kalınbağırsak kanserinin- erken teşhisi için başvurulan gaitada gizli kan testi mutlaka yapılmalıdır. Diğer taraftan meme kanseri taramalarında yararlandığımız ve son derece faydalı sonuçlar aldığımız mamografik incelemelerin hangi yaşlarda başlatılacağı ve hangi yaş gruplarında ne sıklıkta uygulanacağı, prostat kanseri taramalarında kullanılan PSA incelemelerine ne oranda güvenileceği hâlâ tartışma konusudur. Çünkü PSA rakamları kanserle ilişkisiz bazı sağlık sorunlarında da –örneğin prostatit/prostat bezi iltihaplanması durumunda- yükselebilirken, prostat kanseri mevcut olmasına rağmen normal değerlerde kalabilir.

BiR NOT

Bu testler de önemli

SON yıllarda üzerinde ısrarla durduğum, imkânı olan herkesin yaptırması gerektiğini düşündüğüm bazı testler var. Bunlar maalesef rutin check-uplarda dikkate alınmıyor. D vitamini ölçümleri (25 OH Vitamin D), B12 vitamini ölçümleri, dışkıda gizli kan tayinleri, hs-CRP testi bunlara örnektir. Gaitada gizli kan testi dışkıda gözle görülemeyecek kadar az miktardaki kanamaları tespit etmeye yarıyor. Çok basit bir test olmasına rağmen sadece bu test sayesinde kalınbağırsakta yerleşen bir tümörü veya iltihabi bir bağırsak hastalığını erken dönemde yakalamak mümkün olabiliyor.

GÖBEKLİLER İÇİN

Önerim ailenizde kolon kanseri veya iltihabi bağırsak hastalığı hikâyesi varsa kırk yaşından sonra her 1 ila 3 yılda bir bu testi yaptırınız. Elli yaş ve üstü herkesin ailevi hikâyeleri olmasa da aynı testi 1 ila 3 yılda bir tekrarlamaları gerekiyor. Hs- CRP testine gelince... Bu test özellikle damar sağlığını araştırmada çok önemli. Vücuttaki inflamatuar/yangısal süreçleri izlemede de müthiş duyarlı sonuçları var. Örneğin göbekli, kolesterolü, kan şekeri yüksek birinde hs-CRP seviyeleri yükselmeye başlamışsa bu o kişide damar duvarında yangısal bazı problemlerin devreye girdiğine işaret ediyor. Bilindiği gibi bu süreçler bir süre sonra kalp krizi veya felçle neticelenebiliyor.

Ne Yapmalı

Aralıklarla kontrol şart

ANLATMAK istediğim şey şu: Eğer düzenli sağlık kontrolleri yaptırarak sağlığınızın bugününü anlamak ve geleceğine ilişkin güvenilir fikirler elde etmek istiyorsanız bunun öyle pek de kolay başarılabilecek bir iş olmadığını bilmelisiniz. Doğru olanının kişiye özel planlanmış sağlık riski araştırmaları olduğunu unutmamalısınız. Testleriniz normal çıktı, doktorunuz “Her şey yolunda” işareti verdi diyerek yaşam tarzınızdaki –varsa eğer- yanlışları sürdürmemeli ya da bazı yanlışları sisteminize dâhil etmeyi düşünmemelisiniz. Bu incelemelerin belirli aralıklarla yapılması gerektiğini bilmek de önemli bir noktadır.

Sağlığınızı Yönetin

‘Bana bir şey olmaz’ demeyin

UNUTMAYIN! Hayatımızdaki pek çok süreç gibi sağlığımıza ilişkin süreçler de yönetilebilir, önceden tahmin edilebilir, erken tanımlandıklarında daha kolay baş edilebilir şeylerdir. Başımıza gelen şeylerin çoğu öyle zannettiğimiz gibi elini kolunu sallaya sallaya ve rasgele gelmez. Sağlıklı olma durumu “beyaz”, hastalanma hali “siyah” ise eğer beyazdan siyaha geçiş süreci, yani “gri alan” oldukça geniş ve uzunca bir süreçtir. “Bana bir şey olmaz” demeyin, “acı patlıcanı kırağı çalmaz” diye düşünmeyin, “battı balık yan gider” atasözünü ise aklınıza hiç getirmeyin. Kendinize her zaman, her yaşta dikkat edin, sağlığınıza her zaman, her yaşta özen gösterin ve dikkatle izleyin...