Tiryakilerin oruç halleri

Osmanlı dönemi ramazanlarında, tütün ve enfiye tiryakilerinin hali, sık sık fıkralara konu oluyordu.

ESKİ ramazanlarda oruç tutanların en fazla takıldığı kişilerin başında tiryakiler geliyordu. Abdülaziz Bey bu durumu “Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri” adlı kitabında şöyle anlatır: “Tütün ve bilhassa afyon tiryakisi arkadaşlarına rastlarlarsa usulü dairesinde latifeler yapar, bazı şaka kaldıranları kızdırır, tiryakilik haliyle damarlarına basarlardı.”

FIKRALARI BİLE VAR

Bu nedenle tiryakiler ve ramazan hakkında çok sayıda fıkraya rastlanır. Faik Reşad’ın Külliyat-ı Letaif’inden okuyalım: “Ramazan hilali görülmeyince oruç tutmanın caiz olmayacağını bilen bir tiryaki, hilali görmemek için evinin pencerelerini kapayıp perdeleri de sımsıkı örter; geceleri mahalle kahvesine giderken de başını önüne eğermiş. Nasılsa bir su birikintisi içinde hilalin aksini görünce ürkerek şöyle demiş: Hey mübarek! Gözüme mi gireceksin, anladık işte ramazan başlamış!”

HİCİV KONUSU

Arap edebiyatında, Ebu Nuvas, İbnü’r-Rumi ve Ebu’l-Ferec el-İsfahani ramazan ayındaki hallerini hicvetmiştir. Osmanlı edebiyatında Nedim’in veya Bosnalı Sabit’in mizahi beyitlerinde benzer ifadelere rastlamak mümkündür. Tiryakilerin ramazan halleri, yabancı gezginlerin de dikkatini çekmiştir. Osmanlı topraklarını 17’nci yüzyıl sonlarında ziyaret eden Cornelius De Bruyn’e göre, oruçluları en fazla zorlayan şey tütünsüz kalmakmış.

DEFTER KAPAMA

Reşat Ekrem Koçu, Osmanlı ramazanlarında meyhanelerin resmen kapattırıldığını yazar. Yemek tarihçisi Özge Samancı’nın Ahmed Cavid Bey’den (ö. 1803) aktardığına göre, Osmanlı’da içki sofrasının müdavimleri ramazanın başlamasından birkaç gün önce “bergandan” adı verilen bir sofrada toplanırlarmış: “Bergandan: O eğlence içki, sohbet ve toplantıya denir ki Ramazan-ı Şerif yaklaşınca kurulur. Eğlence ve içki erbabı bol bol içerek eğlenip, bıçak silme, defter kapama denir. Defter kapaması şaban-ı şerifin (ramazandan önceki ay) son gününün ismidir.”