Herkesin bir orucu var

Arapçada “savm” kelimesi, Türkçedeki oruç kelimesinin karşılığı. “Bir şeyden uzak durmak, bir şeye karşı kendini tutmak” anlamına geliyor. Yani orucun anlamı yemek yememekten daha geniş. Kuran’daki “Sizden önce gelip geçmiş ümmetlere farz kılındı” ayeti, orucun çok eski bir ibadet olduğuna işaret eder. Şintoizm, Brahmanizm/Hinduizm, Budizm ve Taoizm’de farklı biçimlerde oruç tutulur. Keza Mecûsilik, Maniheizm ve Sabiilikte de oruç vardı. Kimi oruçlar, sadece ruhban sınıfına aitti. Bazı kültürlerde krallar, tahta geçmeden önce oruç tutuyordu. “Güneşin oğlu” Japon imparatorunun oruç sonrasına özel, kutsal bir yemeği vardı. Elbette tüm kültürlerde orucun kuralları farklıdır. Yine de bazı ortak manevi değerler öne çıkar: Arınma, nefis terbiyesi ve adak olarak sunma.

PEYGAMBERLERİN İZİNDE

Abdülkadir-i Geylani (ö. 1165), Gunyetü’t-Talibin adlı eserinde şöyle yazar: “Âdem aleyhisselam, Resulullah’tan (sav) önce kendisine oruç farz kılınanlardandır”. Müslüman âlimlere göre Hz. Adem’den başlayarak diğer peygamberler de oruç tutmuştur. Örneğin oruç, Hz. Musa ve Yahudilik için önemli bir ibadettir. Yıl boyunca farklı günlere yayılmış oruçlar içinde 25 saat kadar süren Yom Kippur özel bir yere sahiptir. Yedinci ayın 10. günü tutulan bu oruçta, yemek, içmek, cinsel ilişki, yağ (eski zamanların parfümü) sürmek ve deriden yapılmış eşyalar giymek yasaktır. Yahudilikte oruç, öncelikle kefaret için tutulur. Anma, duaya hazırlık veya şükür için tutulan oruçlar da vardır. Bunun yanında dua, sadaka ve tevazu orucun uzantısıdır.

ÇEŞİTLİ BİÇİMLERİ VAR

Hz. İsa, İncil’de oruç tutarken gösterişten kaçınmanın, orucu insanların takdirini kazanmak için değil “Allah rızası için” tutmanın önemine işaret eder: “Oruç tuttuğunuz zaman, ikiyüzlüler gibi surat asmayın. Onlar oruç tuttuklarını insanlara belli etmek için kendilerine perişan bir görünüm verirler”. (Matta, 6: 14-20). Hıristiyanlıkta orucun biçimi kiliselere göre değişir. 40 günlük oruç dönemi de vardır ama oruçlar daha ziyade belirli gün ve saatlerde bazı yiyeceklerden uzak durma biçiminde uygulanır.

Oruç, tarih boyunca beden sağlığı için de tavsiye edilmiştir. Örneğin “İlaç içeceğine oruç tut” diyordu Greko-Romen düşünür ve tarihçi Plutark. Ondan 500 yıl önce yazan Hipokrat’a göre, “Hastayken yemek yemek, hastalığı beslemek” demekti...

SON YILLARDA POPÜLER

Son yıllarda sağlıklı kilo vermek, bedeni tazelemek için oruç tutmak hayli popüler. Buna İngilizcede “intermittent fasting” yani “aralıklı oruç” adı veriliyor. Aralıklı oruç diyetinin yemek yemeden geçirilen süreye bağlı olarak farklı biçimleri var. Bu konuda tüm dünyada klinik araştırmalar yapılıyor, bulgular tıp dergilerinde yayınlanıyor. Pek çok kuruluş ve hekim sağlıklı yaşam için aralıklı orucu tavsiye ediyor. Yemek şirketleri, buna uygun mönüler hazırlıyor. Elbette bu tür oruç/diyet uygulamalarının en önemli farkı, manevi öğretilerdeki beden-ruh, kalp-kalıp ilişkisinin sadece “beden/kalıp” bölümüne odaklanıyor olması.

BİR TUT, BİR TUTMA

Müslümanlıkta da orucun beden sağlığı için faydalı olduğu kabul edilir. Hadis kaynaklarına göre Hz. Peygamber “Oruç tutun ki sıhhat bulasınız” demiştir. Ayrıca oruç ramazana özgü bir ibadet değildir. Sadece “Allah rızası için” tutulanlar, “nafile” oruç olarak adlandırılır. Nafile oruçlar içinde en faziletlisi ise Davud peygamberin orucudur. Bu orucun kendine özgü bir zaman aralığı vardır. Hz. Peygamber bunu şöyle tarif etmiştir: “Bir gün tut, bir gün tutma. Bu Dâvûd’un orucudur ve oruçların en faziletlisidir; ondan daha faziletli oruç yoktur.” Önceki dinler gibi İslam da orucun bedeni yanıyla manevi tarafını bir bütün olarak görmüştür.

TASAVVUFTA KALP ORUCU

Hatta tasavvufta oruca ilaveten bir de “kalp orucu” tavsiye edilir. Yani beden oruçlu olmadığında bile gönül her an -açgözlülük, hiddet, kıskançlık, kibir, nefret- orucunda olmalıdır. Yiyecekler bedensel orucun, Allah sevgisi ise gönlün gıdasıdır. İşte bu oruca alışan kalp, hiçbir dünyevi varlığa tapmaz ama kâinattaki tüm mahlukatı “Allah rızası” için sever. Yunus Emre’nin “Yaratılanı severim Yaradan’dan ötürü” sözünün özü de budur zaten.