Mümtaz Soysal: Derviş'siz boğazlar

Mümtaz SOYSAL

UZUN adıyla Baltık ve Uluslararası Deniz Konseyi, önemli bir kuruluş. Dünya deniz ticaretinde söz sahibi sayılabilecek birkaç kurum varsa, onlardan biri de bu konsey. Almanya ve Rusya gibi iki devin yanına İsveç, Danimarka ve hatta Norveç türünden denizci devletler de eklenince bu alanda böyle bir kuruluşun edinebileceği ağırlık kendiliğinden ortaya çıkıyor.

Kısa adıyla BIMCO diye anılan konseyin son haftalık bülteninde Türk Boğazları'na ilişkin bir yazı vardı. Biraz da Türk Deniz Araştırmaları Vakfı'nın geçen ay düzenlediği sempozyumdan esinlenerek yayınlanan o yazıda kurcalanmak istenen temel sorun şu: Bu çok tehlikeli geçitte güvenlik ve çevre korumacılığı açısından en çok endişe duyanlar kimler olabilir?

Elbet, doğal olarak, Türk resmi makamları olmalı ama, öyle olsaydı alınacak önlemler ve bunların ciddi uygulanışı bakımından şimdiye kadarki affedilmez gecikmenin de olmaması gerekirdi.

Birleşmiş Milletler'in IMO denen Uluslararası Denizcilik Örgütü mü? Kural koyma ve standart oluşturmakta bu kuruluşun rolü yadsınamaz ama, uygulamaya ve denetime gelince aynı türden birçok kuruluş gibi o da etkisiz kalabiliyor.

Yazı, asıl endişe duyanların, genellikle sanılanın aksine, büyük petrol şirketleri olduğunu savunuyor. Petrol taşıtan, hatta çoğu zaman taşımacılığı doğrudan doğruya kendi tanker filolarıyla yapan bu ünlü şirketlerin yaşanacak bir faciada uğrayacakları zarar ve özellikle de ünlerine sürülecek kara leke, İstanbul'a ve Türkiye'ye verilecek zarardan çok daha önemli sayılırmış onların gözünde. Dolayısıyla, Boğazlar'dan geçecek tankerlere uygulanacak uluslararası kuralların denetlenmesinde bu şirketler herkesten daha duyarlıymış. Çift cidarlı gövde yapımı, yani asıl teknenin çarpışmalarda yangını önleyecek ayrı bir çelik kabukla örtülmesi yahut seyir ve iletişim aygıtlarında en yeni teknolojinin kullanılması gibi önlemler onlar için büyük önem taşımaktaymış. Nitekim, petrol yüklenen iki Karadeniz limanında, yani Gürcistan'ın Supra ve Rusya'nın Novorossiyk'inde tanker denetimleri için özel mekanizmalar kurulmuş.

Ya başka limanlar?

Ya, tankerler dışında, Boğazlar'dan vızır vızır geçen irili ufaklı öbür gemiler? Her zaman tanker tankerle çarpışmıyor ki. Onlarla çarpışabilecek yahut kendi teknik eksiklikleri ve kaptanlarının yeteneksizliği yüzünden başkalarının yanlış manevralarına yol açabilecek başka tekneler de var.

Dolayısıyla, başta kendi bandırasını taşıyan gemilerin denetlenmesi ve özellikle artık iyice eskimiş olan koster filosunun yenilenmesi olmak üzere, bu konuda Türkiye'nin üzerine düşen büyük sorumluluklar, hálá çıkmayan bazı yasaların bir an önce çıkarılmasını ve geciken koster yapım kredilerinin verilmesini gerektiriyor. ‘‘Petrol Kirliliği Yasası’’ ne zaman geçecek? Amerika'nın ‘‘Coast Guard’’ına benzer geniş yetkili ve etkili bir ‘‘deniz jandarması’’ kuvveti ne zaman kurulacak?

Birkaç milyar dolarlık kredi uğruna Derviş yasalarını çıkarmak için iki ayağını bir pabuca sokan iktidar, yüz milyarlarca dolarlık zarara ve binlerce insanın yaşamına mal olabilecek bir faciadan önce gerekli önlemleri yasalaştırmak için deniz ufkundan yollanacak bir başka Derviş mi beklemektedir?