Bornova’nın Çöp Kamyonları ve Kaos Kuramı…

Kaos, ‘kargaşa’ anlamına gelen Yunanca kökenli bir sözcüktür. Kaos kuramını biraz açıklamaya çalışayım. Şöyle kuvvetlice öksürün. Atmosferde küçücük bir değişiklik yaptınız, hafif bir dalgalanma oldu: Hava alıp verdiniz. Bu küçük atmosfer değişikliğinin bugün ya da yarın sonuçlarını göremeyebilirsiniz. Ama bir yıl sonra, o kuvvetli öksürüğünüz Bengladeş’te evleri yerle bir eden bir tayfuna neden olabilir belki... Bilinmez... Ya da, bir kelebeğin şöyle bir kanat çırpmasının on yıl sonra doğuracağı sonuçları bilemeyiz. Bu yüzden meteoroloji yalnızca bir haftalık tahmin yapabilir; bir yıl sonrasını tahmin edemez. Birbirine çok yakın koşullar, çok uzun bir süre sonra birbirine hiç benzemeyen durumlar yaratabilir. İşte kaos kuramı bu sorunla ilgilenir. Matematikte kaos/kargaşa var mıdır? Evet vardır. Var ki kuramı bulunmuş. Matematikten bir kaos örneği vereceğim bu yazımda…” (Kuramsal bir cinayet işlemek pahasına, özetleyerek alıntılamaya devam ediyorum. Meraklısı, verdiğim adresten, makalenin tamamına ulaşabilir).

“…1/3’ün tam nerede olduğunu hiç merak ettiniz mi? 1/3’ün nerede olduğunu bulmaya çalışacağız. Şurası kesin ki, 1/3, sıfırla bir arası bir sayıdır, yani [0, 1] aralığındadır. Ama bunu bilmek 1/3’ün tam nerede olduğunu bilmek değildir… “diye başlıyor makale. Sonra;

“…1/3’ün tam nerede olduğunu biraz daha iyi anlayalım. [0, 1] aralığını ortadan ikiye bölersek, 1/3 hangi tarafa düşer? Sağa mı, sola mı? Yani 1/3, 1/2’den küçük müdür, büyük müdür?  Elbet 1/3 < 1/2 eşitsizliği geçerlidir ve 1/3 soldaki aralığa düşer. 1/3 bu aralıklardan hangisine düşer? Yanıtı vereyim…” diye olgunlaşıyor ve tekrar soruyor  Hoca, “…1/3 sayısı, ortadan bölünen aralıkların bir soluna, bir sağına düşer. Yani, 1/2’nin soluna, 1/4’ün sağına, 3/8’in soluna, 6/16’nın sağına... Kaos bunun neresinde ?” Yanıtı yine kendisinden dinleyelim:

“…1/3 = 0,333333... eşitliğini biliyoruz. 0,333333 sayısı 1/3’e çok yakın bir sayıdır ama 1/3 değildir. 0,333333 sayısı da başlangıçta 1/3 gibi bir sola, bir sağa düşer, ama bir zaman sonra 1/3’ün davranışından tamamıyla uzaklaşır, sanki 1/3’le uzaktan yakından bir ilgisi yokmuş gibi davranır. İşte bu kaostur ! Birbirine çok yakın iki sayı, bir süre benzer biçimde davranırlar, ama bir süre sonra birinden alınan bilgi, öbürü hakkında bize hiçbir bilgi vermez... / …Görüldüğü gibi, işlemleri yaptıkça 0,3333... sayısına, yani 1/3’e yaklaşıyoruz. İşlemleri sonsuza dek yapmaya zamanımız olsaydı, tam 1/3 bulurduk. İşlemleri sonsuza dek yapamasak bile, yukarda yaptığımız gibi, sonsuz işlemin sonucunun 1/3 olduğunu matematikle buluruz…”

Aynı sitede “matematikçiler”, kendi aralarında kıyasıya tartışıyorlar bu makaleyi. Orası beni ilgilendirmiyor; çünkü ben bu düzeydeki bir matematikten zaten hiç anlamıyorum.   Anladığım şudur ki, “-Bornova Belediyesi’nin Çöp Kamyonları-, böyle bir ‘kaos kuramı’na uygun olarak çöp topluyor olmalılar !” Başka türlü olsa, konuyu tekrar tekrar bu köşeye taşımama gerek kalmazdı ve çoktan halledilmiş olurdu.

Haziran 2014’te yazdığım bir yazıda; “…çöp toplama araçlarının, sabah trafiğinin en yoğun olduğu saatlerde, aynı sokak ve/ya cadde üzerinde, 100 metre arası olmayan bidonları boşalttığını,  saniyeler içinde kamyonun arkasında üzüm salkımı gibi bir araç konvoyu oluştuğunu, dar sokaklardaki tıkanıklığı görmezden gelsek bile (?!), özellikle kavşaklara yakın noktalardaki bu zamanlama yanlışlığının, önce bütün kavşağı ve bağlı olarak, bütün geliş-gidiş yollarını nasıl kilitlediğini ve bu kilitlenmenin sonuçlarını…” resmetmiştim.

Meselenin, NESİN Hoca’nın makalesiyle benzeşen sözel yönünü ise, şöyle özetleyelim: “Bornova Belediyesi, sanki ‘çöp kamyonları’yla uzaktan yakından bir ilgisi yokmuş gibi davranıyorsa; İşte bu kaostur !”  Oysa, plânlamada yapılacak küçücük bir değişiklik, birazcık özen, birazcık farkındalık, sonuçlarını bugün ya da yarın göremesek bile (?!), bir yıl sonra, on yıl sonra olumlu sonuçlarına dokunabileceğimiz, bir kazanca dönüşecektir.