‘Turkia bir akilli adam boldu’

Joseph C. Grew, güven mektubunu Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal’e sunarak Amerikan Büyükelçisi olarak görevine başlar.
ABD ile Türkiye’nin arası limonidir.
Malum “Manda” işi yatmıştır, Lozan Antlaşması Amerikan Senatosu tarafından veto edilmiştir, Amerika’da basın Türkiye’ye sıcak bakmamakta, açık bir Türk düşmanlığı kampanyası yürütmektedir.
Büyükelçi Joseph C. Grew 1928-1929 arasında Türkiye’nin en mühim tartışma başlıkları arasında ilk sırada yer alan Harf Devrimi üzerine Washington’a epeyce rapor yazar.
Bu raporları, Harf Devrimi’nin 50 yılı devirdiği günlerde, 1979’da, Türk Tarih Kurumu’nun Belleten’inde Bilâl N. Şimşir yayınlamış.
* * *
Bir nevi “Eski zaman WikiLeaks’i” olarak görmek de mümkün raporları.
Grew, hem Harf Devrimi’ne hazırlanılan dönemi, uygulamaları, devrimin nasıl karşılandığını aktaran raporlar hazırlamış hem de dönemin gazete kupürlerini ek yapmış ve yayıncılığın bu süreçten nasıl etkilendiğine ayna tutmuş.
Aslında Arap harflerinden kurtulup yeni bir alfabeye geçmek yeni bir tartışma değildi.
1908’de Hüseyin Cahit Yalçın Tanin’de önermiş, “din, gelenek, sanat” gibi gerekçeler öne sürülerek sert şekilde eleştirilmişti.
Yeni ve daha kolay ve Türkçeyi Arapça gibi dillerden arındırabilecek alfabe, ülkede çok az olan okuryazar oranını artırmaya, cehaleti azaltmaya yardımcı olacaktı; böyle düşünülüyordu.
* * *
Bilâl N. Şimşir’in geniş kapsamlı araştırması içinde ilgimi bir mektup, bir de fıkra çekti.
Mektup, bir dönem İstanbul’da yaşamış L. Morton adlı bir İngiliz tarafından 15 Ağustos 1928’de Gazi Mustafa Kemal’e Londra’dan yazılmış.
Latin harfleriyle Türkçe yazılan mektup belli ki Morton’un kendi kendine icat edip uyguladığı bir alfabenin neticesi.
Mektubu dokunmadan aktarayım:
“Ghazi Mustafa Kemal Pasha.
Hazretlerim,
Ajik gün var bir ei havadis bourada geldi shindi Turk lisan, latinja harflerine yasajaklar.
Eyer shou havadissai der bize en buyuk eilik yapajak chunki eskiden frenkler ichinde en zor karshilik idi senin lisan arab harflerde yasmaag.
Chok ei yapiorsinus Pasham.
Tekmil dunia Turk lisani orenmek istior fakat sho kadar eski yasesi ilan shonou hich kabil deylimish.
Turkia bir akilli adam boldu.
Yashasin maarif.
Yashasin sanaat.
Yashasin Kemal.
Aferin.
Eski dost dushman olmas.
L. Morton
49, Cambridge Stret, Victoria
Eskiden. Bakal Sokak. Bebek”
* * *
Henüz Harf Devrimi’nin hazırlıklarının sürdüğü, kuralların netleşmediği dönemde Gazi de cevap yazmış Türkçe olarak.
Ona da dokunmayacağım. Daha takılardan önce “tire” kullanıyor Mustafa Kemal mesela...
“Efendim,
Türc lisanının yeni harfler ile yazılacağı havadisi doğru-dur.
Mektubunuza teşekkür eder-im.
Ümit eder-imki türkçeyi çok kolay, çok çabuk okuyacak, yazacaksınız.
Selam.”