ABD Donanması’nın mesajındaki tablo

13 Ekim, her yıl ABD Donanması’nın doğum günü olarak kutlanıyor. Bu yılki kutlamalarda ABD Donanması’nın resmi sosyal medya hesabından yayınladığı tweet, bir anda Türkiye’nin tepkisini çekti. Haber kanalları bu tweet’i “Skandal Paylaşım” benzeri başlıklarla duyurdu. Çünkü söz konusu mesajda Türk bayraklı askerlerle çarpışan Amerikan askerlerini gösteren bir resim yer alıyor ve şöyle diyordu: “Amerikan Donanması denizcileri, 241 yıldır çetin, cesur ve hazırdır”.

Sosyal medya kullanıcılarının yanı sıra Türk Dışişleri Bakanlığı da bu paylaşıma resmi tepki gösterdi. Memnuniyetsizlik ABD’nin Ankara Büyükelçiliğine iletildi. Tüm bu tepkiler sonrası tweet yayından kaldırıldı. Peki ama ABD Donanması neden kendi tarihini anarken böyle bir resim kullanmıştı? Bu haberi ve sosyal medyadaki yorumları okurken aklıma yıllar önce izlediğim bir film geldi…

DONANMA MARŞI’NDAKİ SÖZLER

ABD’de 15 yıl önce, 19 Ekim 2001’de vizyona giren bir film “The Last Castle (Son Kale)” adını taşıyordu. Başrolünde Robert Redford’un oynadığı filmin kritik bir sahnesinde, askeri tutuklular öldürülen arkadaşlarını anarken hep bir ağızdan Deniz Piyadeleri Marşı’nı söylemişti:

“From the Halls of Montezuma,

To the shores of Tripoli,

We fight our country’s battles

In the air, on land, and sea”

(Montezuma’nın geçitlerinden

Tripoli kıyılarına,

Çarpışırız ülkemizin savaşlarında

Havada, karada, denizde)

Filmi izlerken ilk kez duyduğum bu marştaki “Tripoli kıyılarına” bölümüne takılmıştım; acaba aklıma gelen savaşı kast ediyor olabilir miydi? ABD’nin ilk denizaşırı savaşı, 1801-1825 arasındaki “Berberi Savaşları”dır. ABD o dönemde Akdeniz’de varlık gösterme çabasındaydı ancak Garp Ocakları (Cezayir, Tunus, Trablus) denizcileri karşısında etkisiz kalmışlardı. Hatta esirlerini kurtarıp dolaşım hakkı karşılığında her yıl yüklü bir bedel ödemeyi kabul etmişlerdi. “Berberi Savaşları” ise üstünlüğün ABD’ye geçmesi için bir fırsattı. Söz konusu bölgeler aslında özerk olsa da hukuken Osmanlı toprağı idi. Yani ABD ilk denizaşırı savaşını fiilen değilse bile, hukuken Osmanlı topraklarında yapmıştı! İşte Amerikan Deniz Piyadeleri’nin marşındaki “Tripoli kıyıları”, Osmanlı eyaleti olan Trablus’tu.

TWEET’TEKİ TABLO

Berberi Savaşları, o yıllarda 13 farklı eyaletin oluşturduğu ABD’de bir ‘ulusal birlik’ ruhu oluşmasında etkili olmuştur. Ayrıca 1805 Derne Savaşı’nın komutanı Stephen Decatur, Amerikan Donanması tarihinde önemli bir yere sahiptir. 1878 yılındaysa savaş ve komutanı, Deniz Malone Carter tarafından bir yağlı boya tabloda resmedilir. Elbette o dönemde bir ressamın Trablus sancağı ile Osmanlı bayrağını ayırt etmesini beklemek söz konusu değildir. İşte Donanma’nın 241. kuruluş yıldönümünde yayınlanan tweet’teki o resim, bu tablodan bir ayrıntı. 

200 YILLIK BİR SİMGE

Elbette donanma marşı, yani “Marines’ Hymn” sadece filmlerde değil, 19.Yüzyıl sonlarından beri Deniz Piyadeleri tarafından okunuyor. Bugün bile her yeni deniz piyadesi, “Tripoli kıyıları”nı, yani 1805 Derne Savaşı’nı duyarak göreve başlıyor. D.M.Carter’ın Derne Savaşı’nı idealize eden tablosu ise Washington’daki ABD Donanması Ulusal Müzesi’nde yer alıyor. Kısacası, ‘Tripoli kıyıları’ yaklaşık iki yüz yıldan uzun zamandır ABD donanması için ‘ilk zaferi’ sembolize ediyor.

Bugünlerde Türkiye ve ABD arasındaki ilişkilerin hayli karmaşık ve gergin olduğu bir dönemdeyiz. Bu ortamda, hassasiyetler yüksek. Hal böyleyken kimsenin söz konusu resmin tarihsel arka planıyla ilgilenmediği açık. İşin ilginci Türkiye’de Berberi Savaşları, “ABD’yi vergiye bağlayan ilk ve tek devlet Osmanlı’ydı” başlığı altında farklı vesilelerle daha önce gündeme gelmişti. Yani mesele aslında kamuoyuna, popüler tarihe tamamen yabancı sayılmaz. Ancak Türkiye’de bilinmeyen Berberi Savaşları’nın marşıyla, tablosuyla ABD Donanması için tarihi bir simge olduğudur. Peki ama bu simgenin söz konusu tweet’te kullanılması beklendik bir seçim mi, yoksa zamanlama manidar mı? En iyisi, bu sorunun cevabını tarihçilerden ziyade sosyal medyadaki yorumculara bırakmak.