Ücretsiz izinde tüm merak edilenler

Koronavirüs salgını nedeniyle ücretsiz izin konusu gündemde. Faaliyetini durduran işyerleri çalışanlarına ücretsiz izin veriyor. İşveren, kısa çalışma ödeneğine başvursa da ödenekten yararlanma şartlarını yerine getiremeyen çalışanlar, ücretsiz izne çıkarılıyor. İşveren, çalışanı işten çıkarmadan, başta sigorta primi olmak üzere maliyeti azaltmak için kimi çalışanlarını ücretsiz izne ayırıyor. Özetle, koronavirüs salgını nedeniyle istekleri dışında ücretsiz izne ayrılan çok çalışan var. Bu durum, okuyuculardan gelen sorulardan da anlaşılıyor. Nitekim Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, ücretsiz izne çıkarılanlara yönelik maaş desteği başlatacaklarını da açıkladı.

Okuyuculardan gelenlere baktığımda kimileri, işverenin, ücretsiz izne çıkartıp çıkartamayacağını soruyor; kimileri, haklarını öğrenmek istiyor, kimileri de ücretsiz izin döneminde hem kendisini hem de ailesinin genel sağlık sigortasından yararlanıp yararlanamayacağını merak ediyor. Ücretsiz izin konusunda tam bir bilinmezlik hakim. Hepsine tek tek değineyim.

İŞVERENİN HAKKI YOK

Kimlerin ücretsiz izin kullanacağı ve ne süreyle kullanacağının sınırları belli. Birincisi, doğum izni sonrası çocuğun bakımı ve yetiştirilmesi için çalışan kadınlar isterlerse ücretsiz izin hakkından yararlanabilir. Birinci doğum için 60 gün, ikinci doğum için 120 gün, sonraki doğumlar için de 180 gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin kullanabilirler. Sadece doğum yapan anneler değil, 3 yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek çalışanlar da ücretsiz izin hakkına sahipler. İkincisi, ücretli izinlerini, uzak bir yerde geçirecek olan çalışanlar, isterlerse gidiş-dönüş yolda geçirecekleri süreyi –ki, bu da dört gün- ücretsiz izin olarak alabilirler. Bunların dışında hiçbir şekilde ücretsiz izin uygulaması bulunmuyor; iş kanunu da bunların dışında ücretsiz izni tanımlamıyor.

SAĞLIK SİGORTASINA DİKKAT!

Bu dönemde olduğu gibi ücretsiz izin uygulanabilir mi? İşveren tek taraflı, ‘ücretsiz izne çıkardım’ diyemez. Mutlaka çalışanın rızası ile ve iki tarafın ortaklaşa anlaşması ile uygulanabilir. Daha açık bir anlatımla; koronavirüs salgını nedeniyle işveren, sıkıntı yaşadığını ortaya koyup, çalışana ücretsiz izin vermek istediğini söyleyebilir; çalışan da bunu kabul ederse ancak o işyerinde ücretsiz izin uygulanabilir. Aksi durum yasaya aykırıdır. Ancak istisnai bir durum daha var. Yukarıda belirtiğim ücretsiz izin durumlarının dışında yine işveren ile çalışanın anlaşması ve işverenin de bu durumu belgelemesi halinde bir yıl içinde bir ayı aşmamak kaydıyla ücretsiz izin uygulanabiliyor. Bu bir ayda çalışan genel sağlık sigortasından yararlanabilir ancak bir ayı geçti mi sağlık sigortası hakkı biter.

ÜCRETSİZ İZNE ÇIKARILANLARI NELER BEKLİYOR?

* Ücretsiz izine çıkarılan çalışanın sosyal güvenlik primleri ödenmez.

* Bir yıl içinde bir ayı aşmamak kaydıyla ve iki tarafın anlaşmasıyla uygulanan ücretsiz izinde; bir ay içinde çalışanın genel sağlık sigortası devam eder ve devletin sunduğu sağlık hizmetinden hem çalışan hem de bakmakla yükümlü olduğu kişiler yararlanabilir.

* Ancak bir ayı geçerse genel sağlık sigortası biter. Bundan sonra çalışan ya kendi primini ödeyerek genel sağlık sigortasını devam ettirir ya da gelir testine girer ve primleri ödeyecek gücü yoksa devlet karşılar. Bu aşamada panik olmaya da gerek yok. Çünkü bu yılın başında yapılan bir düzenleme ile genel sağlık sigortası prim borcu olanlar 2020 yılı sonuna kadar devletin sunduğu sağlık hizmetlerinden yararlanabilecek.

* Eğer çalışanla anlaşmadan işveren ücretsiz izin uygulamasına giderse çalışan, iş anlaşmasını tek taraflı bitirebilir. Bu durumda da işveren çalışanın başta kıdem tazminatı olmak üzere tüm haklarını ödemek zorundadır. Eğer işveren ödemiyorsa, o zaman çalışan yasal yola başvurup, tüm haklarını hukuki yol üzerinde alabilir.