Kaç para yatırırsan yatır, kesinti 100 lira

6 milyon kişiyi ilgilendiren ve yıllardır şikâyet konusu olan BES kesintileri yeniden düzenlendi. İlk 5 yıl giriş aidatı, yönetim gideri yerine tek kesinti yapılacak, 5 yıldan sonra ise kesintiler kalkıyor. Fon giderleri ise katılımcıya iade edilecek.

HAFTALARDIR, Bireysel Emeklilik Sistemindeki (BES) kesintilere yönelik yeni düzenleme yapılacağını yazıyorum. Nihayet geçen hafta beklenen düzenleme yapılıp, açıklandı ve yıllardır şikayet konusu olan kesinti oranları da düşürüldü. Ancak gündemin yoğunluğu nedeniyle 6 milyon kişiyi yakından ilgilendiren bu değişiklik arada kaynadı gitti.
Yeni düzenleme ile kesinti oranlarında nelerin değiştiğini elimden geldiğince ve anlaşılır biçimde anlatmaya çalışayım. Eminim, ‘bu kadar zor mu?’ diyeceksiniz: Zor ve karışık. Emeklilik şirketleri, yeni düzenlemeyi hem sistemdeki mevcut kişilere hem de yeni gireceklere anlatabilecekler mi; açıkçası, şüpheliyim. Hadi, başlayalım bakalım.
Ama önce, sistemdeki mevcut kesintiler ve oranlarından bahsedeyim. Bugün bireysel emeklilik katılımcılarından giriş aidatı, şirket yönetim gideri ve fon işletim gideri adı altında üç farklı kesinti yapılıyor. Giriş aidatı; sisteme ilk girişte peşin ödeneceği gibi istenirse gelecek yıllarda ya da sistemden çıkışınıza göre ertelenerek ödenebiliyor ki, bugün için bu kesinti oranı 120 lira ile 750 lira arasında değişiyor. Emeklilik şirketleri yönetim gideri adı altında da sisteme ödenen katkı payları üzerinden yıllık yüzde 2 kesinti yapıyorlar ki, yılda bin 200 lira yatırıyorsanız, 24 lirasını şirket kesiyor. Son olarak kişilerin fon tercihine göre yıllık yüzde 1.09 ile 2.28 arasında değişen oranlarda fon işletim gideri alınıyor. Kaba bir hesapla, aylık 150 lira katkı payı ödeyerek, sisteme giren ve giriş aidatını da peşin ödemeyi tercih eden bir kişiden; ilk yılın sonunda 190 liraya yakın kesinti yapılıyor.

ERKEN ÇIKIŞTA NE OLACAK?

Gelelim, yeni düzenleme ile nelerin değiştiğine. Hemen belirteyim, yeni kesinti oranları 1 Ocak 2016’da başlayacak ve giriş aidatı, şirket yönetim gideri olarak farklı oranlarda kesintiler artık yapılamayacak. İlk 5 yılda, katılımcılardan tek bir kesinti yapılacak. Bu kesinti de her yıl için aylık brüt asgari ücretin yüzde 8,5’ini geçemeyecek. Yani, sisteme kaç para yatırırsanız yatırın; emeklilik şirketi, asgari ücrete bağlı belli bir miktar kesinti yapacak ki, bugünkü asgari ücrete göre bu rakam, 100 lira. Asgari ücret arttıkça kesinti de o oranda artacak.
Ancak, 5 yıl içinde sistemden çıkarsanız emeklilik şirketi, ertelenmiş giriş aidatı adı altında toplu bir kesinti yapabilecek. Örnekle anlatayım: 3’üncü yılda sistemden ayrılacaksınız, bu süre içinde de sizden 300 lira kesinti yapıldı; şirket, birikiminizden 200 lira daha kesecek, böylece 5 yıllık toplam 500 liralık kesintiyi, 3’üncü yılda çıkarken sizden alacak. Beş yıldan sonra ise emeklilik şirketi giriş aidatı ve şirket yönetim gideri adı altında hiçbir kesintisi yapamayacak.

FON KESİNTİLERİ DEĞİŞMEDİ

Gelelim, fon kesintilerine. Şunu belirteyim, fon işletim kesintilerinde herhangi bir indirim yapılmadı ama belli bir yıldan sonra kesintilerin katılımcıların hesaplarına iade edileceği bir sistem getirildi. Hali hazırda yüzde 1.09 ile en düşük kesinti yapılan fon grubu, hazine bonosu ve devlet tahvilinden oluşan fonlar ki, katılımcıların büyük çoğunluğu birikimlerini bu fon grubunda değerlendiriyor. Kamu, özel sektör ve kıymetli maden fonlarından ise yıllık yüzde 1.91; tüm hisse senedi fonlarından ise yıllık yüzde 2.28 fon işletim gideri kesintisi yapılıyor.
Yeni düzenlemede, 5 yıl için fon işletim gideri altında yine bu oranlarda kesintiler yapılacak. Ancak, altıncı yıldan itibaren, katılımcının seçtiği fon grubuna göre yapılacak bu kesintilerin yüzde 2,5’i senenin sonunda kişinin emeklilik hesabına iade edilecek ve bu iade işlemi her yıl 2.5 puan artarak devam edecek.
Örneğin, 5 yılın sonunda sistemdeki toplam birikiminiz 10 bin lira ise ve bunu da hisse senedi fonlarında değerlendiriyorsunuz; altıncı yılın başında sizden 228 lira (yüzde 2.28) kesinti yapılacak. Senenin sonunda ise 57 lira (yüzde 2.5’i) hesabınıza iade edilecek ve her yıl bu iade tutarı 2.5 puan artarak devam edecek.
KATILIMCILARIN DURUMU
Yeni düzenlemede değişiklikler bu kadarla da sınırlı değil. Bireysel emeklilik sisteminde 6’ıncı yıldan itibaren giriş aidatı, şirket yönetim gideri ve fon işletim gideri dahil tüm kesintilere de sınırlama getirildi. Buna göre; 6. yılda yapılacak tüm kesintilerin toplamı, katılımcının o yıldaki devlet katkısındaki toplam paranın yüzde 60’ını, 7. yılda yüzde 70’ini, 8. yılda yüzde 80’ini, 9. yılda yüzde 90’ını, 10. yıl ve sonrasında yüzde 100’ünü geçmeyecek. Daha açık şöyle anlatayım: Diyelim ki, 6. yılınızdasınız ve devletin sizin adınıza yatırdığı yüzde 25’lik katkınızın toplamı 2 bin lira oldu. Emeklilik şirketinin 6 yıl boyunca sizden kestiği giriş aidatı, yönetim gideri ve fon işletim gideri kesintileri bin 200 lirayı (devlet katkısının yüzde 60’ı) geçmeyecek.
Yeni düzenleme 2016’nın başında uygulanacak. İlk 5 yıl tek kalem kesinti, 5 yıldan sonra giriş aidatı ile şirket yönetim gideri kesintisi yapılmamasına yönelik düzenleme sistemdeki mevcut kişileri de kapsayacak. Fon kesintilerinin iadesi ise 2012’in Ocak ayından itibaren başlayacak.
Evet, yeni düzenleme bir hayli karışık. Bu konuyu daha çok gündeme taşırız.
Not: Sağlık sorunu nedeniyle önümüzdeki hafta yazılarıma ara vereceğim, tekrar görüşmek üzere diyelim…

BES’te mevcut kesintiler

Sisteme ilk girişte giriş aidatı alınıyor. Bu aidat peşin ödenebileceği gibi kişinin isteği doğrultusunda ertelenebiliyor da. Peşin ödeme brüt asgari ücretin yüzde 10’unu aşamıyor. Sistemden 3 yıl içinde çıkılırsa aylık brüt asgari ücretin yüzde 75’i, 6 yıldan sonra çıkılırsa yüzde 50’si, 10 yıldan önce çıkılırsa yüzde 25’i oranında kesinti yapılıyor. Bugün için bu rakam 120 lira ile 750 lira arasında değişiyor.
Emeklilik şirketleri ödenen katkı payları üzerinde yıllık yüzde 2 yönetim gideri kesiyor.
Ayrıca birikimlerin değerlendiği fonlara göre de belli oranlarda fon işletim gideri kesiliyor. Hazine bonosu ve devlet tahvilinden oluşan para piyasaları fonlarından yüzde 1.09, kamu-özel sektör borçlanma araçları fonlarından yüzde 1.91, hisse senedi ve diğer fonlardan yüzde 2.28 kesinti yapılıyor.

Yeni kesintiler ne oldu?

İlk 5 yıl için giriş aidatı ve yönetim gideri yerine tek bir kesinti yapılacak. Her yıl yapılacak olan kesinti oranı da yıllık brüt asgari ücretin yüzde 8.5’ini geçmeyecek.
İlk 5 yıldan sonra yönetim gideri ve giriş aidatı alınmayacak.
Fon işletim giderlerinde değişiklik yapılmadı. İlk 5 yıl için yıllık; para piyasaları fonlarından yüzde 1.09, kamu-özel sektör borçlanma fonlarından yüzde 1.91, hisse senedi fonlarından yüzde 2.28 kesilecek.
Fon giderlerinde 5. yıldan itibaren iade sistemi başlayacak. 6. yılda toplam kesilen fon giderinin yüzde 2.5’i kişinin hesabına iade edilecek. İade işlemi 7 ila 14’üncü yıl arasında her yıl 2.5 puan artarak devam edecek.
Sistemde 6. yıldan itibaren tüm kesintilerin toplamı, kişinin sistemdeki yılına göre devlet katkısı tutarının belli oranını geçmeyecek. Kesintilerin toplamı, katılımcı için ödenen devlet katkısı tutarının; 6. yılda yüzde 60’ını, 7. yılda yüzde 70’ini, 8. yılda yüzde 80’ini, 9. yılda yüzde 90’ını, 10 yıl ve sonrasında ise yüzde 100’ünü aşmayacak.