Çalışan kendi emekliliğini tamamlayacak

GEÇEN, “Kıdem, BES’le birleşecek tamamlayıcı emekliliğe geçilecek” başlıklı yazımda; Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, kabine toplantısı sonrası yaptığı açıklama ile gündeme gelen tamamlayıcı emeklilik sisteminde uygulanacak modeli yazdım. Yazı sonrası okuyuculardan çokça soru ve yorum, tabii ki de eleştiri aldım. Eleştiriler malum; ‘kıdemimize dokundurmayız’ şeklinde. Konuya biraz daha açıklık getireyim.

Öncelikle şunu belirteyim, tamamlayıcı emekliliğin iki boyutu var. Birincisi bugünlerde tartışılan kıdem tazminatı boyutu; diğeri ve bana göre asıl önemlisi sigorta tarafı. Cumhurbaşkanı açıklamasında, “Tamamlayıcı emeklilik sigortası sunacak çalışma başlatacağız. İşçilerin kazanılmış hakları korunacak. Tamamlayıcı emeklilik sigortası ile ilave emeklilik desteği alınabilmesini de sağlayacağız. Devlet de elini taşın altına koyacak” demişti.

NASIL BİR MODEL OLACAK?

Geçen de yazdım, düşünülen model; kıdem tazminatını, 2017 yılında çalışanlar için başlatılan otomatik bireysel emeklilik sistemine (otomatik katılım) entegre edip, fonlu sisteme geçmek. Fonlu sistem ne demek? Çalışanın maaşından belirli bir miktarın kesileceği (az maaş alandan az, çok maaş alandan çok) işverenin de belirli oranda katılacağı, devletin de yine belirli oranda katkı yapacağı bir fon oluşacak. Her çalışanın bir hesabı olacak, bu hesaplar fonu oluşturacak, bu fondaki çalışanların birikimleri de yatırım araçlarında değerlendirilecek, birikim miktarı artacak. İşte, bu sistemin adı, tamamlayıcı emeklilik sigortası; kısa adı da TES. Bir anlamda her çalışan geleceği için kendi emekliliğini tamamlayacak; buna işveren de devlet de katkı yapacak.

HAK KAYBI OLMAYACAK

Şimdilerde de işçi, işveren sendikaları ve konunun tarafları bu sisteme kıdem tazminatı nasıl entegre edilir diye konuşup, tartışıyor. Üzerinde durulan bir iki seçenek var ama bir şey söylemek için henüz erken. Kesin olan, çalışanların bu işten hak kaybı olmayacağı. Nitekim Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanı Zehra Zümrüt Selçuk, yaptığı açıklamada, “Taraflarla müzakereler sürüyor. Masada bir iki değil birden fazla model var. Buradaki temel hedefimiz, çalışanımızın emekli olduğunda iyi bir gelir seviyesini sağlamak. Bu sistem sayesinde ikinci ve üçüncü basamağı kazandırabilmek. Kıdem tazminatında 30 güne karşı gelen yüzde 8.33 oranımız var; o oran korunacak. Birden çok model var. Gönüllü ve ihtiyari seçilecek kısmı da olacak” dedi.

Kıdem tazminatı bu sisteme entegre olmazsa, olmaz mı? Kimilerine göre olur, kimilerine göre olmaz. Ama olursa sistem başladığından 4-5 yıl içinde tamamlayıcı emeklilik sistemiyle kurulacak fon 500 milyar lirayı bulacak. Tamamlayıcı emeklilik, 2022 başında devreye girecek ve zorunlu olacak. Kimler için? İşe yeni girenler için. Emekliliğine az bir zaman kalanlar ise fonlu sisteme girmeyecek. Emekliliğine daha uzun süre olanlara ise isterlerse fonlu sisteme dahil edilecek.

2022’DE BAŞLAYACAK ZORUNLU OLACAK

TAMAMLAYICI emekliliğin sigorta boyutuna gelince; 4 senedir, 45 yaş üstü çalışanlar için otomatik BES uygulaması zaten var. Her çalışanın maaşından yüzde 3 kesiliyor, devlet de yüzde 25 katkı yapıyor. İşveren katkısı yok ve sistem gönüllü. Gönüllü olduğu için de 4 yılda, 20 milyondan fazla kişi işverenleri tarafından otomatik sistemi sokuldu, çoğunluk çıktı, bugün 5.5 milyon çalışan sistemin içinde. 2022’den itibaren bu sistem zorunlu olacak ve tamamlayıcı emekliliğe dönüşecek. İşveren de katılacak ki, işverenin aylık yüzde 0.5 ila yüzde 1 arasında katkı yapacağı konuşuluyor. Devlet de katkıya devam edecek. Bir kere daha belirteyim, çalışandan ve işverenden ne kadar kesilecek, devletin katkısı yüzde 25 devam edecek mi; bunlar henüz net değil.

İŞÇİLERİN SADECE YÜZDE 35’İ KIDEMİNİ ALABİLİYOR

KIDEM tazminatı sorun mu ki, yeni bir model aranıyor? Kamuda sorun değil, tüm kamu çalışanı kıdemini alıyor. Özel sektördeki büyük şirketlerde de pek sorun yok, kıdem ödeniyor. Ancak bundan sonrasında sorun büyük. Araştırmalara göre işçilerin sadece yüzde 30-35’i çalıştığı yerden kıdem tazminatını alabiliyor. Kimi çalışanların bir yılını doldurmadan işe giriş-çıkışı yapılıyor, kimi şirketler iflas ediyor ya da şirketi kapatıyor çalışanların tazminatını ödemiyor. Bir de buna kayıt dışı çalışmayı ekleyin. Kayıt dışı istihdam oranı yüzde 34’lerin üzerinde ve kayıt dışı çalışanların kıdem hakları yok. Bunları alt alta koyduğunuzda çalışanların yüzde 65’e yakını bir nedenden kıdem tazminatını alamıyor. Bakın, iş davalarında arabulucu başvurularına; büyük çoğunluğu kıdem tazminatından oluşuyor. 2022’de uygulamaya girecek olan tamamlayıcı emeklilik sisteminde çalışanlar kıdeminin yatıp yatmadığını ve ne kadar birikimi olduğunu kendi hesabında takip edebilecek. Çalışan bir ayda çalışsa, bir yıl da çalışsa kıdemi, hesabına işveren tarafından yatacak.