Donmayı tanıyın ve nasıl korunacağınızı bilin

Hipotermi yalnızca ekstrem soğuğa maruz kalanlar için değil, denize düşen, uzun süre ve sürekli rüzgarda kalan veya yağmurda ıslanıp çabuk kuruyamayanlar için de bir tehdit. Soğuğa maruz kalanlarda, eğer zihinsel yorgunluk, koordinasyon yetersizliği, ciltte soğukluk ve solgunluk hissi gibi belirtiler varsa, hipotermi akla gelmeli. Hipotermi vücut iç ısısının normalin altına düşmesi, lokal donma ise vücudun belli bir bölgesindeki hücrelerin donmasıyla olur...

İnsanın ısıyı nasıl üretip kaybettiğini ve soğuğa tepkisini anlayabilirsek bu iki sevimsiz sorunla başedebiliriz. Isı, radyasyon, buharlaşma, konveksiyon ve kondüksiyon yoluyla kazanılır veya kaybedilir. Normalde vücudun en çok ısı kaybettiği yol radyasyon. Dış çevre soğudukça radyasyon yoluyla kaybedilen ısı da artar.

Giyimin radyasyon yoluyla ısı kaybına etkisi çok az. Radyan ısı kaybı sadece -29°C -35°C gibi soğuk havalarda etkili. Buharlaşma, yani terleme çok soğuk havalarda bile az da olsa sürer. Ayrıca nefes aldığımız havanın ısıtılması ve nemli hale getirilmesi için de ısı kaybedilir. Normal sıcaklıklarda vücut ısımızın yüzde 20-30’u buharlaşmayla atılır.

Yüksek irtifada solunum derinleştiği ve sıklaştığı için akciğerlerden ısı ve su kaybı artar; akciğerlerden günde dört litreye yakın su ve 2 bin 300 kilo kalorilik ısı kaybedilebilir. Solunum yollarından kaybedilen ısıyı azaltmanın pratik bir yolu yok. Bu durumda size düşen, ısı ve sıvı kaybının farkında olmak ve yemekle sıvı alımınızı ayarlamak.

Vücudun etrafındaki ısınmış hava yer değiştirdiğinde yerine gelen soğuk hava da tekrar ısıtılır. Havayı ısıtan enerji vücuttan geldiği için hava hareket ettikçe, ısı kaybedilir. Konvektif ısı kaybı sürekli devam eder. Ama normal sıcaklıklarda bu kayıp önemsenmeyecek kadar küçük.

HAFİF ESİNTİ BİLE ETKİLER

Daha soğuk bir havada ise havayı ısıtmak için daha fazla enerji gerekeceğinden ısı kaybı fazla olur. En büyük ısı kaybı ise hava sürekli kıpırdadığında gerçekleşir. Hafif bir esinti bile, tenin yakınındaki sıcak havayı sürekli soğuk havayla değiştireceğinden büyük bir ısı kaybına neden olur. Vücudumuzdan daha soğuk olan bir iletkene temas ettiğimizde de ısı kaybederiz. Su iyi bir iletkendir; suya düşmelerde hipotermi vakalarının çoğunun sebebi kondüktif ısı kaybıdır. Kondüktif ısı kaybı tek başına nadiren hipotermiye neden olsa da diğer ısı kayıplarıyla birleştiğinde hipotermi şansını artırır. Giysiler ıslak olduğunda kondüksiyonla kaybedilen ısı miktarı büyük miktarda artar.

Bunları unutmayın

Soğuk bir iklimde hipoterminin önlenmesi için sıvı, yemek ve giysiye ihtiyaç var. Böbrekler, akciğer ve derimizden kaybettiğimiz suyu yerine koymamamız dehidrasyona (aşırı sıvı kaybı) yol açar. Bu da kan hacminin düşmesine ve böylece hareketle ısı üretmenin zorlaşmasına neden olur.

Dehidrasyonun neden olduğu başka problemler de vardır. Daha az hacim kaplayan kanın hayati organlara gönderilmesi için kol ve bacaklardaki damarlar büzüşür ki bu da lokal donma şansını yükseltir.

Dehidre olunduktan sonra susama hissi azalır ya da yok olur. Bu yüzden yeterli sıvıyı almak için susamayı beklememek doğru olur. Hafif zorlukta bir günde su alımı minimum iki litre olmalı. Daha ağır günlerde ya da yüksek irtifada bu miktar üç ile beş litre arasında olmalıdır.

Fiziksel aktivitede ısı üretimi için yemek gerekli. Gün içinde sık sık yemek enerji depolarının boşalmasını önler.

Alkol kullanımı, kılcal damarların genişlemesine neden olduğu için başta bir ısınma hissi verir ama sonuçta ısı kaybını artıracağından hipotermiyi kolaylaştırır.

Hemen çok sıcak ortama almayın

Donma tehlikesi geçirenleri birdenbire hamam, sauna gibi çok sıcak bir ortama almak yanlış. Bunların öncelikle 20 derece civarındaki oda sıcaklığına alınması uygun.

Üzerindeki giysiler ıslak ise hemen çıkarılmalı ve kuru, sıcak battaniyelerle örtülmeli. Açık havadaysa, hava akımını kesmek için çevresine naylon benzeri rüzgarlık gerilmeli. Soğuk ve ıslak ortamdan uzaklaştırılmalı.

Sıcak el ya da nefesle etkilenen bölgeler ısıtılmaya çalışılmalı.

Yüzük, saat, bilezik gibi takılar çıkarılmalı.

Donmuş organ aleve, ateşe tutulmamalı, aşırı sıcak suya sokulmamalı.

Donmuş kısımların yeniden ısıtılması için araba egzozu veya doğrudan doğruya ateş kullanılmamalı. Bu hassas dokuların daha fazla zarar görmesine yol açar.

Ayaklarında donma varsa, hasta asla yürütülmemeli. Sedye ya da sırt tahtasıyla taşınmalı. En kısa zamanda hastaneye ulaştırılmalı.

Kat kat ve dar olmayan giysiler giyilmeli. Ayakkabılar da dar olmamalı.

Yazın bile ıslak ve soğuk ortamlarda özellikle rüzgar da varsa hipotermi riski var. Fiziksel aktivitede bulunan ve buna rağmen üşüyenler durduğunda daha fazla üşüyeceğinin farkında olmalı. Kişi hareket halindeyken yeterince ısı üretemiyorsa durduğu zaman da üretemeyeceğini ve bu durumda ekstra giysiye, barınağa ya da dış ısı kaynağına ihtiyacı olacağını bilmeli.

Hipoterminin hafif ve şiddetli olmak üzere iki türü var. Hafif hipotermiye girenin vücut ısısı normalin altında olsa da ayağa kalkamayacak ya da yardımla yürüyemeyecek duruma gelmemiştir. Genelde vücut sıcaklığı 320C’nin üzerindedir. Şiddetli hipotermiye girmiş birisi beynen durgunlaşmıştır, genelde yürüyemez ve kendinden geçmiş olabilir. Vücut sıcaklığı genelde 320C‘nin altındadır ama şiddetli hipotermiye girilen vücut ısısı kişiden kişiye farklılıklar gösterebilir.

Giysi ve barınak kadar ‘hareketliliğin’ de dolaşım yoluyla ısı artırıcı olması yönünden önemi büyük. Hipoterminin başlangıcındaki uykuya eğilim ve eylemsizlik, zorlu kas hareketleriyle aşılmalıdır.

Hissedilmeyen ısı kayıpları özellikle dinlenme anında ve uykuda artar.

Hipoterminin tipik ilk belirtisi üşümek. Eller ve ayaklar acıyacak derecede üşür. Vücut ısısı düştükçe kas koordinasyonu azalır. Ellerle hassas işler yapmak zorlaşır. Ama eğer kişi yürüyorsa bunun farkına varılması zor olabilir. Koordinasyon eksikliğinin ilk belirtisi tökezleme ve hızın düşmesi. Hipotermi şiddetlendikçe tökezlemeler sıklaşır. Genelde kişi grubun gerisine düşer ki bu grubun diğer elemanları için bir uyarı olmalı.