Çılgın Tolon’lar

YOKLUK yıllarıdır. Mekaniğe meraklıdır ama 30’lu yıllarda mühendislik fakültesi olmadığı için hukuk okur. PTT’de müfettiş olur. Eşek sırtında Anadolu’daki ofisleri denetleme görevi verilir. İlk iş gününde denetlenecek bir sistem olmadığını görür. ‘Bu ülke için yapılacak çok şey var’ diyerek istifa eder. Araba poryası ve dokuma tezgahı üretimiyle 1937’de iş hayatına adım atan Kamil Tolon, 1950’de de Bursa’da Türkiye’nin ilk ev tipi çamaşır makinesini yapar. Kamil Tolon’un oğlu Dara Tolon da 70’lerin başında İzmir’de ilk sanayi tipi çamaşır yıkama makinesini üretir. Tam otomatik endüstriyel tip çamaşır yıkama, kurutma, ütüleme ve katlama makinelerinde birçok önemli başarıya imza atar. Ancak Dara Tolon’un 2000’de rahatsızlanması ve 2003’te vefatıyla da Tolon Makina zor bir sürece girer. Çocuk yılları üretim bantlarında geçen üçüncü kuşak temsilcileri Ömer ve Can Dara Tolon dümene geçer. Yoğun bir mesainin ardından zor günleri geride bırakan Tolon kardeşler, yalın üretim modeliyle hem kalitelerini, hem de üretimlerini artırmayı başarır. ‘Dünya markası olma’ hedefiyle yollarına devam eden Tolon kardeşler, bugün zor pazar olarak bilinen Avrupa’ya ürün gönderiyor. Dedeleri ve babaları gibi önümüzdeki yıllarda önemli ilklere imza atmayı planlayan Tolon kardeşler, Avrupalı bir devle de güçlerini birleştirmeyi planlıyor.

Tarlaya demir çubuk diktirdiler ve...

Tolon ailesinin yaşadıkları aslında tam ‘Şu Çılgın Türkler’ tadında... Tolon Makina’nın üçüncü kuşak temsilcileri Ömer Tolon ve Can Tolon ile 77 yılı aşan bir sürecin öyküsünü konuştuk. Tolon Makina’nın genel müdürü de olan Ömer Tolon, dedesinin girişimcilik sürecini şöyle anlattı:
“Dedemin babası saray saatçısıymış. Osmanlı’nın ilk kol saatini yapmış. Dedem de babası gibi mekaniğe merakı olan biriydi. Ama, Ankara Hukuk mezunu. Üniversite yıllarında da Amerika’da popüler olan jetonla çalışan plak makinesi üretiyor. Üniversiteyi bitirince de PTT’ye müfettiş atanıyor. Anadolu’da bulunan büroları denetleme görevi veriliyor. Denetim için de bir eşek veriliyor. Yol yok malum. Denetim için gittiği Anadolu’da gördüğü manzaradan çok etkilenir. O gün istifa eder. Bu ülke için yapılacak çok şeyin olduğunu düşünür ve o gün istifa eder. 1937’de Bursa Muradiye’de araba poryasıyla dokuma tezgahı üretir. Türkiye’nin ilk santrifüjlü su pompası ve biçer-döverini üretir. 1949’da ürettiği biçer-döver için devlet alım yapma kararı almış. Ancak alacağı makine için test istemiş. Tabii dedemin dışında bu teste yabancı firmalar da katılacaktır. Dedemin test yapacağı tarlayı önceden öğrenen Avrupalı bir üretici, köylülerle anlaşır ve tarlaya demir çubuklar diktirir. Test başladığında dedemin ürettiği biçer-döverin parçaları kırılınca bu projede rafa kaldırılır. 1950’de ise dedem yine ülkenin ilk ev tipi çamaşır makinesini üretir. Tabii bu üretim onun asıl işi olur ve o tarihten sonra bütün ağırlığını bu alana verir. 1958’de fabrikası yanar. Bir anda her şeyi gider, ama 3 hafta içinde yeni bir atölye kurarak yoluna devam eder.”

O sünger tabakları nasıl yıkar?

Kamil Tolon, çamaşırın yanında bulaşık makinesi de üretmiş... Ancak insanlar bulaşık makinesinin tabak, çanakları süngerle tek tek yıkacağını, bunun da imkansız olduğunu düşünür. Her ne kadar Kamil Tolon mekanizmanın düşündükleri gibi işlemeyeceğini, bulaşıkların çok daha hijyenik yıkanacağını anlatsa da cihazın talep görmeyeceğini anlayarak üretimden vazgeçer. Dedesinin dönemin başbakanı merhum Adnan Menderes’in sınıf arkadaşı olduğunu anlatan Ömer Tolon, elektrikli motor üretimi konusunda ikili arasında geçen konuşmayı şöyle aktardı:
“Menderes, dedemden elektrikli motor üretmesini istemiş. Yurt dışından tahsisini kestiğini, çok borç olduğunu söylüyor, bu nedenle ‘Kamil sen bu makineyi üretirsin’ diyor. Dedem de seri üretime başlıyor. Önce çamaşır makinesi için 0,3 kw’ın yanına 30-40 kw’lık üretimi de ekler. Tabi elektrikli motor üretirken bakır tele ihtiyaç oluyor. Bulamayınca bakırı eritip kabloya dönüştüren makineyi de üretiyor. 1977’de dedem baypas için İsviçre’ye gidiyor. Taburcu olmadan bir gün önce bir amboliden vefat etti. Dedemin vefatıyla Tolon’un Bursa’daki serüvenin son buluyor. Çünkü babam İzmir’de sanayi tipi çamaşır makineleri üretiyordu ve Bursa’da işi devam ettirecek kimse yoktu. Hal böyle olunca da bir dönemin Sabancı’sı, Koç’u olan Kamil Tolon’un kurduğu marka, rekabetin de artmasıyla kapandı.”

BABA EV, OĞUL SANAYİ

1969’dan sonra ailenin ikinci kuşak temsilcisi Dara Tolon devreye giriyor. Almanya’da makine teknikerliği eğitimi alan ve ilk günden beri üretimde yer alan Dara Tolon, 1970’lerin başında İzmir’de Tolon Çamaşır Yıkama Makineleri’nin bayisiyle Çambdibi’nde bir atölyede sanayi tipi çamaşır yıkama makineleri üretmeye başlıyor. Ömer Tolon, o dönem yaşananları şöyle anlattı:
‘Dedemiz Bursa’da ev tipi, babam İzmir’de sanayi tipi çamaşır yıkama makinesi üretiyor. Tabii Bursa’daki üretim de durunca babam Dara Tolon bütün ağırlığı sanayi tipine veriyor. Babam 1983’te ortaklıktan ayrılıyor ve Tolon Makina’yı kuruyor. Adeta ceketini alıp çıkıyor. Sıfırdan Örnekköy’de bir hayvan barınağında üretime başlıyor. 10 yıl sonra ise İzmir Atatürk Organize Sanayi Bölgesi’ne taşındık. 2000’de babam hastalandı. 3 yıllık bir tedavi süreci oldu ama 2003’te kaybettik. Çok sıkıntılı gerileme dönemi yaşadık. Ama canla başla çalışarak şirketimizi tekrar düzlüğe çıkardık. Kendimize de ‘dünya markası’ olma hedefi koyduk. Geçmiş yıllarda ihracat yapıyorduk ama Uzak Doğu ağırlıklıydı. Karar aldık. ‘Yönümüzü Avrupa çevirelim’ dedik. Bunun için de önce kalitemizi Avrupa seviyesine çıkarmaya başladık. Şu anda bunu başardık ve Almanya, İtalya, İngiltere ve Fransa gibi zor pazarlara Tolon markasını ihraç ediyoruz. Avrupa’da ofis açıyoruz. Önümüzdeki yılda Amerika’ya açılacağız. Sıkıntılı sürecin ardından bizim tek atımlık kurşunuz vardı. Onun için sıkı çalıştık ve teknolojiye yatırım yaptık. Sonuçta Avrupalı kaliteye bakar. Bir kere hata yaptığınızda da bir daha ürün satamazsınız. Şimdi tekrar siparişler almaya başladık. Bu iyi yolda olduğumuzu gösteriyor. Avrupa pazarında artık iyi bir aktörüz.”

YALIN ÜRETİMLE GAZA BASTI

İngiltere’de makine mühendisliği okuyan ve şirketin üretim müdürü olan Can Dara Tolon da, sıkıntılı süreçte hayata geçirdiği ‘yalın üretim modeliyle’ de önemli bir atılım yapılmasında pay sahibi. Üniversitede de tez konusu ‘yalın üretim’ olan Can Dara Tolon, bu alanda yürüttüğü çalışmaları şöyle dile getirdi:
“Ben ve ağabeyim çamaşır makinesinin tamburunda doğduk ve işimize aşığız. Evimiz bile idari binanın en üst katında. ‘Nasıl daha iyi yaparız’ diye sürekli çalışıyoruz. Geçmişte şişmiş bir kadromuz vardı. Ve yeterli otomasyon da yoktu. Ama yeniden yapılanma süreci ve yalın üretim modeliyle atılım yaşadık. Şu anda tamamen otomasyona döndük. 10 yıl öncenin tam 8 katı fazla üretim yapıyoruz. Makinelerimizin yaş ortalaması 2013. 90 kişilik ekiple çalışıyoruz. 2 bin 200 makine üretiyoruz. Kapasitemiz 4 bin. 5 yılda üretimi 5 bine çıkaracağız ve yüzde 30 olan ihracatımızı da 70’e, 80’e çıkaracağız. İhracatla büyümek istiyoruz. Bizim müşteri kitlemiz de değişti. Artık A ve B’ye ürün veriyoruz. Türkiye’de fiyat odaklı bir alım var. Biz kalitemizle adımızdan söz ettiriyoruz.”

JETONLU MAKİNELER GELİYOR

Ömer Tolon, zaman zaman katıldıkları fuarda dedelerinin ürettiği çamaşır yıkama makinesini görenlerden tekrar üretilmesi yönünde talepler geldiğini belirterek, “Bugünün şartlarında bunu yapmak fantazi olur. Çok yoğun rekabet var. Ama Avrupa’da ev tipi büyüklüğünde jetonla çalışan çamaşır yıkama sistemleri var. Bunları üretmeyi düşünüyoruz. Bu ilerde Türkiye’de hayata geçecektir. Artık malum yemekler dışarıda yeniyor. Çamaşır da dışarıda yıkanacaktır. Tabii Türkiye’de algı biraz farklı. Onun için zamanı var” fikrini aktardı.

GÜCÜNE GÜÇ KATACAK

Her geçen gün yıldızı daha da parlayan Tolon Makina’ya ortaklık teklifleri de gelmeye başlamış. Ömer Tolon, Avrupalı bir firmayla görüşme halinde olduklarını aktarıyor, “Onlar bizden daha büyük makineler üretiyor. Bizim kalitemizi çok beğendiler hatta ‘bizim sizden öğreneceklerimiz var’ dediler. Bu 2015’te hayata geçebilir. Büyük ortak biz olacağız. Hatta onlar da üretimlerini buraya kaydırabilir. Bizi dünyaya pazarlayacaklar” bilgisini verdi.

KISA KISA

* Endüstriyel çamaşır yıkama ve kurutma makinesi sektörünün Türkiye büyüklüğü yaklaşık 40 milyon TL civarında. Bunun yüzde 70’ni yerli üreticilerin.
* Bir döneme damgasını vuran Tolon Çamaşır Yıkama Makineleri’nin zamanında bine yakın acentesi varmış.
* Tolon Makina bugün 20 kilodan 110 kiloya kadar çamaşır yıkama ve kurutma makineleri üretiyor.
* Kamil ve Dara Tolon’un birçok ilkte imzası var. Can Dara Tolon, bu ilkleri bir müzede toplamayı planladıklarını paylaştı.
* Yeni oluşumlar yaratan bir beyin gücü olan Kamil Tolon, 1949 Türkiye Buluş Adamları Derneği’ni kurar. İş felsefesi ‘Hammade satılmaz alınır, mamul madde alınmaz satılır’ olan Kamil Tolon, Türkiye’nin Bursa’da kurulan ilk organize sanayi bölgesinde etkin rol oynar.