Paşa’ya göre Ermeni sayıları

Türkiye’nin gündemini aylardan bu yana meşgul eden konferansın bu şekilde ‘láf’ üzerine şekillendiğini görünce dayanamadım ve 1915 olaylarıyla ilgili bir belge yayımlayayım dedim. İşte, 1915 olaylarının ‘mimarı’ olmakla suçlanan Talát Paşa’nın şimdi bende bulunan özel arşivinde yer alan ve daha önce hiç yayımlanmamış son derece önemli bir belge: Ermeni nüfusun 1915 olaylarının öncesinde ve sonrasında viláyetlere göre dağılımı.

AYLARDAN bu yana tartıştığımız Ermeni Konferansı ite-kaka nihayet yapıldı ve dün sona erdi.

Konferansa dinleyici olarak davet edilenler arasında ben de vardım ama gitmemeyi tercih ettim, fakat içeride konuşulanlardan ánında haberdar oldum ve söylenenlerin mahiyetini öğrenince de, gitmemekle gayet iyi yaptığımı, vakit kaybetmediğimi anladım.

ZAVALLILAR EDEBİYATI

İçlerini dökmeye çalışan katılımcıların bir kısmı 1915 Türkiyesi’nde bir soykırım yaşandığını ispat edebilmek için var güçleriyle çaba gösterirken bir kısmı işi nostaljiye vuruyor ve konuyu kulaktan dolma hikáyelere dayandırıp ‘Zavallılar nasıl da yok edildiler’ edebiyatına sarılıyor, hatta hızlarını alamayan kimi katılımcılar da, işi ‘Ermeniler’i sadece 1915’te değil, 19. yüzyılda da öldürmüştük’ demeye getiriyordu.

İŞTE BENİM BELGEM

Málum konferansta suçlama, söylenti ve boş láf cinsinden her şey mevcuttu ama böyle bir toplantıda en fazla gerekli olan şey ortada görünmüyordu: Belge...

Romancı, yayıncı, filolog, ekonomist yahut sosyolog gibisinden meslek gruplarına mensup olan ve 1915 olayları hakkında söz söyleyebilmek için mutlaka gidilmesi gereken yerlerin başında gelen Osmanlı Arşivleri’nden içeriye adımlarını bir defa bile atmamış olan katılımcılar ortaya tek bir belge koyamamış, ‘aydın’ olma iddiasıyla sadece láf etmişlerdi.

İşte, Türkiye’nin gündemini aylardan bu yana böylesine meşgul eden málum konferansın bu şekilde ‘láf’ üzerine şekillendiğini görünce dayanamadım ve 1915 olaylarıyla ilgili bir belge yayımlayayım dedim.

VİLAYETLERE DAĞILIM

Bu sayfada gördüğünüz belge, tehcirin ‘mimarı’ olmakla suçlanan sonraki senelerin sadrazamı Talát Paşa’nın şu anda bende bulunan ve tamamını yakında yayımlayacağım özel arşivinde yer alıyor ve Osmanlı İmparatorluğu’nda 1915 olaylarının öncesinde ve sonrasında var olan Ermeni nüfusun viláyetlere göre dağılımı gösteriliyor. İlk sütunda viláyetlerde 1915 sonrasında var olan Ermenilerin sayısı, ikinci sütunda da aynı viláyetlere tehcir sonrasında başka bölgelerden gelen Ermenilerin adedi bulunuyor.

SEVABINA HEDİYEM

‘Diğer bölgelerde’ başlıklı sütunda o viláyetin çevresinde yaşayan Ermeni nüfus yer alırken, son sütunda tehcir öncesinde, 1914 sayımında mevcut bulunan Ermeni nüfusun dağılımı kaydediliyor ve en altta da genel toplamlar veriliyor. Talát Paşa’ya göre, 1915 öncesinde Anadolu’da 1 milyon 256 bin 403 Ermeni yaşıyor, tehcir sonrasında bu sayı 400 bin civarına iniyor.

Konuyla ilgili olarak birinci derece kaynak olma özelliği taşıyan ve daha önce hiçbir yerde yayımlanmamış olan bu listeyi konferansın belgeden nasibini almamış olan katılımcılarına sevabına hediye ediyorum.

TEHCİR ÖNCESİ VE SONRASI RAKAMLAR

1914’teki nüfus kaydına göre Diğer bölgelerde Yabancı nüfus Şu anda bulunanyerli nüfus


Ankara 44.661 4.560 410 12.766

Musul 0 0 7.033 253

Niğde 4.939 547 850 193

İzmit 56.115 9.464 142 3.880

Kütahya 4.023 0 680 3.932

Eskişehir 8.620 1.104 1.096 1.258

Bolu 3.002 56 551 1.539

Afyonkarahisar 7.498 1.484 1.778 2.234

İçel 350 0 116 252

Karesi 8.663 1.696 124 1.852

Kayseri 47.974 6.778 111 6.650

Adana 51.723 19.664 4.257 12.263

Maraş 27.306 2.010 198 6.115

Sivas 141.000 3.993 948 8.097

Beyrut 1.224 0 1.849 50

Kastamonu 9.052 211 185 3.437

Konya 13.078 3.639 14.210 3.730

Aydın 19.710 0 5.729 11.901

Suriye 0 0 39.409 0

Zor 63 0 6.778 201

Hüdávendigár 59.038 10.251 178 2.821

Halep 37.031 19.091 13.591 13.679

Urfa 15.616 451 6.687 1.144

Erzurum 125.657 3.364 0 0

Bitlis 114.704 1.061 0 0

Van 67.792 160 0 0

Diyarbekir 56.166 1.849 0 0

Trabzon 37.549 562 0 0

Eláziz 70.060 2.201 0 0

TOPLAM 1.032.614 94.206(1) 106.910 97.247

İstanbul 80.000 0 0 80.000

GENEL TOPLAM 1.112.614 94.206 106.910 177.247

1330 sayımında Ermeni Gregoryenler’in genel nüfusu 1 milyon 187 bin 818 ve Ermeni Katolikler’in sayısı 63 bin 967’dir. Her ikisinin toplamı1 milyon 256 bin 403’den ibaret olarak gösterilmiştir. Mevcut nüfusun tamamen kaydedilmediği için, gerçek miktar 1 milyon 500 bin kadar olacağı gibi, bugün bulunan ve yukarıdaki listede görülen yerli ve yabancıların 284 bin 158 sayısına, ihtiyáten %30 kadar iláve yapmak gerekir. Bu takdirde gerçek mevcut 250 bin ile 400 bin arasında bulunmuş olur.

(1) İşbu miktar, esásen yabancı sayısına dahildir. 1914 nüfusuna nazaran 68 bin 433’dür.