Çocuğunuzu yalandan uzak tutun

Çocuklar soyut kavramları algılamaya başlamalarıyla birlikte yedi yaşlarında muhakeme etmeye, 11 yaşlarında da doğruyla yanlışı yetişkinlere yakın ayırt etmeye başlar. Bu ayırt etmede aldığı ahlaki eğitim ve gördüğü modeller etkili olur.
Kültür2000 Koleji Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Birimi Koordinatörü Figen Yılmaz’a göre, doğru olmayan şeyler söylemek daha çok 3-7 yaş arasındaki çocuklarda oyun esnasında görülüyor. Bunun nedeni de hayalle gerçeği ayırt edememek. İşte bu dönemde çocuğun hayallerini ‘yalan’ olarak adlandırmaktan kaçınmak gerekiyor. Yedi yaşından sonra çocuk hayalle gerçeği daha iyi ayırt ediyor ve bu tür davranışlar çoğunda kendiliğinden azalıyor.

ERGENLİKTE SOSYAL YALAN SÖYLEYEBİLİR

Yılmaz, yalanla ilgili olarak ailelere uyarılarda da bulunuyor: “Çocuk ergenlik dönemine girdiğinde yalanın türü ve içeriği değişir. Gençler, nezaket, gönül alma gibi nedenlerle ve tümüyle bilinçli bir davranışla yalana başvurur ki bu tür yalan ‘sosyal yalan’ adını alır. Sürekli yalan söylemek, çocuğunuzun yaşıtlarıyla ilişkilerini etkiler ve zayıf toplumsal ilişkiler en sonunda akademik başarısını azaltır. Yalanın hangi durumlarda söylendiğini anlamak, ne yapacağınız konusunda da fikir verebilir. Ayrıca, her yaş ve cinsiyetten çocuk arasında yalanın yaygın olduğunu bilmek de sizi aşırı tepki göstermekten alıkoyabilir.”
Bazı çocuklarsa sırf ilgi çekme ya da anne-babayı taklit etme amacıyla yalan söyleyebiliyor. Hele ki yalanın ona bazı avantajlar sağladığını saptarsa... Bir de buna arkadaşlarının “Benim gibi yapamıyorsun, çünkü korkuyorsun” ya da “Gerçeği söylemekte hata ediyorsun” türünden yönlendirmeleri eklenir. Böylece çocuk yaptığı bir hatada kendini masum gösterip cezadan kurtulmasını öğrenmiş olur.

KÖTÜ ÖRNEK OLMAYIN

Yılmaz’a göre, yetişkinler kendi aralarında ve daha da önemlisi çocuklara yalan söyleyerek büyük hata yapıyor: “Bunun da ötesinde yetişkinler bazen çocuğun yalan söylemesini istiyorlar. Örneğin ‘Dün evdeydik diyeceksin’ ya da ‘Bunu yaptığımı babana söylemeyeceksin’ gibi tembihleriyle bilinçsizce çocuğu yalana iterler. Yalan söylemenin empoze edilişi açık bir şekilde olmayabilir, örnek olma da bir tür telkindir. İstemediği bir yere gitmemek için başının ağrıdığını bahane eden anne, sofrada çocuğuna ellerini yıkayıp yıkamadığını sorduğunda çocuk yemeğe başlamak için olumlu yanıt verecektir. Bundan sonra her durumda isteğine uygun yanıt arar ve bundan suçluluk duymaz.”
Çocuğunuz, sizin başkalarıyla dürüst ve açık ilişki kurduğunuzu ne kadar sık görürse, bunu o kadar taklit edecektir. Doğru söylemesine yardımcı olacak şey olduğu gibi kabul edilme duygusudur.

Çocuklar neden yalan söyler?

Özlem duydukları, gerçek olmasını istedikleri şeyler için yalan söylerler. (Annesinden ayrı yaşayan bir çocuğun her gün annesinin kendisini aradığını söylemesi, babasız büyüyen bir çocuğun arkadaşlarına babasıyla yaptıklarından söz etmesi gibi).
İhtiyaç duyduğu ilgi ve sevgiyi yalanla sağlamayı deneyebilir.
Anne-babanın beklentisinin yüksek olduğu durumlarda, çocuk onları hayal kırıklığına uğratmama çabasıyla yalan söyleyebilir.
Aileye aşırı bağımlılık sonucu anne babayı üzme ve sevgilerini kaybetme korkusuyla üzüntü ve sıkıntı veren bir gerçeğin reddedilmesi yalanı ortaya çıkarabilir.
Eleştirilen çocuk, hata yapmış olmaktan ve küçük düşürülmekten korkar hale gelir. Bu da onun yalana başvurmasına sebep olabilir.

Nasıl önlersiniz?

Her durumda kabul edilip sevildiğini hissettirin.�
Ondan beklentilerinizde yapabileceklerini hesaba katmalısınız.�
Eğitiminde onu yalana itecek fiziksel ve sözel şiddet kullanılmamalı.
Anne-babaların çocuklarının yalanlarına tepki verme yöntemleri bu davranışı ortadan kaldırabilir, güçlendirebilir ya da hayat boyu devam eden bir alışkanlık haline dönüştürebilir. Çocukların uydurduğu gerçek dışı hikâyeler ve masallardan ürken, onların böyle hayaller kurmasını engelleyen anne babalar istemeden yalan söyletebilirler.
Korkuyu çocuk yetiştirmede bir araç olarak kullanan ailelerin çocuklarında yalan söyleme davranışına, diğer çocuklara oranla daha sık rastlanır. Bu nedenle çocuk eğitiminde korkutmaya yer verilmemeli.
Çoğu kez onaylanma ihtiyacı nedeniyle yalan söylüyor olabilir.
Dürüst davrandığında anne- babanın memnuniyetini çocukla paylaşması iyi bir ödül olabilir. Çocuk hatalı bir davranış yaptığında yalana başvurmuyorsa hem dürüst olması pekiştirilmeli hem de davranışının sorumluluğunu alması sağlanmalı.

 * Yalan söylediğini fark ettiğinizde bunu anladığınızı belirtin.
* Onların yaşına uygun olmayan programların (dizi, magazin, yarışma vs) izlenmesinin önüne geçilmeli. Televizyon izleme süreleri kontrol altına alınmalı. Unutmayalım ki yalan öğrenilen bir davranıştır.