Ege’nin Korona aşısı Mart 2021’de hazır

Aşı konusunda çalışan 36 kişilik ekipte olan Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Parazitoloji Ana bilim Dalı Öğretim Üyesi, Aşı Bilim Derneği Başkanı Prof. Dr. Yüksel Gürüz’e sordum. Tabii ki söz onda: “Dünya genelinde bin kadar araştırma grubu Kovid-19 aşısını üretmek için çalışma yürütüyor. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), pek çok ülkede bu işi yapabileceğine inandığı grupların çabalarını yakından izliyor. 8 Eylül itibariyle klinik evrede toplam 34 aşı adayı mevcut. Ege Üniversitesi ARGEFAR bünyesine bağlı olarak yaptığımız DNA aşısının da içinde olduğu 145 ayrı çalışma, klinik evre öncesi denilen hayvan modeller üzerinde deneme aşaması veya öncesi durumda olan aşılar ciddiyetle izleniyor.

ÖNCE ARAŞTIRMA EVRESİ
Aşılar emek yoğun evreler içerir. İlk evre hedeflenen bir hastalık etkenine karşı bilgi toplanan, geçmiş yıllardan beri bu alanda yapılan çalışmaların derlendiği ve nasıl bir aşı geliştirilmesinin uygun olacağına karar verildiği, finansmanı için detaylı proje yazılıp TÜBİTAK veya benzer kuruluşlara destek için sunulduğu ‘ARAŞTIRMA EVRESİ’dir. Geçmiş yıllarda 2-4 yıl süren bu evre, salgın süreçlerinde ve bilgisayar teknolojisiyle aylarla ifade edilecek kadar kısalabilir.

GÖNÜLLÜLERE UYGULAMA
Bu aşamayı ‘KLİNİK ÖNCESİ’ evre izler. Doku/hücre kültüründe aday hazırlanır ve hayvan modellerinde uygulanacak aşı üretilir. Hayvan modelde aşının yan etkileri, antikor üretme kabiliyeti gibi çok önemli gelişmeler izlenir. Bu süreç de en az 2-3 ay sürer. Sonuçlar umut vericiyse ‘KLİNİK’ denilen ‘evreler başlar. 20- 80 gönüllü insanda oluşacak koruyuculuk tipi, koruyuculuğun ne kadar sürebileceği, tepkiler çok ayrıntılı izlenir. Sorun çıkmazsa daha geniş insan grupları aşılanır.

ETKİLER ÇOK SIKI İZLENİR
Risk altında olacak kişiler varsa, onlardan da bir çalışma grubu oluşturulur. Bu aşamaya yüzlerce gönüllü dahil olur. Aşının kaç dozda ve hangi yoldan yapılacağı bu evrede belli olur. Tabii aşının her türlü yan etkisi de bu evrede de sıkı izlenir. Ciddi sorun yaşanmazsa yeni evreye geçilir.

BÜYÜK GİZLİLİK İÇİNDE
Bu aşamada on binlerce gönüllüye aşı uygulanır. Aşı içermeyen enjeksiyonların (mesela; steril tuzlu su) verildiği negatif kontrol grupları çalışmaya dahil edilir. Bu aşamada ‘Çift Kör’ dediğimiz yöntem devreye girer. Aşılayan da, aşı yapılan da ne verilip alındığını bilmez. Sadece proje ekibindeki bilim insanları büyük gizlilik içinde kime ne yapıldığını bilir. Bu süreç aşı geliştirmenin en pahalı ve uzun süren kısmıdır. Çalışmalar farklı ülkelerde sürdürülür. En az 3-5 ay sürmesi beklenir.

VE YOL HARİTASI ÇİZİLİR
Aşı onaylanırsa firma/kurum için seri üretiminden sonra yeni aşama başlar. Aşılanan milyonlarca kişi her türlü yan etki ve etkinlik açısından tek tek izlenir. Aşı üretiminde kullanılan bazı teknikleri açıklamak gerekir. Araştırma evresinde her çalışma kendi yetkinliğine veya aşının nasıl üretildiğinde etkili olacağı konusundaki öngörülerine göre yol haritası hazırlar.

İNGİLTERE’DE DURDURULDU
Oxford Üniversitesi ve AstraZeneca firması ortaklığı ile yürütülen aşı çalışması, aşırı yan etkiden dolayı, 9 Eylül itibariyle durduruldu. Rusya, 12 Ağustos’ta ‘Aşımız hazır’ dedi. Aşı modelleri Oxford- AstraZeneca aşısı gibi insanda çoğalmayan viral vektör içinde üretilen bir aşıydı. Hastalığın görülmeye başladığı Mart 2020’den, ‘Aşı hazır’ dedikleri tarihe kadar böyle bir aşının üretilemeyeceğini paylaşmış ve ilgi duyanları uyarmıştım. Çin’in aşısı için de benzer saptamaları yaptım.

AYAKLARIMIZ SAĞLAM BASIYOR
Bu vesile ile Türk bilim insanlarının sadece bilimsel gerçeklerle hareket ettiğini, hayal peşinde koşmadığını, ayaklarının yere sağlam bastığını bir kere daha vurgulamak isterim. Benim de araştırma ve preklinik evresinde görev aldığım Ege Üniversitesi’nin DNA aşı adayı çalışması hayvan denemeleri aşamasındadır. Ekibimize güvenerek bize kaynak aktaran ve yakın ilgilerini esirgemeyen sağlık, sanayi bakanlarımıza ve TÜBİTAK Başkanı’na ekibimiz adına sonsuz şükranlarımı arz etmek isterim.

BAŞARISIZLIK YOK
Hedefimiz Mart 2021 başı gibi, Ege Üniversitesi’nin aşısını kullanıma hazır hale getirmektir. Hayvan deneyleri aşamasın sonrasında klinik aşamalarını Mart 2021 içinde tamamlamış olacağız. Sonrasında da yeni üretim tekniklerine geliştirirken, aşımızı mükemmelleştirmeye de devam edeceğiz. Bu süreç artık hep devam edecek. Etkin bir aşının bu tarihten önce bulunması bizim durmamızı gerektiren bir olgu değildir. Bizim aşımızın hepsinden iyi olacağını biliyoruz. Yerli ve milli olmak çok önemli bir hedeftir. Yolumuzda başarısızlık seçeneği yok.”